Η μυθολογία θέλει τον θεό του φωτός, Απόλλωνα, να γεννήθηκε στο ταπεινό νησάκι του Αιγαίου, που έκτοτε έγινε ιερό. Η λατρεία του θεού ξεκίνησε ήδη από την εποχή των Ιώνων και συνεχίστηκε σε όλη τη διάρκεια των αιώνων, με γιορτές, τελετές, μεγαλειώδη ιερά, αφιερώματα άλλων ελληνικών πόλεων και πολλά άλλα. Στη Δήλο φυλασσόταν ο πολύτιμος θησαυρός της Δηλιακής Συμμαχίας. Λόγω της στρατηγικής θέσης της στο Αιγαίο, αναπτύχθηκε ιδιαίτερα ως κέντρο της ναυσιπλοΐας και του εμπορίου όταν βρισκόταν υπό τον έλεγχο των Μακεδόνων και στη συνέχεια των Ρωμαίων. Την χαρακτήρισαν τότε ως «το μεγαλύτερο εμπορικό κέντρο της οικουμένης». Λιμάνι χωρίς δασμούς, πλημμύρισε από εμπόρους και τραπεζίτες, έζησε απίστευτη χλιδή, έφτασε να φιλοξενεί 25.000 ανθρώπους και από τα σκλαβοπάζαρά της πωλούνταν σε μια ημέρα έως και 10.000 δούλοι. Η υπόσχεση που είχε δώσει η Λητώ, να κάνει τη Δήλο των πλουσιότερο τόπο του κόσμου, φαίνεται πως βγήκε αληθινή -με ό,τι αυτό συνεπάγεται.

17

Μυθολογία και ιστορία

Άδηλος. Αόρατη, δηλαδή, ήταν κατά την ελληνική μυθολογία η βραχονησίδα που περιπλανιόταν στα νερά του Αιγαίου. Ο μύθος έχει ως εξής: Ο Δίας, πατέρας των θεών (και άπιστος, όπως συνήθιζε) ζευγάρωσε με τη Λητώ, κόρη του Τιτάνα Κόιου και της Φοίβης. Η σύζυγός του Δια, η θεά Ήρα, φθονώντας την, έγκυο πια, Λητώ, την καταδίωκε παντού. Εκείνη περιπλανιόταν ζητώντας έναν τόπο για να γεννήσει. Τότε ο Δίας ζήτησε από τον Ποσειδώνα, θεό της θάλασσας, να δώσει καταφύγιο στη Λητώ. Κι εκείνος ακινητοποίησε το αόρατο νησάκι ακριβώς στο κέντρο του Αιγαίου. Κι από άδηλο έγινε Δήλος (ορατό). Και δέθηκε με διαμαντένιες αλυσίδες στο βυθό. Έτσι, η Λητώ γέννησε εκεί τα δίδυμα παιδιά της. Την Άρτεμη, θεά του κυνηγιού, και μετά τον Απόλλωνα, θεό του φωτός και πιο όμορφο από τους αθανάτους.

		array(1) {
  [0]=>
  array(5) {
    ["file"]=>
    array(24) {
      ["ID"]=>
      int(268814)
      ["id"]=>
      int(268814)
      ["title"]=>
      string(54) "Historical,Ruins,In,Delos,Island,Near,Mikonos,,Greece."
      ["filename"]=>
      string(36) "archaeological-site-delos-scaled.jpg"
      ["filesize"]=>
      int(1233217)
      ["url"]=>
      string(85) "https://www.travel.gr/wp-content/uploads/2023/08/archaeological-site-delos-scaled.jpg"
      ["link"]=>
      string(142) "https://www.travel.gr/arts_and_culture/periigisi-ston-archaiologiko-choro-tis/attachment/historical-ruins-in-delos-island-near-mikonos-greece/"
      ["alt"]=>
      string(0) ""
      ["author"]=>
      string(2) "17"
      ["description"]=>
      string(30) "Δήλος/Photo: Shutterstock"
      ["caption"]=>
      string(0) ""
      ["name"]=>
      string(52) "historical-ruins-in-delos-island-near-mikonos-greece"
      ["status"]=>
      string(7) "inherit"
      ["uploaded_to"]=>
      int(268762)
      ["date"]=>
      string(19) "2023-08-29 14:21:25"
      ["modified"]=>
      string(19) "2023-08-29 14:21:49"
      ["menu_order"]=>
      int(0)
      ["mime_type"]=>
      string(10) "image/jpeg"
      ["type"]=>
      string(5) "image"
      ["subtype"]=>
      string(4) "jpeg"
      ["icon"]=>
      string(58) "https://www.travel.gr/wp-includes/images/media/default.png"
      ["width"]=>
      int(1920)
      ["height"]=>
      int(2560)
      ["sizes"]=>
      array(18) {
        ["thumbnail"]=>
        string(86) "https://www.travel.gr/wp-content/uploads/2023/08/archaeological-site-delos-150x150.jpg"
        ["thumbnail-width"]=>
        int(150)
        ["thumbnail-height"]=>
        int(150)
        ["medium"]=>
        string(86) "https://www.travel.gr/wp-content/uploads/2023/08/archaeological-site-delos-225x300.jpg"
        ["medium-width"]=>
        int(225)
        ["medium-height"]=>
        int(300)
        ["medium_large"]=>
        string(87) "https://www.travel.gr/wp-content/uploads/2023/08/archaeological-site-delos-768x1024.jpg"
        ["medium_large-width"]=>
        int(768)
        ["medium_large-height"]=>
        int(1024)
        ["large"]=>
        string(87) "https://www.travel.gr/wp-content/uploads/2023/08/archaeological-site-delos-768x1024.jpg"
        ["large-width"]=>
        int(768)
        ["large-height"]=>
        int(1024)
        ["1536x1536"]=>
        string(88) "https://www.travel.gr/wp-content/uploads/2023/08/archaeological-site-delos-1152x1536.jpg"
        ["1536x1536-width"]=>
        int(1152)
        ["1536x1536-height"]=>
        int(1536)
        ["2048x2048"]=>
        string(88) "https://www.travel.gr/wp-content/uploads/2023/08/archaeological-site-delos-1536x2048.jpg"
        ["2048x2048-width"]=>
        int(1536)
        ["2048x2048-height"]=>
        int(2048)
      }
    }
    ["desc"]=>
    bool(true)
    ["image_position"]=>
    string(6) "center"
    ["image_link_to"]=>
    string(0) ""
    ["open_link_in_new_tab"]=>
    bool(false)
  }
}
Δήλος/Photo: Shutterstock
Photo: Shutterstock

Σύμφωνα με τη μυθολογία, η Λητώ είχε γεννήσει πρώτα την Άρτεμη, η οποία μάλιστα βοήθησε τη μητέρα της στον τοκετό του Απόλλωνα. Ο τοκετός κράτησε 9 ημέρες και η αγωνία της εγκύου τελείωσε μόλις έφτασε στη Δήλο η Ειλείθυια, θεά του τοκετού. Όπως έχει διασώσει τη σκηνή ο Όμηρος, η γέννηση ήταν ιδιαίτερα εντυπωσιακή. Φως ολόλαμπρο σκόρπισε στο νησί και οι θεές που συμπαραστέκονταν στη Λητώ θαμπώθηκαν. Αμέσως πλήθος κύκνων πέταξε πάνω από τη λίμνη της Δήλου και ο άγονος τόπος άνθισε. Το νησί έγινε ιερό, λουσμένο για πάντα στο φως του Απόλλωνα και η Λητώ υποσχέθηκε να κάνει τη Δήλο το πιο πλούσιο μέρος του κόσμου.

Κατά τον Θουκιδίδη πρώτοι εποικιστές ήταν οι Κάρες. Όπως δείχνουν και οι ανασκαφές, στη Δήλο έζησαν άνθρωποι από την 3η π.Χ. χιλιετία (βρέθηκαν ίχνη κυκλικών καλυβών στην κορφή του όρους Κύνθος). Στην Μυκηναϊκή Εποχή, και ειδικά την περίοδο 1580-1200 π.Χ., στη Δήλο υπήρξε οικισμός στον κάμπο, κοντά το λιμάνι. Αργότερα, όπως και στις υπόλοιπες Κυκλάδες, εγκαταστάθηκαν οι Ίωνες. Κατά τη Γεωμετρική Εποχή το νησί αναπτύχθηκε αρκετά. Από το 700 π.Χ. έχουμε αναφορές στον Όμηρο για το πάνσεπτο Ιωνικό Ιερό του Απόλλωνα. Με το πέρασμα των χρόνων κέρδιζε σε κύρος και σεβασμό και οι Ιωνικές πόλεις του αφιέρωναν πλούσια αναθήματα. Τα Δήλια γιορτάζονταν κάθε τέσσερα χρόνια με αγώνες, θέατρο, συμπόσια, μουσική και άλλα. Στον αρχαίο κόσμο ήταν οι πιο γνωστοί αγώνες, μετά του Ολυμπιακούς και τα Πύθια. Ο Θουκυδίδης αναφέρει πως ο τύραννος της Σάμου Πολυκράτης χάρισε το 530 π.Χ. στη Δήλο το γειτονικό νησάκι Ρήνεια – και μάλιστα το ένωσε με μια μεγάλη αλυσίδα για να τονίσει πού ανήκε το νησί.

Αργότερα, οι Αθηναίοι έδειξαν μεγάλο ενδιαφέρον για τη Δήλο, καθώς εκείνη την περίοδο η πόλη τους άκμαζε ως ναυτική υπερδύναμη. Το 478 π.Χ., μετά το τέλος των περσικών πολέμων, ιδρύθηκε η Δηλιακή Συμμαχία, για να προστατεύονται οι μετέχουσες πόλεις από μελλοντικές επιθέσεις. Στο ναό του Απόλλωνα φυλασσόταν ο θησαυρός της συμμαχίας τον οποίο διαχειρίζονταν οι Αθηναίοι. Έτσι, το νησάκι βρέθηκε για πρώτη φορά στο επίκεντρο της αρχαίας ελληνικής ιστορίας.

Το 454 π.Χ. ο θησαυρός μεταφέρθηκε στην Ακρόπολη των Αθηνών, καθώς οι Αθηναίοι έδειχναν ηγεμονικές τάσεις. Ωστόσο, ο λοιμός που ξέσπασε στην πόλη κατά τη διάρκεια του Πελοποννησιακού Πολέμου αποδόθηκε σε εκδίκηση του Απόλλωνα για τη στάση των Αθηναίων. Έτσι, το 426-425 π.Χ. έγινε στη Δήλο Κάθαρση: όλοι οι τάφοι ανασκάφηκαν, τα οστά των νεκρών και τα κτερίσματα μεταφέρθηκαν στη γειτονική Ρήνεια, στον ονομαζόμενο και Βόθρο Καθάρσεως.

Από τότε απαγορεύτηκαν οι ταφές και οι τοκετοί στη Δήλο, αφού και τα δύο μόλυναν το Ιερό. Έτσι, οι Δήλιοι, μη μπορώντας ούτε να γεννήσουν ούτε να ταφούν στο νησί τους, δέχθηκαν την εξορία από τους Αθηναίους οι οποίοι τους εκτόπισαν στο Αδραμύττιο της Μικράς Ασίας, και όπου οι περισσότεροι εξοντώθηκαν από τους Πέρσες. Μετά την Κάθαρση οι Αθηναίοι καθιέρωσαν γιορτή, στην οποία κάθε 5 χρόνια έστελναν στη Δήλο ένα ιερό πλοίο με προσφορές. Ολοκλήρωσαν έναν λαμπρό ναό του Απόλλωνα από πεντελικό μάρμαρο και έναν ακόμη από πωρόλιθο, όπου στεγάστηκε το υπερβολικά μεγάλο άγαλμα του θεού. Ήταν η περίοδος που οι ηγεμόνες των ελληνιστικών κρατών, ως επίδειξη ισχύος και πλούτου, προσέφεραν χρήματα για να κτιστούν πολλά και σπουδαία οικοδομήματα στη Δήλο. Άνθρωποι από όλο τον τότε γνωστό ελληνικό κόσμο έρχονταν στο νησί που γέμισε με αγάλματα.

		array(1) {
  [0]=>
  array(5) {
    ["file"]=>
    array(24) {
      ["ID"]=>
      int(115424)
      ["id"]=>
      int(115424)
      ["title"]=>
      string(55) "Ancient,Ruinsin,The,Island,Of,Delos,In,Cyclades,,One,Of"
      ["filename"]=>
      string(17) "delos5-scaled.jpg"
      ["filesize"]=>
      int(963290)
      ["url"]=>
      string(66) "https://www.travel.gr/wp-content/uploads/2022/08/delos5-scaled.jpg"
      ["link"]=>
      string(141) "https://www.travel.gr/experiences/dilos-ena-nisi-axiotheato-apotelei-ena/attachment/ancient-ruinsin-the-island-of-delos-in-cyclades-one-of-2/"
      ["alt"]=>
      string(0) ""
      ["author"]=>
      string(1) "9"
      ["description"]=>
      string(100) "Το ιερό της Ίσιδας πάνω στον λόφο του Κύνθου/Photo: Shutterstock"
      ["caption"]=>
      string(0) ""
      ["name"]=>
      string(56) "ancient-ruinsin-the-island-of-delos-in-cyclades-one-of-2"
      ["status"]=>
      string(7) "inherit"
      ["uploaded_to"]=>
      int(115227)
      ["date"]=>
      string(19) "2022-08-02 13:03:34"
      ["modified"]=>
      string(19) "2023-07-28 14:26:38"
      ["menu_order"]=>
      int(0)
      ["mime_type"]=>
      string(10) "image/jpeg"
      ["type"]=>
      string(5) "image"
      ["subtype"]=>
      string(4) "jpeg"
      ["icon"]=>
      string(58) "https://www.travel.gr/wp-includes/images/media/default.png"
      ["width"]=>
      int(1707)
      ["height"]=>
      int(2560)
      ["sizes"]=>
      array(18) {
        ["thumbnail"]=>
        string(67) "https://www.travel.gr/wp-content/uploads/2022/08/delos5-150x150.jpg"
        ["thumbnail-width"]=>
        int(150)
        ["thumbnail-height"]=>
        int(150)
        ["medium"]=>
        string(67) "https://www.travel.gr/wp-content/uploads/2022/08/delos5-200x300.jpg"
        ["medium-width"]=>
        int(200)
        ["medium-height"]=>
        int(300)
        ["medium_large"]=>
        string(68) "https://www.travel.gr/wp-content/uploads/2022/08/delos5-768x1152.jpg"
        ["medium_large-width"]=>
        int(768)
        ["medium_large-height"]=>
        int(1152)
        ["large"]=>
        string(68) "https://www.travel.gr/wp-content/uploads/2022/08/delos5-683x1024.jpg"
        ["large-width"]=>
        int(683)
        ["large-height"]=>
        int(1024)
        ["1536x1536"]=>
        string(69) "https://www.travel.gr/wp-content/uploads/2022/08/delos5-1024x1536.jpg"
        ["1536x1536-width"]=>
        int(1024)
        ["1536x1536-height"]=>
        int(1536)
        ["2048x2048"]=>
        string(69) "https://www.travel.gr/wp-content/uploads/2022/08/delos5-1365x2048.jpg"
        ["2048x2048-width"]=>
        int(1365)
        ["2048x2048-height"]=>
        int(2048)
      }
    }
    ["desc"]=>
    bool(true)
    ["image_position"]=>
    string(6) "center"
    ["image_link_to"]=>
    string(0) ""
    ["open_link_in_new_tab"]=>
    bool(false)
  }
}
Το ιερό της Ίσιδας πάνω στον λόφο του Κύνθου/Photo: Shutterstock
Photo: Shutterstock

Στα χρόνια του Φιλίππου και του Μεγάλου Αλεξάνδρου η Δήλος απαλλάχθηκε από την αθηναϊκή κηδεμονία. Την περίοδο 314-166 π.Χ. το νησί αναπτύχθηκε πολύ καθώς το ιερό διοικούσαν με ορθολογικό τρόπο οι Ιεροποιοί (Δήλιοι άρχοντες). Αντιλαμβανόμενοι τη στρατηγική του θέση, καθώς βρισκόταν σε ιδανικό σημείο για τη μεταφορά προϊόντων προς την Μικρά Ασία και την Αίγυπτο, οι Μακεδόνες το ανέπτυξαν πρώτοι ως εμπορικό κέντρο. Ο στρατηγός Αντίγονος, ένας από τους διαδόχους του Μεγάλου Αλεξάνδρου, κήρυξε τη Δήλο ελεύθερη (314-166 π.Χ.) δημιουργώντας και το Κοινό των Νησιωτών με θρησκευτικό κέντρο το ιερό νησί, στο οποίο εγκαταστάθηκαν πλούσιοι επιχειρηματίες και τραπεζίτες.

Περνώντας στον έλεγχο των Ρωμαίων, από το 168 π.Χ. και μετά, εκείνοι την ανακήρυξαν ελεύθερο λιμάνι (χωρίς δασμούς). Όπως, μάλιστα, χαρακτηριστικά αναφέρεται σε επιγραφή η Δήλος χάρη στους Ρωμαίους έγινε «το μεγαλύτερο εμπορικό κέντρο της οικουμένης». Πλούσιοι έμποροι της Ρώμης και άνθρωποι από όλη την Ελλάδα και τη Μεσόγειο εγκαταστάθηκαν στο νησί. Πλούτος και χλιδή ασύλληπτη κατέκλυσαν το κάποτε ιερό νησί. Τραπεζίτες και λοιποί μεγιστάνες ζούσαν εδώ λαμπρό αλλά και έκλυτο βίο. Από τα λιμάνια της διακινούνταν έως και 750.000 τόνοι από εμπορεύματα και γύρω στα 100 π.Χ. στη Δήλο ζούσαν 25.000 άτομα -μια εικόνα που είναι πολύ δύσκολο να φανταστούμε σήμερα. Ο Στράβωνας αναφέρει πως την εποχή εκείνη μπορούσαν να έρθουν και να πουληθούν ως και 10.000 σκλάβοι την ημέρα.

Όπως συμβαίνει πάντα στην ιστορία, ο κύκλος της ακμής έπρεπε να κλείσει και να ακολουθήσει εκείνος της παρακμής. Όντας πιστή στη Ρώμη, η Δήλος δέχθηκε την επίθεση του Πόντιου βασιλιά Μιθριδάτη του Ευπάτορος. Ο στόλος του την κατέστρεψε και τη λεηλάτησε το 88 π.Χ., σφάζοντας 20.000 ανθρώπους σε μία μόνο μέρα. Το 69 π.Χ. οι πειρατές της Κιλικίας με αρχηγό τον Αθηνόδωρο σάρωσαν από το νησί ό,τι πολύτιμο απέμεινε.

Στα παλαιοχριστιανικά χρόνια η Δήλος έγινε έδρα του επισκόπου των Κυκλάδων, στην οποία υπάγονταν τα νησιά της Μυκόνου, Σύρου, Σερίφου, Κύθνου και Κέας. Το 1392 εγκαταστάθηκαν εδώ οι Ιππότες της Μάλτας. Στην Τουρκοκρατία, όπως η Μύκονος και τα γύρω νησιά, έγινε καταφύγιο πειρατών. Και ο ερειπιώνας της έγινε πρώτης τάξεως πηγή οικοδομικών υλικών για τους νησιώτες.
Περιηγητές, όπως ο Άραβας Εντρίσι τον 12ο αιώνα, και το 1445 ο Κυριακός από την Αγκώνα που θεωρείται ένας από τους πρώτους αρχαιολόγους, επισκέφθηκαν τη Δήλο. Από τον 17ο αιώνα Ευρωπαίοι ιστοριοδίφες έρχονταν και έκαναν σχέδια σχετικά με τα ερείπια της λαμπρής αρχαίας πόλης. Κάποιοι εξ αυτών δυστυχώς έρχονταν απλώς για αρχαιοκαπηλία: κάπως έτσι τον 17ο αιώνα «ταξίδεψε» ένα από τα αρχαϊκά λιοντάρια της Δήλου στο Ναύσταθμο της Βενετίας, ενώ άλλες αρχαιότητες φυγαδεύτηκαν στη Ρώμη και στην Αγγλία.

Η Γαλλική Αρχαιολογική Σχολή ξεκίνησε τις ανασκαφές στα 1873. Aπό τότε ως σήμερα αποκαλύφθηκαν τα ιερά, τα θέατρα, τα πλούσια σπίτια με τα μωσαϊκά και τις τοιχογραφίες αποδεικνύοντας πόσο σημαντικός ήταν ο πολιτισμός που αναπτύχθηκε στο νησί της Δήλου. Οι σημαντικότερες ανακαλύψεις έγιναν την περίοδο 1904-1914, όταν τις ανασκαφές διεύθυνε ο M. Holleaux και τις χρηματοδοτούσε ο δούκας de Loubat. Ανάμεσα στο 1958 και το 1975 η ανασκαφή συνεχίστηκε. Συντήρηση των μνημείων και αναστηλώσεις γίνονται διαρκώς στη Δήλο από την αρμόδια Εφορεία Αρχαιοτήτων.

Πολύ πρόσφατα έγιναν υποβρύχιες αρχαιολογικές έρευνες στον μεγάλο βραχίονα που προστάτευε τον Ιερό Λιμένα και εντοπίστηκε ναυάγιο της ύστερης ελληνιστικής εποχής με αμφορείς. Αντλώντας πληροφορίες από άλλα ναυάγια που βρέθηκαν και χρονολογήθηκαν σε περιόδους μετά την καταστροφή της Δήλου (2ος-4ος αι. μ.Χ.), οι αρχαιολόγοι καταλήγουν ότι το νησί τελικά δεν είχε πάψει να κατοικείται, αλλά έπαιζε ακόμη σημαντικό ρόλο στο εμπόριο και τη ναυσιπλοΐα.

Διαβάστε ακόμα:

Δήλος: Ένα νησί – αξιοθέατο αποτελεί έναν από τους σπουδαιότερους αρχαιολογικούς χώρους της Ελλάδας

Ρήνεια: Στο μυστηριώδες και μαγευτικό Κυκλαδονήσι

Αρχαιολογικοί χώροι στις Κυκλάδες που πρέπει να επισκεφθείτε έστω μία φορά