Αναμφίβολα πρόκειται για το κορυφαίο αξιοθέατο ολόκληρης της Λομβαρδίας, σύμβολο της πρωτεύουσας του ιταλικού βορά και συνώνυμο της μιλανέζικης επιμονής: το εντυπωσιακό Duomo δεν αποτελεί απλά έναν από τους θεαματικότερους καθεδρικούς της Ιταλίας -και τρίτο μεγαλύτερο ναό στον κόσμο- αλλά και απόδειξη της αφοσίωσης της πόλης του Μιλάνου στην ολοκλήρωση του αρχικού γοτθικού του σχεδίου, στο οποίο παράμειναν πιστοί παρά το γεγονός ότι χρειάστηκαν σχεδόν πέντε αιώνες για την ολοκλήρωσή του. Δικαιολογημένο και αναμενόμενο, ο εκπληκτικός ναός των 3.200 αγαλμάτων κι εκατοντάδων λεπτεπίλεπτων πυργίσκων, να κατακλύζεται από εκατομμύρια επισκέπτες κάθε χρόνο, οι οποίοι συρρέουν για να θαυμάσουν εξίσου τον εξωτερικό διάκοσμο, το επιβλητικό εσωτερικό και τη συναρπαστική θέα από την οροφή.
Δεν πρόκειται όμως για τη μοναδική εντυπωσιακή εκκλησία του Μιλάνου. Το ιστορικό κέντρο της λαμπερής ιταλικής πόλης διαθέτει από σημαντικής ιστορίας παλαιοχριστιανικές βασιλικές, ως μικρούς ναΐσκους κρυμμένους ανάμεσα σε palazzi και λιθόστρωτα στενά, που συναρπάζουν όσους τους αφιερώσουν λίγο χρόνο για να ανακαλύψουν όσα κρύβονται πίσω από ρομανικές και αναγεννησιακές προσόψεις. Δύο από τις πιο αξιόλογες εκκλησίες του Μιλάνου, αν και σε απόσταση αναπνοής από την Piazza del Duomo, παραμένουν σχεδόν άγνωστες, παραγκωνισμένες από τη φήμη του αξεπέραστου καθεδρικού, παρά το ότι αποτελούν ιδιαίτερα αξιόλογα αξιοθέατα κι όχι απλά θρησκευτικά μνημεία. Εντάξτε στο πρόγραμμά σας μια ολιγόωρη στάση σε καθεμιά και θα διαπιστώσετε πως το Μιλάνο κρύβει πραγματικά διαμάντια.
San Fedele: οι μπαλαρίνες, η μοντέρνα τέχνη και τα θρησκευτικά κειμήλια
Μοιάζει παράδοξο, κι όμως και τα τρία παραπάνω φαινομενικά παράταιρα στοιχεία συνυπάρχουν αρμονικά, υπογραμμίζοντας το μοναδικό χαρακτήρα και την ιδιαίτερη σύνδεση της εκκλησίας San Fedele με την πόλη του Μιλάνου. Ο ναός βρίσκεται στην καρδιά του πολυσύχναστου κέντρου, δυο βήματα από την κομψή Galleria Vittorio Emanuele II, απέναντι από τη διάσημη όπερα La Scala και δίπλα στο μεγαλοπρεπές Palazzo Marino όπου στεγάζεται το Δημαρχείο της πόλης. Δίνοντας το όνομά της στη μικρή πλατεία, η εκκλησία των Ιησουιτών που χτίστηκε τον 16ο αιώνα λειτουργεί παράλληλα ως μικρό μουσείο τα τελευταία 11 χρόνια, με τους χώρους της -τον κυρίως ναό, τα παρεκκλήσια και την κρύπτη- να δίνουν την ευκαιρία για ένα σύντομο ταξίδι στην ιστορία της περιοχής, αλλά να παρέχουν επίσης στέγη στο δημιουργικό διάλογο θρησκευτικής και σύγχρονης τέχνης.
Η ανάθεση κατασκευής της εκκλησίας στον αρχιτέκτονα Pellegrino Tibaldi έγινε από τον αρχιεπίσκοπο του Μιλάνου Carlo Borromeo, έναν από τους σπουδαιότερους μεταρρυθμιστές της καθολικής εκκλησίας, και παρότι ο μονόκλιτος ναός εγκαινιάστηκε το 1579, οι εργασίες ως την τελική του μορφή διήρκησαν ακόμη έναν αιώνα. Η πρόσοψη δεν προδίδει τις μνημειώδεις διαστάσεις του San Fedele, η επίσκεψη στον οποίο με τη μορφή ξενάγησης στον κυρίως ναό και τους χώρους που ανήκουν στο μουσείο, συμβολίζει τον κύκλο της ζωής και το εσωτερικό ταξίδι από την αμαρτία στη συγχώρηση και το φως της Θείας χάρης.
Στον μανιεριστικό χώρο της εκκλησίας για τον οποίο η είσοδος είναι δωρεάν, την προσοχή τραβούν τα δύο εξομολογητήρια, με τις σκαλισμένες ανάγλυφες παραστάσεις από την Παλαιά και την Καινή Διαθήκη, έργα των σπουδαίων Μιλανέζων ξυλογλυπτών αδερφών Taurino. Ένα δεύτερο εξαιρετικό έργο που ανάγεται στον 16ο αιώνα και κρύβεται πίσω από την εντυπωσιακή, κυκλική Αγία Τράπεζα αποτελεί η ξυλόγλυπτη χορωδία, σε κάθε θέση της οποίας απεικονίζεται και μια άποψη του Μιλάνου των περασμένων αιώνων, δημιουργώντας έντονη αντίθεση με το σύγχρονο installation που φιλοτέχνησε ο David Simpson το 1995 αποτυπώνοντας στην αψίδα το όραμά του για την «Επουράνια Ιερουσαλήμ».
Οι υπόλοιποι χώροι είναι προσβάσιμοι κατόπιν αντιτίμου 5€ και αποκαλύπτουν τα πιο ιδιαίτερα στοιχεία της εκκλησίας. Το σκευοφυλάκιο όπου οι ιερείς ετοιμάζονται για τη λειτουργία, εντυπωσιάζει καθώς είναι επενδυμένο από σκαλιστό μαόνι, έργο του 17ου αιώνα και πάλι από τους φημισμένους αδερφούς Taurino, ενώ εδώ εκτίθενται και δύο σημαντικά έργα, «Η στέψη της Παρθένου Μαρίας» από τον Ambrogio Figino και η «Μεταμόρφωση του Σωτήρος» του Bernardino Campi. Η μικρή αυτή αίθουσα οδηγεί και στο ωραιότερο τμήμα του ναού, το λεγόμενο «Παρεκκλήσι των μπαλαρίνων», όπου δεσπόζει η τοιχογραφία «Madonna del latte» με την Παναγία να θηλάζει τον Ιησού μωρό. Προσέξτε πώς η εικόνα της ντυμένη σε ανοιχτόχρωμους τόνους δημιουργεί έντονη αντίθεση με το κόκκινο ένδυμα του Χριστού, αλλά και την πιο παράξενη λεπτομέρεια στο χώρο, το ιδιότυπο installation του νέο-εξπρεσιονιστή καλλιτέχνη Mimmo Paladino με ομοιώματα πουέντ σε ασημί χρώμα, που μοιάζουν καρφωμένα στον τοίχο.
Και αυτό το έργο τέχνης που μόνιμα κοσμεί το παρεκκλήσι όπως και το ίδιο το όνομά του, αποκαλύπτουν τη συγκινητική σύνδεση της εκκλησίας με τις μπαλαρίνες της διπλανής Scala του Μιλάνου. Στο χώρο που καταλαμβάνει σήμερα η διασημότερη λυρική σκηνή του κόσμου υπήρχε προηγουμένως ο ναός Santa Maria della Scala, με την κατεδάφιση του οποίου ώστε να δοθεί χώρος για την κατασκευή της όπερας, να καθιστά τον San Fedele τον μοναδικό τόσο κοντινό στη La Scala ναό. Εδώ, λοιπόν ως τη δεκαετία του 1980 έρχονταν οι χορεύτριες πριν τις παραστάσεις για να προσευχηθούν ώστε να είναι επιτυχημένο το ντεμπούτο τους, αφήνοντας κατά την παράδοση γαρύφαλλα στην εικόνα της Παναγίας. Η πόρτα δε που διακρίνεται στον πλαϊνό τοίχο, τους παρείχε άμεση πρόσβαση στο παρεκκλήσι αποφεύγοντας τα αδιάκριτα βλέμματα και χωρίς να χρειαστεί να περάσουν από την κύρια είσοδο του ναού.
Η επίσκεψη στο ιδιότυπο μουσειακό συγκρότημα ολοκληρώνεται στην κρύπτη, όπου εκτίθεται η συλλογή της Galleria San Fedele, μια γέφυρα δημιουργικού διαλόγου μεταξύ παλιού και νέου, θρησκείας και τέχνης, αλλά και συγκεκριμένων μορφών τέχνης μεταξύ τους, όπως της θρησκευτικής με τη φωτογραφία. Έτσι στην αίθουσα ζωγραφικής, τα έργα καλλιτεχνών του 16ου και 17ου αιώνα όπως οι Gerolamo Romanino, Tintoretto, Francesco Cairo και Carlo Maratta αντιπαραβάλλονται με τη μοντέρνα ματιά των Mario Sironi, Piero Manzoni, Vittorio Tavernari, Joel Meyerowitz και Ettore Spalletti. Εξίσου ενδιαφέρουσα και η συνύπαρξη μιας μεγάλης συλλογής μικροσκοπικών λειψανοθηκών -μία για κάθε μέρα του χρόνου- και λειτουργικών οργάνων -όπως ο μεσαιωνικός σταυρός που λιτανεύτηκε στην πόλη για τη σωτηρία από την επιδημία πανώλης που μάστιζε το Μιλάνο- με ρηξικέλευθα έργα όπως οι τερακότες Via Crucis του Lucio Fontana και το installation «Αποκάλυψη» του δικού μας εκπροσώπου της Arte Povera, Γιάννη Κουνέλη, το έργο του οποίου καταλαμβάνει ένα ξεχωριστό χώρο.
Συνδυάστε την επίσκεψή σας με: μια στάση στο κομψό Café Lavazza πάνω στην Piazza San Fedele για να δοκιμάσετε τους specialty καφέδες της διάσημης εταιρίας, κι ύστερα περάστε από το θρυλικό φούρνο Luini για τα φρεσκοτηγανισμένα και λαχταριστά panzerotti -ατομικές πίτες γεμιστές με ιταλικά τυριά και αλλαντικά-, ή την κορυφαία gelateria Cioccolatitaliani για ένα από τα καλύτερα παγωτά σοκολάτα στο Μιλάνο.
Santa Maria presso San Satiro
Τόσο κοντά στο γοτθικό Duomo, αλλά τόσο διαφορετική από αυτό, η αναγεννησιακή Santa Maria presso San Satiro είναι αφιερωμένη στον Αγ. Σάτυρο, αδελφό του πολιούχου του Μιλάνου, Αγίου Αμβρόσιου και παρότι βρίσκεται δίπλα στη Via Torino, έναν από τους πιο πολυσύχναστους κεντρικούς δρόμους, είναι εύκολο να την προσπεράσετε μέσα στην αδιάκοπη εμπορική κίνηση της περιοχής. Μεγάλο λάθος, καθώς η μικρή εκκλησία στεγάζει ένα από τα πρώτα και πιο εντυπωσιακά έργα «Trompe-l’œil» της λεγόμενης τεχνικής της οπτικής ψευδαίσθησης, που αν και συνήθως απαντάται στη ζωγραφική στην προκειμένη περίπτωση αποτελεί ένα εκπληκτικό αρχιτεκτονικό τέχνασμα του σπουδαίου αναγεννησιακού αρχιτέκτονα Donato Bramante.
Η ιστορία της παρούσας εκκλησίας που καταλαμβάνει τη θέση τόπου λατρείας του 9ου αιώνα, συνδέεται με ένα θαύμα που καταγράφεται ότι συνέβη το 1242, όταν κάποιος κάρφωσε ένα μαχαίρι στην εικόνα Madonna con Bambino κι εκείνη φαίνεται να μάτωσε. Στα μέσα του 15ου αιώνα αποφασίστηκε η ανέγερση μιας νέας εκκλησίας στον δημοφιλή αναγεννησιακό ρυθμό, ώστε να στεγάσει και να αναδείξει τη θαυματουργή εικόνα, οπότε ο Bramante, που όπως και ο Leonardo Da Vinci εργάζονταν στην Αυλή των Sforza, κλήθηκε το 1478 να σχεδιάσει το νέο κτίσμα. Ωστόσο βασικό πρόβλημα ήταν η έλλειψη του απαιτούμενου χώρου για την επέκταση του ναού, καθώς τα γύρω σοκάκια ήταν ασφυκτικά γεμάτα από σιδηρουργούς, κατασκευαστές όπλων και χρυσοχόους, όπως μαρτυρούν τα ονόματα των δρόμων που διατηρούνται απαράλλαχτα από τη μεσαιωνική εποχή ως τις μέρες μας.
Ο κορυφαίος αναγεννησιακός αρχιτέκτονας, έλυσε το πρόβλημα της έλλειψης χώρου πίσω από το ιερό με τη λαμπρή ιδέα ενός ιλουζιονιστικού τεχνάσματος, που δεν αντιλαμβάνεται αμέσως ο επισκέπτης. Μπαίνοντας στο ναό, το κεντρικό κλίτος που φωτίζεται μόνο με φυσικό φως κάνει το βλέμμα να επικεντρωθεί στην αψίδα του ιερού, που εντυπωσιάζει με το βάθος της, φαινομενικά στα 9,7μέτρα. Πλησιάζοντας όμως κανείς όλο και περισσότερο ο χώρος αποκτά μια εντελώς νέα προοπτική και οι πραγματικές διαστάσεις αποκαλύπτονται μόλις σταθείς στα πλαϊνά παρεκκλήσια, όπου αντιλαμβάνεσαι ότι στην πραγματικότητα το βάθος της χρυσοποίκιλτης αψίδας είναι μόλις 0,97μέτρα. Πρόκειται για το απόλυτο εφέ οπτικής ψευδαίσθησης, κάτι πρωτοποριακό για την απαρχή της Αναγέννησης και σίγουρα το στοιχείο που καθιστά την Santa Maria presso San Satiro ένα σπάνιο αρχιτεκτονικό διαμάντι.
Ρίξτε ένα ευρώ για να φωτιστεί καλύτερα ο βωμός και να θαυμάσετε τις λεπτομέρειες τόσο της trompe-l’œil όσο και της μεσαιωνικής θαυματουργής εικόνας, αναζητήστε το μαχαίρι της επίθεσης που σώζεται στο ναό και μην παραλείψετε το αριστερό, επίσης μεσαιωνικό παρεκκλήσι με τα διαφορετικά κιονόκρανα, που είναι αφιερωμένο στον Άγιο Σάτυρο. Τέλος, και προκειμένου να έχετε μια πλήρη εικόνα του σχεδίου και της δομής της εκκλησίας, κάντε το γύρο της για να φτάσετε στη Via Falcone για να παρατηρήσετε τόσο την έλλειψη χώρου όσο και το ρωμανικό καμπαναριό που σώζεται από το αρχικό κτίσμα.
Συνδυάστε την επίσκεψή σας με: μια στάση στο πάντα κατάμεστο Princi είτε για να δοκιμάσετε καταπληκτικές πίτσες με το κομμάτι, είτε για τον πρωινό συνδυασμό cappuccino κι ολόφρεσκων βιενουαζερί, είτε απλά για το καλύτερο τιραμισού του Μιλάνου. Ειδάλλως, λίγα βήματα από τη εκκλησία, το αυθεντικά ναπολιτάνικο ντελικατέσεν Ciro Amodio θα σας ξετρελάνει με τα πληθωρικά του σάντουιτς και τα νοστιμότατα γλυκά του.
Διαβάστε ακόμα:
Ένα συναρπαστικό τετραήμερο γεμάτο λάμψη, τέχνη, μόδα και ιστορία στο Μιλάνο
Το «salotto» του Μιλάνου: Το μεγαλοπρεπές Duomo, η κομψή πλατεία του και η εντυπωσιακή Galleria
