Σε μια ήσυχη περιοχή της γαλλικής πρωτεύουσας, στο 13ο διαμέρισμα του Παρισιού, ένα επιβλητικό κτήριο με κολώνες στολισμένες με αγάλματα και θόλο που φέρει ανάγλυφες παραστάσεις, διαφυλάσσει και συνεχίζει μια τέχνη αρχαίων καταβολών. Πρόκειται για το βασιλικό εργοστάσιο La Manufacture des Gobelins που είχε ιδρύσει το 1601 ο Ερρίκος Δ’ και όπου εδώ και τέσσερις αιώνες υφαντουργοί δημιουργούν μοναδικής ομορφιάς χειροποίητα ταπισερί.
Μια επιλογή από αυτά τα υφαντά έργα τέχνης – ορισμένα μάλιστα με την υπογραφή σπουδαίων ονομάτων, όπως των Joan Miró, Henri Matisse και Alexander Calder – παρουσιάζεται στο μουσείο Clark Art Institute της Μασαχουσέτης. Η έκθεση ρίχνει φως στο πώς οι σύγχρονοι υφαντουργοί μπορούν να δημιουργήσουν οποιοδήποτε είδος σχεδίου, από μοτίβα αφηρημένης τέχνης μέχρι φωτογραφικό ρεαλισμό.
Με τίτλο «Wall Power!», η έκθεση, που θα διαρκέσει έως τις 9 Μαρτίου, παρουσιάζει στο κοινό 32 έργα του Mobilier National – του επίσημου Γαλλικού Φορέα Διαχείρισης των Εθνικών Επίπλων και Εθνικών Εργοστασίων Χαλιών και ταπισερί. Η Kathleen Morris, επιμελήτρια του τμήματος διακοσμητικών τεχνών του μουσείου, δηλώνει: «Τα ταπισερί έχουν τον δικό τους οπτικό κώδικα επικοινωνίας. Είναι απλά μαγικά».
Η αναβίωση μιας αρχαίας τέχνης
Η διαδικασία δημιουργίας ενός ταπισερί είναι επίπονη και απαιτεί τη συνεργασία καλλιτεχνών, βαφέων και υφαντών, που μετατρέπουν την καλλιτεχνική έμπνευση σε ένα χειροποίητο υφαντό τοίχου. Η τέχνη της ύφανσης ταπισερί έχει μακρά ιστορία και, ειδικά στη Γαλλία, αποτελεί μια παράδοση ανθεκτική στον χρόνο, με ρίζες που εκτείνονται σε βάθος αιώνων.
Από την εποχή του Μεσαίωνα, τα υφαντά έργα τοίχου διαδραμάτιζαν σημαντικό ρόλο, διακοσμώντας ευρωπαϊκά ανάκτορα, βασιλικά παλάτια, εκκλησίες και δημόσια κτήρια. Τα ταπισερί που δημιουργούνταν στη Γαλλία ξεχώριζαν για την ποιότητά τους, την ομορφιά και τη μεγαλοπρέπειά τους, καθιστώντας τη χώρα σημείο αναφοράς για αυτήν την εξαιρετική τέχνη.
Παρά την αναγνώριση της σπουδαιότητας αυτού του μέρους της πολιτιστικής κληρονομιάς της Γαλλίας, μέχρι τις αρχές του 20ού αιώνα η σχετική βιομηχανία είχε περιέλθει σε παρακμή. Από τη μια, η επίπονη και απαιτητική φύση της εργασίας στους αργαλειούς καθιστούσε τα ταπισερί ιδιαίτερα ακριβά, ενώ από την άλλη, οι υφαντουργοί εξακολουθούσαν να δημιουργούν έργα που αναπαρήγαγαν ζωγραφικά σχέδια περασμένων αιώνων, παρά το γεγονός ότι τα γούστα της εποχής είχαν αλλάξει. Ωστόσο, τη δεκαετία του 1930, καλλιτέχνες και επιχειρηματίες ξεκίνησαν πειραματικές συνεργασίες, οι οποίες ώθησαν την τέχνη των γαλλικών ταπισερί να συμβαδίσει με τις τρέχουσες τάσεις της μοντέρνας τέχνης.
Ένα τέτοιο πείραμα αποδείχθηκε ιδιαίτερα επιτυχημένο. Το 1939, η γαλλική κυβέρνηση ανέθεσε σε τρεις καλλιτέχνες -τους Pierre Dubreuil, Marcel Gromaire και Jean Lurçat- να δουλέψουν δίπλα σε υφαντουργούς σε ιδιωτικά ατελιέ της Aubusson στην κεντρική Γαλλία. Υπό το όραμα του Lurçat καλλιτέχνες και τεχνίτες δημιούργησαν σύγχρονου στιλ ταπισερί που υιοθετούσαν τεχνικές και σχεδιαστικές προσεγγίσεις από τα μεσαιωνικά χρόνια, αλλά με το τελικό αποτέλεσμα να είναι αδιαμφισβήτητα μοντέρνο. Με φαρδιές πλέξεις, περιορισμένη χρωματική παλέτα και αυθεντικά σχέδια, το αποτέλεσμα αναγνωρίστηκε ως «Αναβίωση των ταπισερί», δημιουργώντας μια νέα τάση στις διακοσμητικές τέχνες κατά το τέλος του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, που πήρε εντυπωσιακές διαστάσεις στην Ευρώπη και τη Βόρεια Αμερική.
Το ενδιαφέρον για τα μοντέρνα ταπισερί έγινε παγκόσμιο και παρέμεινε έντονο για αρκετές δεκαετίες, ωστόσο άρχισε να ατονεί γύρω στο 1980. Εκθέσεις και δημοσιεύσεις που προωθούσαν την τέχνη αυτή δεν κατάφερναν πλέον να προσελκύσουν το ενδιαφέρον του κοινού, ενώ φθηνότερα προϊόντα κατέκλυσαν την αγορά, οδηγώντας τη σπουδαιότητα των υφαντών ταπετσαριών στη λήθη.
Παρά τις δυσκολίες, ο φορέας Mobilier National παρέμεινε πιστός στη δέσμευσή του, συνεργαζόμενος κάθε χρόνο με ποικίλους σύγχρονους καλλιτέχνες για τη δημιουργία νέων έργων τέχνης στους αργαλειούς. Σε συνεργασία με υφαντουργικά εργαστήρια όπως τα Dovecot Studios στο Εδιμβούργο, το Australian Tapestry Workshop στη Μελβούρνη και το West Dean Tapestry Studio στη Μεγάλη Βρετανία, το Mobilier National, μαζί με τους σπουδαίους τεχνίτες των Gobelins και άλλων ιστορικών εργοστασίων, όπως τα Beauvais και Aubusson, συνεχίζει να διατηρεί και να εξελίσσει αυτήν τη σημαντική παράδοση.
Από το Παρίσι στη Μασαχουσέτη
Η έκθεση «Wall Power! Modern French Tapestry from the Mobilier National, Paris» είναι μία από τις διαρκώς αυξανόμενες τα τελευταία χρόνια εκδηλώσεις ενδιαφέροντος για τον θαυμαστό κόσμο των ταπισερί. H παρουσίασή της στο Μουσείο Sterling and Francine Clark που βρίσκεται στο Williamstown της Μασαχουσέτης δεν είναι τυχαία, καθώς στα μόνιμα εκθέματά του περιλαμβάνονται μια ευρεία γκάμα έργων όλων των ειδών των διακοσμητικών τεχνών, καλλιτέχνες σαν τους Dürer, Lorraine, Constable, Degas, Toulouse-Lautrec, Gauguin, Homer και Pissarro και μια πλούσια συλλογή ζωγραφικών έργων Γάλλων ιμπρεσιονιστών.
Τα 32 λαμπερά έργα που απαρτίζουν την έκθεση «Wall Power!» προέρχονται από το Mobilier National, που διατηρεί μία από τις σπουδαιότερες συλλογές ταπισερί του 20ού και 21ου αιώνα, και έχουν υφανθεί στο κρατικό πλέον Εργοστάσιο των Γκομπλέν, της οικογένειας βαφέων που από τη Ρενς στη βόρεια Γαλλία κατέκτησε με τις υφαντές της ταπετσαρίες όλη την Ευρώπη. Τα εμπνευσμένα τους σχέδια που χρονολογούνται από το 1940 ως τη σημερινή εποχή, αποτελούν έξοχα δείγματα του διαλόγου και της συνεργασίας μεταξύ καλλιτεχνών και υφαντών του αργαλειού, αλλά και μια επισκόπηση των τάσεων που επικράτησαν στη Γαλλία τον προηγούμενο αιώνα. Ανάμεσά τους, έργα βασισμένα σε σχέδια των Miró, Matisse και Calder γεμίζουν τους τοίχους του μουσείου με ζωηρόχρωμες αποχρώσεις και φαντασμαγορικά σχέδια και αποδεικνύουν ότι τα ταπισερί δεν είναι μια διακοσμητική τάση του παρελθόντος, αλλά μια τέχνη ζωντανή, με ιστορία πλούσια και διαρκώς εξελισσόμενη.
Πληροφορίες:
Διάρκεια έκθεσης 14/12/2024 – 9/3/2025 Sterling and Francine Clark Institude, 225 South St., Williamstown, Μασαχουσέτη, MA 01267
Διαβάστε ακόμα:
Ταξίδι στη Βοστώνη: Το συναρπαστικό «αδερφάκι» της Νέας Υόρκης
Ελ Σαλβαδόρ: Ταξίδι ζωής στη χώρα την ηφαιστείων
Grand Kanyon: Ταξίδι ζωής στο επιβλητικό φαράγγι της Βόρειας Αμερικής
