Όποιος ασχολείται αρκετά με το έργο του κορυφαίου Αναγεννησιακού καλλιτέχνη Λεονάρντο ντα Βίντσι, πιθανότατα, γνωρίζει ότι ο πιο διάσημος πίνακας του Ιταλού εικαστικού, η περίφημη Μόνα Λίζα που κρέμεται στον τοίχο της αίθουσας 711 του Λούβρου, παρέμενε παντελώς άγνωστος στο ευρύ κοινό μέχρι τη δεύτερη δεκαετία του 20ου αιώνα. Όταν, όμως, ο Ιταλός εθνικιστής Vincenzo Peruggia τόλμησε να κλέψει τον πίνακα το 1911 και να τον φυγαδεύσει στη Φλωρεντία, ένας ολόκληρος μύθος γύρω από αυτό το, αδιαμφισβήτητο, αριστούργημα του 15ου αιώνα, άρχισε να πλέκεται και να ανθίζει, εξακολουθώντας να συναρπάζει αλλά και να επηρεάζει τους ανθρώπους μέχρι και τις μέρες μας.
Σήμερα, ο τρόπος κατά τον οποίο δημιουργούνται θρύλοι γύρω από σημαντικές στιγμές της παγκόσμιας τέχνης είναι πολύ πιο ταχύς και πολύ πιο απλός από όλα αυτά. Η διεθνής εμβέλεια της τηλεόρασης αρχικά, και έπειτα η εξάπλωση της τεχνολογίας και η εφεύρεση του διαδικτύου, άνοιξαν πολλαπλές πόρτες, τόσο στη βαθιά ασημαντότητα, όσο και στη συγκινητική ιδιοφυΐα, παίζοντας καθοριστικό ρόλο στα καθημερινά μας ερεθίσματα και, βέβαια, στην γοργή διάδοση κάθε πληροφορίας.
Και μπορεί το σύμπαν των μέσων κοινωνικής δικτύωσης μαζί με τον αχανή κόσμο των influencers με τα ατελείωτα ποσταρίσματα και τις άπειρες selfie να έχει μία βιασύνη και μία προχειρότητα που θα τρόμαζε ακόμα και τη θεωρία του David Fincher περί Single Serving Friend στο Fight Club, ωστόσο, δεν είναι ψέματα ότι τα social media έχουν βοηθήσει στο να έρθουμε σε επαφή με πράγματα που σε άλλες εποχές, ενδεχομένως, να μην ανακαλύπτατε ποτέ, βοηθώντας τις πιο φρέσκιες γενιές να κατανοήσουν και να αγαπήσουν δεδομένα που είναι αρκετά μακριά από τις δικές τους ζωές.
Έξι πίνακες, λοιπόν, που ακόμα κι όσοι δεν γνωρίζουν τίποτα για την ευρωπαϊκή τέχνη, έχουν δει τουλάχιστον μία φορά κάπου στη ζωή τους, στο διαδίκτυο ή στο Instagram, έξι σπουδαία έργα τέχνης που ακόμα κι όσοι δεν ξέρουν καν το όνομα του δημιουργού τους έχουν μαγευτεί έστω και στιγμιαία από την ανείπωτη ομορφιά τους. Άλλωστε αυτό είναι η μεγάλη τέχνη. Κάτι μεγαλύτερο από τον χρόνο και την ίδια τη ζωή.
Το Φιλί του Γκούσταφ Κλιμτ στο μουσείο Belvedere, Βιέννη
Στο παλάτι Belvedere της Βιέννης, που βρίσκεται σε ένα υπέροχο σημείο της αυστριακής πρωτεύουσας, θα δείτε από κοντά το διασημότερο έργο του σπουδαίου συμβολιστή ζωγράφου Gustav Klimt, ενός εικαστικού με ένα στυλ βαθιά προσωπικό, με μία μοναδική προσωπική ταυτότητα που ξεχωρίζει με την πρώτη ματιά ανάμεσα στις καλλιτεχνικές ταυτότητες εκατοντάδων άλλων εικαστικών στην ιστορία της τέχνης.
Το Φιλί του Klimt, φιλοτεχνημένο ανάμεσα στο 1905 και το 1908, αποτελεί τον τελευταίο πίνακα της λεγόμενης Χρυσής Περιόδου του καθοριστικού Αυστριακού καλλιτέχνη. Είναι ένα έργο με σημαντικό αντίκτυπο στην εξέλιξη της ευρωπαϊκής ζωγραφικής, έναν αντίκτυπο τόσο εντυπωσιακό που ώθησε το Φιλί να εξελιχθεί σε έναν από τους πλέον επιδραστικούς και αναγνωρίσιμους πίνακες στην ιστορία της ευρωπαϊκής τέχνης.
Σίγουρα, πρόκειται για την κορωνίδα στο στέμμα των εκθεμάτων που θα δείτε σε μία επίσκεψή σας στο Belvedere της Βιέννης, με την επικρατέστερη θεωρία να υποστηρίζει ότι το έργο του Klimt απεικονίζει τον ίδιο τη στιγμή που «χάνεται» σε ένα ατελείωτο φιλί με τη σύντροφό του, Emilie Flöge. Τα σώματά τους είναι πλεγμένα και καλυμμένα με περίτεχνες ρόμπες, ενώ μεγάλο τμήμα του καμβά είναι καλυμμένο με φύλλο χρυσού, ασήμι και πλατίνα, με τις επιρροές από το σύγχρονο στυλ Art Nouveau και του κινήματος Arts and Crafts να είναι προφανείς, ιδιαίτερα σε όσους είναι μυημένοι στην πορεία και το έργο Αυστριακού συμβολιστή.
Στο επίκεντρο του Φιλιού, βρίσκεται η αμοιβαία αγάπη, η συγκινητική οικειότητα, αλλά και η διάχυτη σεξουαλικότητα του ζευγαριού, τρία ζητήματα που επαναλαμβάνονται, έτσι κι αλλιώς στη θεματική του Klimt, κάνοντας αυτό το πολυφωτογραφημένο, ινσταγκραμικό πλέον, έργο τέχνης μία από τις πιο παθιασμένες, φλογισμένες στιγμές της ευρωπαϊκής ζωγραφικής.
Η Κραυγή του Έντβαρντ Μουνκ στην Εθνική Πινακοθήκη του Όσλο
«Ένα απόγευμα περπατούσα σε ένα μονοπάτι, η πόλη ήταν από τη μία μεριά και τα φιόρδ ακριβώς από κάτω. Ήμουν κουρασμένος και άρρωστος. Σταμάτησα και κοίταξα για λίγο προς τα φιόρδ –ο ήλιος έδυε και τα σύννεφα είχαν πάρει ένα κοκκινωπό χρώμα. Αισθάνθηκα ένα ουρλιαχτό να διαπερνά τη φύση, μου φάνηκε ότι άκουσα καθαρά αυτή την κραυγή. Ζωγράφησα αυτή ακριβώς την εικόνα, ζωγράφισα τα σύννεφα κόκκινα σαν το αληθινό αίμα. Κι όλο αυτό έγινε Η Κραυγή», αυτά έγραψε στο ημερολόγιο του ο Νορβηγός Edvard Munch για τον διασημότερο και πιο επιδραστικό πίνακα του στις 22 Ιανουαρίου του 1892.
Πολλά χρόνια αργότερα, οι θεωρητικοί τέχνης διατύπωσαν αρκετές διαφορετικές απόψεις, σχετικά με το πώς μπορεί να εμπνεύστηκε ο Munch τον πίνακα που σήμερα θεωρείται ένας από τους ακρογωνιαίους λίθους του εξπρεσιονισμού και, παράλληλα, ένα από τα έργα που διαμόρφωσαν τον τρόπο κατά τον οποίο αποδίδεται το συναίσθημα στις σύγχρονες εικαστικές τέχνες. Ορισμένοι υποστήριξαν ότι το κόκκινο χρώμα που επικρατεί στον ουρανό, σχετίζεται με την ισχυρή έκρηξη του ηφαιστείου Krakatoa στην Ινδονησία, ένα συμβάν που «πότισε» τον ουρανό στο δυτικό ημισφαίριο της γης, τις χρονιές 1883 και 1884. Άλλοι, πάλι, υποστηρίζουν ότι η μορφή που πρωταγωνιστεί στον πίνακα δεν είναι απλώς η μορφή ενός άνδρα σε κατάσταση πλήρους απόγνωσης και υπαρξιακής κρίσης, αλλά μία φιγούρα βασισμένη σε κάποια περουβιανή μούμια την οποία, σύμφωνα με μαρτυρίες, ο Munch είχε δει στη Διεθνή Έκθεση του Παρισιού το 1889. Η συγκεκριμένη μούμια είχε θαφτεί σε στάση που θυμίζει πολύ την κεντρική φιγούρα της Κραυγής, με τα χέρια να κρατούν το πρόσωπο και το στόμα ανοικτό. Μάλιστα, η συγκεκριμένη μούμια είχε επηρεάσει πολύ τον καλό φίλο του Munch, τον πριμιτιβιστή Paul Gauguin, ο οποίος τη χρησιμοποίησε ως «μοντέλο» σε 20 πίνακες του.
Ο πίνακας, που βρίσκεται στην Εθνική Πινακοθήκη του Όσλο, έχει δει τον «εαυτό» του να κοσμεί από κούπες, σελιδοδείκτες και μαγνητάκια μέχρι φούτερ και πάνινες tote bags, ενώ έχει αποτελέσει έμπνευση για ταινίες, τραγούδια και αναρίθμητα έργα τέχνης σε ολόκληρο τον κόσμο. Μία ακόμα από τις αυθεντικές εκδοχές του έργου υπάρχει στο μουσείο Munch στη νορβηγική πρωτεύουσα.
Εντύπωση: Ανατολή του Κλωντ Μονέ στο Μουσείο Μarmottan, Παρίσι
To έργο, το οποίο χάρισε το όνομά του στο κίνημα που άλλαξε ολοκληρωτικά την πορεία της μοντέρνας ζωγραφικής, παρουσιάστηκε για πρώτη φορά στο κοινό τον Απρίλιο του 1894. Ο πίνακας που σόκαρε τους κριτικούς τέχνης στα τέλη του 19ου αιώνα, κάνοντάς τους να σχολιάσουν ότι δεν πρόκειται για τίποτα παραπάνω πέρα από «μουτζούρες» πάνω σε καμβά, απεικονίζει το λιμάνι της Χάβρης, γενέτειρας του Claude Monet, την ώρα της ανατολής του ηλίου. Ο πίνακας αποτελεί τμήμα μίας σειράς από έργα τα οποία αποτυπώνουν το λιμάνι σε διαφορετικές ώρες της ημέρας – την αυγή, το πρωί, το σούρουπο και τη νύχτα. Κάποια από αυτά είναι ζωγραφισμένα από θέση μέσα στο νερό, ενώ άλλα έχουν φιλοτεχνηθεί από το δωμάτιο ενός ξενοδοχείου το οποίο αντίκριζε τη θάλασσα.
Ο ίδιος ο Monet είχε πει ότι λίγο πριν τα εγκαίνια της έκθεσής του στο Salon του Παρισιού, τού ζητήθηκε ένα όνομα για τον πίνακα και τότε εκείνος αισθάνθηκε ότι ο τίτλος «Λιμάνι της Χάβρης» δεν θα μπορούσε να περιγράψει με ακρίβεια αυτό που ο ίδιος ήθελε να αποτυπώσει μέσα από το θολό, φευγαλέο εικαστικό στυλ που χαρακτήριζε τα έργα του. Έτσι, ζήτησε να γράψουν απλά «Impression», δηλαδή «Εντύπωση». Εκείνον τον Απρίλη, στην τελευταία δεκαετία του 19ου αιώνα, οι περίπου 4.000 θεατές που ήρθαν για πρώτη φορά σε επαφή με τη φιλοσοφία του ιμπρεσιονισμού έφυγαν από την έκθεση άφωνοι. Μερικοί κατηγόρησαν τον καλλιτέχνη για «κοροϊδία», ενώ κάποιοι δημοσιογράφοι δήλωναν ότι ο τίτλος «Εντύπωση» είχε χρησιμοποιηθεί για να δικαιολογήσει το γεγονός ότι τα έργα δεν είχα προλάβει να ολοκληρωθούν.
Μόλις λίγα χρόνια μετά τα πρωτοπόρα μυαλά της εποχής υποκλίθηκαν μπροστά στη μεγαλοφυΐα του Monet, του Renoir, του Pissarro. O ιμπρεσιονισμός άλλαξε για πάντα τις τεχνικές, το κίνητρο αλλά και το ζητούμενο, στη δημιουργία ενός έργου τέχνης. Μαζί με αυτά, λέγεται ότι «νίκησε» και τους απανταχού κριτικούς, κάνοντάς τους να νιώσουν λίγοι και ανήμποροι μπροστά στο άφταστο μεγαλείο του.
Το Κορίτσι με το Μαργαριταρένιο Σκουλαρίκι του Γιόχαν Βερμέερ στο Μουσείο Mauritshuis, Χάγη
Πιθανότατα, ο πιο διάσημος πίνακας του κορυφαίου Φλαμανδού ζωγράφου Johannes Vermeer, το Κορίτσι με το Μαργαριταρένιο Σκουλαρίκι, έγινε αρχικά γνωστός σε όλο τον πλανήτη λόγω των σημαντικών εκφραστικών ομοιοτήτων του με τη Μόνα Λίζα του Λεονάρντο ντα Βίντσι.
Φιλοτεχνημένος πάνω σε έναν καμβά, ακόμα μικρότερος από αυτόν της διάσημης Τζοκόντα (διαστάσεων 44,5 x 39 εκατοστά), ο πίνακας του Vermeer ανήκει στη λεγόμενη Χρυσή Περίοδο της Ολλανδικής Ζωγραφικής (Dutch Golden Age), η οποία εκτείνεται σε ολόκληρο τον 17ο αιώνα. Πρόκειται για την εποχή κατά την οποία έκαναν την εμφάνισή τους μερικά από τα εντυπωσιακότερα έργα των μεγάλων Φλαμανδών εικαστικών, ανάμεσά τους «Η Τύφλωση του Σαμσόν» του Ρέμπραντ και ο «Ταύρος» του Paulus Potter. Για πάρα πολλά χρόνια, το έργο δεν είχε όνομα και αναφέρεται σε ιστορικά αρχεία με διαφορετικούς τίτλους. Πλέον αποκαλείται απ’ όλους «Το Κορίτσι με το Μαργαριταρένιο Σκουλαρίκι» εξαιτίας του χαρακτηριστικού κοσμήματος που κρέμεται από το αυτί της κοπέλας που πόζαρε στον Vermeer το 1665.
Το μαγευτικό, ολοζώντανο βλέμμα του κοριτσιού, η διάχυση του φωτός και οι λεπτομερής απόδοσης στις πτυχώσεις του ρούχου, βασικά χαρακτηριστικά της φλαμανδικής ζωγραφικής, κάνουν το έργο του Vermeer ένα από τα πιο καθηλωτικά παραδείγματα των εικαστικών τεχνών της βορειοδυτικής Ευρώπης στα μέσα του 17ου αιώνα. To έργο φιλοξενείται στο μουσείο Mauritshuis της Χάγης, ένα από τα πιο σημαντικά μουσειακά ιδρύματα της Ολλανδίας, μαζί με άλλα σημαντικά έργα σπουδαίων Φλαμανδών καλλιτεχνών.
Σύνθεση σε Κόκκινο, Κίτρινο και Μπλε του Πιέτ Μοντριάν, στο Gemeentemuseeum, Χάγη
Ένας από τους σημαντικότερους εκπροσώπους της σύγχρονης ολλανδικής ζωγραφικής, ο κορυφαίος Piet Mondrian, θεωρείται παράλληλα μία από τις σπουδαιότερες μορφές στην τέχνη του 20ου αιώνα. Το όνομά του έχει συνδεθεί με τα τρία κινήματα που άλλαξαν ολοκληρωτικά τα δεδομένα των εικαστικών τεχνών, αυτά του κυβισμού, του εξπρεσιονισμού και του ιμπρεσιονισμού, όμως ο μεγάλος Ολλανδός καλλιτέχνης έχει υπάρξει περισσότερο επιδραστικός, σε παγκόσμιο επίπεδο, λόγω του καίριου ρόλου του στην ανάπτυξη της αφηρημένης τέχνης.
Ο Mondrian υπήρξε βασικός εμπνευστής του κινήματος “De Stijl” (στα ελληνικά σημαίνει «Το Στυλ») μίας σχολής που έφερε μεγάλες αλλαγές στην προσέγγιση της τεχνικής αλλά και του θέματος στη σύγχρονη, ευρωπαϊκή ζωγραφική. Έχοντας ζήσει αρκετά χρόνια στο Παρίσι, όπου συνδέθηκε φιλικά με τον Picasso και τον Braque, ο Mondrian επέστρεψε την Ολλανδία λίγο πριν το ξέσπασμα του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου. Εκεί, στη μικρή πόλη Leiden, εμπνεύστηκε μαζί με άλλους εικαστικούς και αρχιτέκτονες την φιλοσοφία του “De Stijl, γνωστό και ως «Νεοπλαστικισμός», το καλλιτεχνικό ρεύμα που υποστήριζε ότι η ζωγραφική πρέπει να είναι όσο πιο λιτή και βασική γίνεται, αποτινάσσοντας από πάνω της οτιδήποτε περιττό και αχρείαστο. Μέσω της τεχνικής της απόλυτης αφαίρεσης, ο Mondrian και οι συνοδοιπόροι του δημιούργησαν ένα νέο κίνημα βασισμένο μόνο στις δύο απόλυτες, συμπαντικές, για εκείνους, αλήθειες: τη μορφή και το χρώμα.
Ο ίδιος ο Μοντριάν είχε αναλύσει επακριβώς την ιδέα πίσω από τη γέννηση του Νεοπλαστικισμού σε ένα μεγάλο δοκίμιο με τίτλο «Neo-Plasticism in Pictorial Art». Το έργο «Σύνθεση σε Κόκκινο, Κίτρινο και Μπλε» αποτελεί χαρακτηριστικό παράδειγμα του συγκεκριμένου ρεύματος και ένα από τα πιο αναγνωρίσιμα και σπουδαία έργα ολόκληρου του 20ου αιώνα, μία στιγμή η οποία ανέτρεψε, εκ νέου, σύσσωμη την πορεία των παγκόσμιων εικαστικών τεχνών.
Μόνα Λίζα του Λεονάρντο ντα Βίντσι στο μουσείο του Λούβρου, Παρίσι
Πολλοί θεατές σοκάρονται μόλις μπουν στη αίθουσα 711 του Λούβρου, όπου φιλοξενείται η Μόνα Λίζα του Λεονάρντο ντα Βίντσι ο οποίος είναι, κατά κοινή ομολογία, ο πιο διάσημος πίνακας σε ολόκληρο τον κόσμο. Οι πολύ μικρές διαστάσεις του καμβά έρχονται σε αντίθεση με τον μύθο που είναι πλεγμένος γύρω από αυτό το αναγεννησιακό αριστούργημα, που εξακολουθεί, μέχρι και σήμερα, να κρύβει μέσα του ερωτηματικά και μυστήρια που δεν έχουν αποσαφηνιστεί.
Το βέβαιο είναι ότι ο πίνακας αναπαριστά τη Λίζα ντελ Τζοκόντο, τη σύζυγο του Φρανσέσκο ντελ Τζιοκόντο, σε έναν σχετικά μικρό καμβά διαστάσεων 77 x 53 εκατοστά. Ο ντα Βίντσι ξεκίνησε να ζωγραφίζει το έργο το 1503, αλλά, φαίνεται ότι το άφησε ημιτελές μετά από 4 χρόνια δουλειάς, κάτι που έτσι κι αλλιώς συνήθιζε με σχεδόν όλα τα έργα του. Ο κορυφαίος εικαστικός και εφευρέτης πήρε στη συνέχεια μαζί του τον μισοτελειωμένο πίνακα από τη Φλωρεντία στο Παρίσι και τα στοιχεία δείχνουν ότι τελικά ολοκλήρωσε το έργο στη γαλλική πρωτεύουσα, έχοντας τύψεις για το γεγονός ότι άφηνε ανολοκλήρωτα όλα τα έργα του. Παρόλα αυτά, υπάρχει και ο αντίλογος που υποστηρίζει ότι το έργο, αν και αριστουργηματικό, παραμένει ημιτελές.
Μέχρι και σήμερα, ατελείωτες θεωρίες γύρω από το μειδίαμα της Τζοκόντα, γύρω από το φόντο του πίνακα, ακόμα και γύρω από το πρόσωπο το οποίο ποζάρει σε αυτόν, διατυπώνονται σε μελέτες σε ολόκληρο τον κόσμο. Ο Σίγκμουντ Φρόιντ είχε υποστηρίξει ότι ο Λεονάρντο αποτύπωσε στη μορφή της Μόνα Λίζα την ανάμνηση της μητέρας του, ενώ άλλοι θεωρητικοί ότι δεν πρόκειται για τη μορφή μίας γυναίκας, αλλά ενός άνδρα.
Νωρίς το πρωί, στις 21 Αυγούστου του 1911 ένας Γάλλος ζωγράφος, ο Louis Béroud, μπήκε στην αίθουσα Salon Carré του Λούβρου, όπου βρισκόταν ο πίνακας για περίπου 5 χρόνια. Τότε αντίκρισε ένα σοκαριστικό θέαμα. Ο πίνακας δεν ήταν στη θέση του και στο σημείο υπήρχαν μόνο τέσσερις πάσσαλοι καρφωμένοι στον τοίχο. Αμέσως έτρεξε για να ενημερώσει το προσωπικό ασφαλείας και το Λούβρο έκλεισε για μία ολόκληρη εβδομάδα προκειμένου να διευκολυνθεί η έρευνα γύρω από την κλοπή. Η υπόθεση είχε περιπλεχτεί τόσο πολύ, που ακόμα και ο Pablo Picasso, ανακρίθηκε από την αστυνομία, όντας ένας από τους βασικούς υπόπτους. Ωστόσο, λίγο αργότερα, αφέθηκε ελεύθερος, απαλλασσόμενος από τις κατηγορίες. Τελικά ο αληθινός ένοχος ήταν ο Ιταλός υπάλληλος του Λούβρου Vincenzo Peruggia, ο οποίος πίστευε ότι το έργο έπρεπε να επιστραφεί στην Ιταλία, θεωρώντας, εσφαλμένα, ότι ο πίνακας είχε κλαπεί από τον Ναπολέοντα κατά τη διάρκεια των Ναπολεόντειων Πολέμων. Ο Peruggia συνελήφθη δύο χρόνια αργότερα όταν προσπάθησε να πουλήσει το έργο στην πινακοθήκη Ουφίτσι στη Φλωρεντία.
Αυτό που αρκετοί αγνοούν είναι ότι η Μόνα Λίζα του ντα Βίντσι, ο πιο διάσημος πια πίνακας στον κόσμο, ήταν γνωστός μέχρι τις αρχές του 20ου αιώνα, μόνο ανάμεσα στους κριτικούς τέχνες και στους ίδιους τους εικαστικούς που θαύμαζαν το έργο του σπουδαίου πανεπιστήμονα. Ο τεράστιος μύθος γύρω από το πορτραίτο της Λίζα ντελ Τζοκόντο άρχισε να πλέκεται την ημέρα της κλοπής του και κορυφώθηκε όταν τελικά ο πίνακας εντοπίστηκε στην Ιταλία το 1913. Πρόκειται για μία τέλεια περίπτωση παγκόσμιου influencing, έναν περίπου αιώνα πριν ο όρος εμφανιστεί καν στις ζωές μας.
Διαβάστε ακόμα:
6 μεγάλα έργα τέχνης -6 υπέροχοι ευρωπαϊκοί προορισμοί
Museum hopping στην Αθήνα: Αστική περιδιάβαση σε χώρους τέχνης και πολιτισμού
3 μοναδικά βιβλιοπωλεία σε έναν από τους πιο συναρπαστικούς δρόμους του κεντρικού Λονδίνου
