Παίρνοντας οποιοδήποτε αστικό λεωφορείο στην ιστορική Via Appia Antica της Ρώμης είναι σαν να κάνετε ένα ταξίδι στον χωροχρόνο της πόλης που κατοικείται αδιάλειπτα για πάνω από δύο χιλιάδες χρόνια. Σε οποιοδήποτε σημείο της διαδρομής και να κατεβείτε, πάντα μια πινακίδα θα σας προσκαλεί να εξερευνήσετε τις -τουλάχιστον όσες είναι επισκέψιμες- υπόγειες κατακόμβες της Ρώμης που ταύτισαν την ύπαρξή τους όσο τίποτα άλλο με την ιστορία της Αιώνιας Πόλης. Από τις πρώτες κατακόμβες του Αγίου Καλλίστου μέχρι το γεμάτο τοιχογραφίες υπόγειο νεκροταφείο της Δομιτίλλας, η αρχαία Ρώμη κρύβει αμέτρητες υπόγειες εκπλήξεις.
Για την ακρίβεια, η ιστορία της υπόγειας Ρώμης ξεκινάει αιώνες πριν, όταν η Σύγκλητος της Ρώμης εξέδωσε απόφαση απαγορεύοντας τις ταφές μέσα στα όρια της πόλης λόγω πολυκοσμίας και έλλειψης χώρου. Οι αρχαίοι Ρωμαίοι γνωρίζοντας πολύ καλά ότι η ύπαρξη νεκροταφείων μέσα στα τείχη της πόλης ήταν αρκετή, για να μολύνει τα πηγάδια και το πόσιμο νερό, αποφάσισαν να απαγορεύσουν τις ταφές μέσα στην πόλη και επέβαλαν στους αρχαίους κατοίκους της Αιώνιας Πόλης τις ταφές σε εξωτερικές τοποθεσίες μακριά από τα όρια της πόλης. Ωστόσο, για άγνωστο λόγο, οι αρχαίοι Ρωμαίοι ξεκίνησαν να δημιουργούν τεράστια υπόγεια δίκτυα – λαβύρινθους με αμέτρητους νεκρούς στους τοίχους.
Αρκετοί λένε κιόλας πως πρώτοι οι Ετρούσκοι ξεκίνησαν να σκάβουν υπόγεια τούνελ γύρω από τη Ρώμη, για να εξορύξουν πρώτες ύλες για τις περίφημες ετρουσκικές σαρκοφάγους. Αυτό σημαίνει ότι οι αρχαίοι Ρωμαίοι γνώριζαν την ύπαρξη σκοτεινών υπόγειων στοών και απλώς αποφάσισαν να τις μετατρέψουν σε νεκροταφεία. Και μιας και ο πληθυσμός της πόλης ήταν αρκετά μεγάλος, ήταν προφανές ότι οι νεκροί έπρεπε να τοποθετούνται στα τοιχώματα των στοών, ώστε να εξοικονομηθεί χώρος και να μην αντιμετωπίσει η πόλη ξανά το ίδιο πρόβλημα χώρου.
Αν και η προέλευση της ιδέας της κατακόμβης αυτής καθαυτής καλύπτεται από ένα πέπλο μυστηρίου, φαίνεται πως σχετίζεται με την απαγόρευση του χριστιανισμού στα τελευταία χρόνια της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας και τους σκληρούς διωγμούς που υπέστησαν οι πρώτοι χριστιανοί. Ακριβώς αυτήν την εποχή, οι κατακόμβες ξεκίνησαν να γίνονται κάτι παραπάνω από νεκροταφεία.
Για την ακρίβεια, έγιναν σημείο συνάντησης των πρώτων χριστιανών που κάθε βράδυ υπό άκρα μυστικότητα συναντιούνταν μέσα στις υγρές σκοτεινές στοές κάνοντας τις περίφημες Αγάπες, τα πρώτα πρώτα μυστήρια του χριστιανισμού.
Εμπνευσμένοι από σκοτεινά θέματα της αρχαίας ελληνικής μυθολογίας, διακοσμούν τα τοιχώματα στις κατακόμβες με όλο και πιο γκροτέσκ σκοτεινά θέματα κάνοντας τη φαντασία των υπολοίπων Ρωμαίων να οργιάζει ως προς τι τελικά συμβαίνει στα σκοτεινά υπόγεια της Ρώμης. Κάπως έτσι, οι συντηρητικοί πατρίκιοι της Ρώμης, παρακινημένοι από περιέργεια και ενδιαφέρον, άρχισαν σιγά σιγά να κατεβαίνουν κι αυτοί στις κατακόμβες θέλοντας να μυηθούν στα χριστιανικά μυστήρια. Απόφαση που, όπως απέδειξε η ιστορία, άλλαξε για πάντα τον κόσμο εγκαθιδρύοντας τον χριστιανισμό ως επίσημη θρησκεία του κράτους.
Ωστόσο, η επισημοποίηση της νέας θρησκείας προκάλεσε μια νέα φρενίτιδα για τις κατακόμβες και δεν ήταν λίγοι αυτοί που κατέβαιναν συνεχώς στις υπόγειες στοές ψάχνοντας για λείψανα, κειμήλια ή γενικά οτιδήποτε θα μπορούσε να τους δώσει λίγο από τη χάρη των πρώτων μαρτύρων. Ακόμα, και οι πρώτοι πάπες επιθυμούσαν διακαώς να θάβονται με τιμές στις κατακόμβες πάρα στα νεοδημιουργημένα εκκλησιαστικά νεκροταφεία. Ενδεικτικά, υπολογίζεται πως μέχρι το τέλος της Ύστερης Αρχαιότητας στην κατακόμβη του Αγίου Καλλίστου, είχαν θαφτεί 16 πάπες και 500.000 πιστοί σε 20 χιλιόμετρα υπόγειων διαδρόμων που φτάνουν σε βάθος μέχρι τα 20 μέτρα.
Για αιώνες, όμως, οι κατακόμβες είχαν ξεχαστεί μέχρι που κάποια στιγμή αρχαιολόγοι της Αναγέννησης, παρακινημένοι από αρχαία κείμενα, όργωναν τη Ρώμη αναζητώντας τις περιβόητες κατακόμβες των πρώτων χριστιανών. Το αποτέλεσμα; Συνεχείς ανασκαφές που έφεραν στο φως έναν ολόκληρο αρχαίο κόσμο που για αιώνες είχε θαφτεί και παρέμενε ζωντανός μόνο σε αλλόκοτες αρχαίες αφηγήσεις που δεν σταματούν μέχρι σήμερα να εξάπτουν την φαντασία και να εντυπωσιάζουν.
Διαβάστε ακόμα:
Oι αιγυπτιακοί οβελίσκοι που κοσμούν τις πλατείες της Ρώμης
Trastevere: Η πολύχρωμη και μποέμ συνοικία της Ρώμης
Τα κορυφαία αξιοθέατα του Βατικανού -Πίνακες και τοιχογραφίες από κορυφαίους καλλιτέχνες
