Μπήκαμε πρώτοι λίγο πριν τα επίσημα εγκαίνια στις αρχές Ιουλίου στο περίφημο GEM, το μεγαλύτερο μουσείο στον κόσμο που φιλοξενεί 100.000 ευρήματα από την Αρχαία Αίγυπτο μέχρι την Ελληνορωμαϊκή περίοδο και σας μεταφέρουμε τις εντυπώσεις.
Διασχίζοντας τον νέο αυτοκινητόδρομο με τις τεράστιες εργατικές πολυκατοικίες, που έχουν βαφτεί πρόχειρα στο χρώμα της ερήμου, δεν μπορούμε να πιστέψουμε ότι από αυτό το πολύβουο χάος του Καΐρου θα ξεπροβάλει ξαφνικά το μεγαλύτερο μουσείο στον κόσμο, με τους πιο ξακουστούς θησαυρούς της αρχαίας αιγυπτιακής ιστορίας. Κάνοντας αποφασιστικά ζιγκ ζαγκ, ανάμεσα σε αυτοκίνητα που αντί για φρένο πατούν διαρκώς την κόρνα, καταφέρνουμε να πάρουμε τη στροφή που μας οδηγεί μπροστά στο θαύμα που λέγεται Μεγάλο Αιγυπτιακό Μουσείο (στα αγγλικά τα αρχικά του Grand Egyptian Museum αντιστοιχούν στη λέξη Gem που σημαίνει διαμάντι). Σαν σκηνή από το Dune διακρίνεται μέσα από την ομίχλη από σκόνη το αστραφτερό τεράστιο στολίδι της Αιγύπτου, φτιαγμένο από αλάβαστρο και από μαύρο γρανίτη-σαφής παραπομπή στη δυτική μαύρη έρημο ρεγκ της Αιγύπτου.
Το μουσείο δεν χτίστηκε τυχαία σε αυτό το σημείο αφού ακριβώς από πίσω ξεπροβάλλουν οι πυραμίδες της Γκίζας, οι οποίες είναι ορατές και από διαφορετικά προνομιακά σημεία στο εσωτερικό του, όπου κανείς μπορεί να κάνει στάση θαυμάζοντας τη θέα. Η τριγωνική κατασκευή του μουσείου παραπέμπει συμβολικά στις πυραμίδες ενώ η υδάτινη διαδρομή, λίγο πριν από την κεντρική είσοδο συμβολίζει τον Νείλο ως πηγή ζωής αλλά και ως ένα ταξίδι από τη ζωή προς τον θάνατο-ή μάλλον καλύτερα προς τη ζωή που διαδέχεται την τελευτή αφού οι Αιγύπτιοι πίστευαν στη μετά θάνατον ζωή. Πλησιάζοντας προς την είσοδο διακρίνουμε πλέον ξεκάθαρα τα ιερογλυφικά που σημαίνουν «το σύμβολο της αιωνιότητας, το σύμβολο της ψυχής».
Η τεράστια πεζοδρομημένη έκταση μπροστά από το μουσείο δεν φτιάχτηκε μόνο για να φιλοξενήσει τους αμέτρητους, όπως αναμένεται, επισκέπτες που θα προσέλθουν για να το επισκεφθούν μετά τα επίσημα εγκαίνια στις αρχές Ιούλη, αλλά και για να αναδείξει την εξαιρετική εγκατάσταση που δεσπόζει στο κέντρο της, προεξαγγέλλοντας όλα αυτά τα θαυμαστά που θα δούμε στο εσωτερικό. Πρόκειται για τον πρώτο κρεμαστό οβελίσκο στον κόσμο, που το εσωτερικό του αποκαλύπτεται για πρώτη φορά στο κοινό: «δεν το είχε δει κανείς για περισσότερα από 3.500 χρόνια» μάς λέει χαρακτηριστικά σε άψογα ελληνικά, η ξεναγός μας Ζαχρία, που είχε σπουδάσει στο Πανεπιστήμιο της Θεσσαλονίκης. Εντυπωσιακό το εσωτερικό με τα ιερογλυφικά ενώ περιμετρικά του οβελίσκου είναι χαραγμένη η λέξη Αίγυπτος, σε όλες τις γλώσσες του κόσμου -μια θερμή υποδοχή από ένα μουσείο που είναι φτιαγμένο για να μένει χαραγμένο για πάντα στις μνήμες.
Ωστόσο, δεν μένει χαραγμένο μόνο στη μνήμη αφού οι διαδραστικές επιλογές είναι αμέτρητες και προσφέρονται με την είσοδο στον χώρο υποδοχής του μουσείου όπου μπορεί κανείς να βγάλει αναμνηστικές δωρεάν φωτογραφίες στο photo booth που είναι στημένο ακριβώς μπροστά από το πελώριο άγαλμα του Ραμσή του Β’, του δημοφιλέστερου Φαραώ της Αιγύπτου. Εκεί, διακρίνουμε μια δασκάλα που έχει συγκεντρώσει τις μαθήτριες για να τους εξηγήσει τα μυστικά του τεράστιου πολιτισμού που έχουν κληρονομήσει σχεδόν άθελά τους. Δεδομένου ότι το GEM, στην πειραματική αυτή φάση λειτουργίας του μέχρι τα εγκαίνια δέχεται συγκεκριμένους επισκέπτες και φοιτητές, είναι ωραίο να βλέπεις μαθητές, φοιτητές και φοιτήτριες να διδάσκονται ζωντανά τα μυστικά των Φαραώ.
Στο ισόγειο, στον κοινό, δημόσιο χώρο του μουσείου στεγάζονται, επίσης, καφέ, γνωστής αμερικανικής αλυσίδας αλλά και μια γαλλική μπρασερί, γνωστή για τα καλύτερα μακαρόν που φτιάχνει στο Παρίσι-μια παράξενη υπόμνηση ότι το μουσείο φτιάχτηκε με δυτικότροπα πρότυπα ως το μεγαλύτερο του κόσμου. Δεν είναι να απορείς που ξοδεύτηκαν 1,2 δισεκατομμύρια ως το μεγαλύτερο στοίχημα που έβαλε η αιγυπτιακή κυβέρνηση, το οποίο κέρδισε καταφέρνοντας να το ολοκληρώσει παρά τις απανωτές κρίσεις, τόσο του κορονοϊού, όσο και της Αραβικής Άνοιξης αλλά και της μεγάλης οικονομικής κρίσης που φαίνεται να έχει χτυπήσει τη χώρα εξαιτίας του γειτονικού πολέμου. Ο πόλεμος και οι απανωτές ανάποδες συγκυρίες προκάλεσαν και την αναβολή των φαντασμαγορικών εγκαινίων που ετοιμάζουν οι Αιγύπτιοι για τις αρχές Ιουλίου, οπότε το μουσείο θα είναι πλήρως έτοιμο να υποδεχτεί τους επιφανείς καλεσμένους. Δεν θέλει μεγάλη φαντασία για να σκεφτείς όλους τους ηγέτες των χωρών να προσέρχονται για να θαυμάσουν αυτό το εντυπωσιακό οικοδόμημα που εκτός από το μουσείο θα στεγάσει στο παραπλήσιο τμήμα ένα πεντάστερο ξενοδοχείο και ένα εμπορικό κέντρο προσδοκώντας να χαρίσει στην Αίγυπτο τη χαμένη της αίγλη.
Το μνημειώδες άγαλμα του Ραμσή Β’
Ήδη άλλωστε αυτά που έχουν γίνει ώστε να μπορέσουν να μεταφερθούν εδώ όλοι αυτοί οι θησαυροί χαρακτηρίζονται σχεδόν αδύνατα αφού μέχρι σήμερα δεν υπήρχαν ούτε οι τρόποι για να μεταφερθούν κάποια από τα τεράστια αγάλματα και θησαυρούς, ούτε οι χώροι για να τα στεγάσουν. Μόνο για να μεταφερθεί το τεράστιο γρανιτένιο άγαλμα του Ραμσή του Β’ -πάνω από τριάντα μέτρα ύψος και βάρος 83 τόνων, χρειάστηκε μια επιχείρηση, ανάλογη αυτής που κατέστησε για αιώνες αδύνατη τη μεταφορά του. Ο κολοσσός που είχε ανακαλυφθεί από τον Ιταλό αιγυπτιολόγο Τζιοβάνι Μπατίστα Καβίλια το 1820 είχε προσφερθεί ως δώρο από τον ίδιο σε έναν Ιταλό δούκα, ο οποίος το απέρριψε λόγω του τεράστιου κόστους της μεταφοράς του. Το ίδιο έκανε και το Βρετανικό Μουσείο, όταν επίσης του δόθηκε ως δώρο από έναν Αιγύπτιο πασά με διάφορα ανταλλάγματα τα οποία κατάφερε να εξασφαλίσει στην πορεία, χωρίς να χρειαστεί να χαρίσει το περίφημο άγαλμα.
Μέχρι που το 1954 ο τότε Πρόεδρος της Αιγύπτου Γκαμάλ Αμπτνέλ Νάσερ διέταξε να μεταφερθεί το μνημειώδες ομοίωμα του Ραμσή Β’ από τη Μέμφιδα στο Κάιρο για να γιορτάσει τη δεύτερη επέτειο της επανάστασης του 1952: τα θραύσματα του μεταφέρθηκαν με τανκς και το άγαλμα στήθηκε μπροστά από τον κεντρικό σιδηροδρομικό σταθμό του Καΐρου. Εκεί, έμεινε για χρόνια αποτελώντας το περίοπτο σύμβολο της πόλης μέχρι που οι αρχαιολόγοι προέκριναν ως επιτακτική, για λόγους προστασίας της μεταφορά του στη Γκίζα, όπου φυλασσόταν για χρόνια. Στόχος ήταν να στολίσει την είσοδο του μεγαλύτερου μουσείου που θα κατασκευαζόταν ποτέ στην Αίγυπτο-το οποίο και έγινε. Ο Ραμσής ο Β’ παραμένει ο ισχυρότερος και δημοφιλέστερος αφού κατά τη διάρκεια της επικράτησής του από το 1279 έως το 1213 π.Χ. έφερε εις πέρας μια σειρά από πετυχημένες εκστρατείες στη Νούβια, τη Συρία και τη Χαναάν ενώ κατάφερε να να τα βάλει με τους ισχυρότερους αντιπάλους, τους Χετταίους, στην περίφημη μάχη του Καντές.
Στο πλάι του και συγκεκριμένα στο πόδι, όπως συνηθιζόταν τότε, είναι χαραγμένη η μορφή της βασίλισσας Νεφερτάρι -όχι η Νεφερτίτη, σύζυγος του Ακενατόν- «που ήταν η πιο αγαπημένη του από όλες», όπως μας λέει η ξεναγός. Ο μεγάλος ηγεμόνας της Αιγύπτου θάφτηκε στην Κοιλάδα των Βασιλέων, στη νεκρόπολη που βρισκόταν δυτικά των Θηβών, την πρωτεύουσα των Φαραώ. Κατασκεύασε αμέτρητα κτήρια, όσα κανείς άλλος Φαραώ, και δεν είναι τυχαίο ότι τα 67 χρόνια της ηγεμονίας του -πέθανε μεγάλος στα 90- να θεωρούνται τα πιο κραταιά της Αιγυπτιακής Αυτοκρατορίας.
Οι εντυπωσιακοί Φαραώ
Εξού και ότι ο Ραμσής στέκεται μόνος του απέναντι με τη σκάλα με τα αγάλματα των πιο διάσημων Φαραώ που σε υποδέχονται, αμέσως μετά την είσοδο. Κάθε άγαλμα συνοδεύεται από μικροσκοπική αναπαράσταση, ώστε να μπορούν οι τυφλοί να έχουν ακριβή αίσθηση ενώ οι πληροφορίες είναι γραμμένες ακριβώς για αυτό το λόγο σε γραφή Braille. Με αυτό τον τρόπο οι υπεύθυνοι του μουσείου δεν θέλουν να αποκλείσουν κανέναν από το να αντιληφθεί το μεγαλείο του, τα σύμβολα και τους αυτοκράτορες του. Είναι πραγματικά μεγάλη τύχη και ευλογία για εμάς να μπορούμε να χαιρόμαστε από κοντά αυτούς τους θησαυρούς χωρίς κόσμο, αφού τα εγκαίνια δεν έχουν γίνει ακόμα, χωρίς τις ενοχλητικές ορδές των τουριστών αποφασίζοντας ποια αίθουσα θέλουμε να δούμε πρώτα.
Οι δώδεκα αίθουσες που φιλοξενούν απάνω από 100.000 εκθέματα μοιράζονται ανάλογα με θεματικές περιόδους και χρονολογίες. Πιο αναλυτικά, μπορεί να θαυμάσει κανείς εκθέματα από τρεις διαφορετικές περιόδους: προϊστορία και Παλαιό Βασίλειο, περίπου από το 3100 ως το 2200 π.Χ., Μεσαίο Βασίλειο, από το 2040 ως το 1782 π.Χ., Νέο Βασίλειο, από το 1570 ως το 1069 π.Χ. και η οικεία σε εμάς Ελληνορωμαϊκή Περίοδος. Αν προτιμάει τις θεματικές, μπορεί να δει διαφορετικά τις αίθουσες, οι οποίες μοιράζονται σε Ανθρώπους, Βασιλιάδες και Θεούς. Άκρως κατατοπιστικές είναι οι πινακίδες γραμμένες στα αιγυπτιακά και τα αγγλικά. Εκεί διαβάζουμε, για παράδειγμα, πως o Τούθμωσις ο τρίτος βασίλεψε για 22 χρόνια μαζί με τη μητριά και θεία του Χατσεψούτ, από την 18η δυναστεία, χωρίς κάποιος να έχει προβάδισμα έναντι του άλλου.
Στο συγκεκριμένο άγαλμα, τον βλέπουμε να κάθεται πάνω σε ένα θρόνο με γυμνά πόδια πάνω σε εννέα τόξα που συμβολίζουν όλους τους εχθρούς της Αιγύπτου που είχε καταφέρει να νικήσει σε μάχες. Το νέμες, που φοράνε οι Φαραώ καλύπτοντας όλο το κεφάλι με το ουραίο στην κορυφή-δηλαδή το φίδι που συναντάμε και στην Κλεοπάτρα- το πτυχωτό ύφασμα και την ουρά του ταύρου είναι ενδεικτικά της δύναμης τους. Μαζί με τους διάφορους Φαραώ, στην ίδια αίθουσα κλιμακωτά στις σκάλες βρίσκουμε και αγάλματα διάφορων θεοτήτων που λάτρευαν οι Αιγύπτιοι όπως Ρα, ο περίφημος θεός του Ήλιου, Σετ, Ίσις, η περίφημη θεά της Μητρότητας, η οποία λατρευόταν και στην Ελλάδα, Θωθ, θεότητα για την οποία μιλάει και ο Πλάτων, Άπις, Άνουβις. Από μία τέτοια επιγραφή, για παράδειγμα, μαθαίνουμε πως ο Πτολεμαίος ο τέταρτος αγαπούσε τον θεό Ωρο, που ήταν ο θεός του φαραωνικού βασιλείου επί της γης-σε αντίθεση με τον Όσιρι που ήταν του κάτω κόσμου-ενώ η μητέρα του η Κλεοπάτρα η τρίτη αγαπούσε τον Χόνσου, τον οποίο καθιέρωσε ως τον θεό του Φεγγαριού, αυτό που σχετιζόταν με το νυχτερινό ταξίδι της σελήνης στον Ουρανό. Είναι ο θεός που συμβόλιζε τη δημιουργία της ζωής σε όλα τα πλάσματα και τη φύση.
Οι θησαυροί των Φαραώ
Μετά τους Φαραώ ξεχωρίζουν οι αίθουσες με τα αναθηματικά αντικείμενα, τα συνοδευτικά στις ταφές τους που κλέβουν τις εντυπώσεις ακόμα και σήμερα: πανέμορφα και αντιπροσωπευτικά της εξαίρετης αιγυπτιακής τέχνης είναι τα ουσάμπτι, δηλαδή τα μικρά αγαλματίδια που τοποθετούνταν μαζί με άλλα κτερίσματα στους τάφους και είχαν σκοπό να λειτουργήσουν ως οι υποτακτικοί του νεκρού. Από αυτά τα πιο γνωστά είναι οι σκαραβαίοι που ακόμα αναπαράγονται ως αγαλματίδια που φέρνουν στους ζωντανούς καλή τύχη. Είναι τρομερό όμως να σκέφτεσαι ότι αυτά τα υπέροχα αγαλματίδια μπορεί να έφταναν μέχρι και τη 18η δυναστεία των Φαραώ, δηλαδή τη Βασιλεία του Τούθμωσι Δ, δηλαδή από το 1550-1295 π.Χ.
Πανέμορφα και περίτεχνα φτιαγμένα, ειδικά αυτά από λάπις λάζουλι, ένα μαγικό μπλε, συνώνυμο της φαραωνικής μεγαλοπρέπειας. Δεν μπορώ επίσης να πιστέψω ότι τα σανδάλια από μπαμπού που δεσπόζουν σε κάποια προθήκη ως συνοδευτικά του αιώνιου ύπνου ανήκαν σε κάποιον Φαραώ -μοιάζουν σχεδόν άθικτα και σαν να φτιάχτηκαν τώρα! Το ίδιο φαίνεται να είναι και η περούκα με το μαλλί που συνόδευε τον τάφο κάποιου Φαραώ ως κτέρισμα μαζί με άλλα πολύτιμα και αγαπημένα εργαλεία. Πόσο όμορφες και οι τοιχογραφίες που αναπαριστούν σκηνές από ψάρεμα ή από κυνήγι, με διάφορα χαρακτηριστικά σύμβολα του αιγυπτιακού πολιτισμού, μια συνήθεια να στολίζουν με ζωγραφικές αναπαραστάσεις αντί για τα γνωστά ιερογλυφικά τους τάφους που άρχισε να συμβαίνει από την 5η δυναστεία και έπειτα.
Εκτός από αγάλματα των Φαραώ περίοπτη θέση στις αίθουσες έχουν και αυτά των γραφέων καθώς ήταν μέλη της αιγυπτιακής κοινωνίας που απολάμβαναν μεγάλο σεβασμό και στους οποίους είχαν ανατεθεί ιδιαίτεροι ρόλοι. Γνωστό είναι ότι ένας από αυτούς ο Χορεμχέμπ, έφτασε να γίνει ο τελευταίος Φαραώ της 18ης δυναστείας της Αιγύπτου. Για τους Αιγύπτιους άλλωστε όλες οι αξίες είχαν μια ενωτική διάσταση αφού οι κύκλοι που άνοιγαν και έκλειναν στο διηνεκές έδειχναν κοινή συμπόρευση στη ζωή και τον θάνατο. Ακόμα και όλοι όσοι εργάζονταν στις πυραμίδες, είχαν εξέχοντα ρόλο και δεν ήταν απλοί δούλοι -απόδειξη ότι οι τάφοι τους βρίσκονταν πολύ κοντά σε αυτούς του Φαραώ-βασιλιά. Οι καλλιτέχνες είχαν επομένως αντίστοιχα υψηλή θέση στους κρατικούς αξιωματούχους-μια θέση, έστω μικρή, βλέπεις κανείς ότι έχουν στους τοίχους των τάφων. Αλλά η μουμιοποίηση δεν αφορούσε μόνο τους Φαραώ και τους προύχοντες της εκάστοτε δυναστείας: εντύπωση προκαλούν οι μούμιες-κροκόδειλοι αφού ήταν γνωστό ότι λατρεύονταν ως θεότητα στην Αρχαία Αίγυπτο.
Ο περίοπτος τάφος και η καρδιά του Τουταγχαμών
Ωστόσο, ο πιο γνωστός από τους τάφους δεν παύει να είναι αυτός του Τουταγχαμών αφού είναι ο μόνος που βρέθηκε ασύλητος με την περίφημη χρυσή του μάσκα να δεσπόζει πια στην κοινή μυθολογία και αντίγραφά της πωλούνται μαζικά στα μαγαζιά με τα αναμνηστικά σε ολόκληρη την Αίγυπτο. Τον έθαψαν μαζί με πράγματα ανεκτίμητης αξίας αλλά και την καρδιά και τα πνευμόνια-θα δείτε αυτούσια την καρδιά να εκτίθεται στο μουσείο, ένα απίστευτο δείγμα ταρίχευσης που άντεξε στον χρόνο! Μαζί με τον διάσημο Φαραώ θάφτηκαν τα 130 μπαστούνια, ενδεικτικά κάποιας αναπηρίας που προφανώς τον βασάνιζε από παιδί. Πρόσφατα, μάλιστα, αποκαλύφθηκε ότι ο Τουταγχαμών έπασχε από τη νόσο του Κέλερ, σύμφωνα με δημοσίευμα του αμερικανικού επιστημονικού περιοδικού Journal of the American Medical Association το 2010.
Επίσης, δεν πρόλαβε να κυβερνήσει παρά για μια δεκαετία σε παιδική ηλικία αφού πέθανε νέος, μόλις στα 19 του χρόνια και όπως αποδείχθηκε από πρόσφατες έρευνες dna από κάποια μορφή ελονοσίας που ανιχνεύτηκε στο σώμα του. Για πρώτη φορά, μάλιστα, στο μουσείο αναπαρίσταται ο τάφος ακριβώς όπως τον βρήκε ο Βρετανός αρχαιολόγος Χάουαρντ Κάρτερ το 1922 ενώ πολλά από αυτά τα αναρίθμητα αντικείμενα εκτίθενται επίσης για πρώτη φορά στο κοινό. Για να γίνει πιο κατανοητή η ιστορία του Τουταγχαμών και της αποκάλυψης του τάφου του υπάρχουν προβολές επαυξημένης πραγματικότητας και virtual reality που κάνουν τα αντικείμενα ακόμα πιο προσβάσιμα στο ευρύ κοινό, τα οποία αφηγούνται την ιστορία του πιο διάσημου, ίσως, Φαραώ στην Ιστορία που έφυγε από τη ζωή το 1323 π Χ.
Λέγεται πως η κατάρα που τον συνόδευε έκανε όλους τους αρχαιολόγους που συνδέθηκαν με τον τάφο του να πεθαίνουν νωρίς και κανείς τους να μη μπορέσει να ξεφύγει από την ιστορία του. Ενδεικτικό είναι ότι στο μνήμα του Κάρτερ είναι σκαλισμένη η περίφημη φράση «Ω νύχτα, άπλωσε τα φτερά σου γύρω μου όπως τα άφθαρτα αστέρια» καθώς και εκείνη που είναι σκαλισμένη στο αλαβάστρινο «Κύπελλο των Ευχών του Τουταγχαμών». «Μακάρι το πνεύμα σου να ζει, να σου στέλνει εκατομμύρια χρόνια, σε εσένα που αγαπάς τις Θήβες, καθισμένος με το πρόσωπο στον βοριά και τα μάτια σου ν’ αντικρίζουν ευτυχία».
Διαβάστε ακόμα:
Κάιρο: Η πρωτεύουσα των αντιθέσεων και του όμορφου χάους
Hurghada: Γαλάζια νερά και σαφάρι με φόντο τα αριστουργήματα της αρχαίας Αιγύπτου
