Η χειμωνιάτικη μουντάδα, το γκρίζο του συννεφιασμένου αττικού ουρανού και αυτή η ανεπαίσθητη μελαγχολία που μας συντροφεύει μετά τις γιορτές, εξαφανίστηκαν μεμιάς περνώντας την είσοδο του Ιδρύματος Βασίλη και Ελίζας Γουλανδρή την περασμένη Τετάρτη 10 Ιανουαρίου, ημέρα που εγκαινιάστηκε η πρώτη καλλιτεχνική έκθεση της χρονιάς, ένα ολοκληρωμένο αφιέρωμα στο κίνημα του Νεοϊμπρεσιονισμού.
Η ψυχή πλημμυρίζει φως μπροστά στα 55 έργα που συγκεντρώθηκαν από το σπουδαίο ελληνικό πολιτιστικό ίδρυμα σε συνεργασία με κορυφαία μουσεία και φορείς της Ευρώπης, όπως Musée d’Orsay, National Gallery του Λονδίνου, Centre Pompidou, Musée des Beaux-Arts de Besançon, Musée de Grenoble, Musée National d’Archéologie, d’Histoire et d’Art – Luxembourg και Musée des Arts Décoratifs καθώς και ιδιώτες συλλέκτες, κι απ΄τα οποία τα περισσότερα παρουσιάζονται για πρώτη φορά στην Ελλάδα.
Η εξαιρετική αυτή έκθεση συστήνει στο ευρύ κοινό το κίνημα που διαφοροποιήθηκε από τον Ιμπρεσιονισμό, λαμβάνοντας το όνομα που προτάθηκε αρχικά από τον Γάλλο κριτικό τέχνης Félix Fénéon, διαχωρίζοντας σαφώς τις δύο καλλιτεχνικές τάσεις. Ο επισκέπτης έχει τη δυνατότητα να θαυμάσει συγκεντρωμένα στον ίδιο χώρο, έργα των Paul Signac, Henri-Edmond Cross, Maximilien Luce, Théo van Rysselberghe, Henri Matisse, Henri Manguin και Louis Valtat, που από κοινού δίνουν υπόσταση στο δεύτερο κεφάλαιο του Νεοϊμπρεσιονισμού, όπως εκτυλίχθηκε μετά το 1891 και τον αιφνίδιο θάνατο του θεμελιωτή του, Georges Seurat. Και όπως διαπιστώνουμε με το παρόν αφιέρωμα, η δεύτερη αυτή φάση που άνθισε στα παράλια της Μεσογείου και της οποία ηγήθηκε ο Signac, ανέδειξε νέους ορίζοντες, τόσο γεωγραφικούς όσο και καλλιτεχνικούς.
Με τον Cross να ανοίγει το δρόμο στα τέλη του 19ου αιώνα, ανακαλύπτοντας πρώτα το Καμποσόν κι ύστερα το Σαιν Κλαιρ στην Κυανή Ακτή, το μεσογειακό κλίμα που αρχικά προτιμούνταν από ανθρώπους με προβλήματα υγείας, προσελκύει όλο και περισσότερους φίλους της τέχνης. Εκείνοι, γοητευμένοι από τα έντονα χρώματα, το φως και τους γαλήνιους ρυθμούς μακριά από την επέλαση της βιομηχανίας και του τουρισμού, εκφράζονται με μια ζωγραφική βαθιά πλέον ριζωμένη στις αισθήσεις και στην υποκειμενικότητα. Η επαφή με τον ήλιο της Μεσογείου, όπως μας αποκαλύπτει η παρούσα έκθεση, εμπνέει τους καλλιτέχνες του κινήματος να εμβαθύνουν στις εικαστικές αναζητήσεις τους, να χρησιμοποιήσουν ζωηρότερα χρώματα και περισσότερες αντιθέσεις. Η Cote d’ Azur μετατρέπεται σταδιακά σε ένα μεγάλο, υπαίθριο καλλιτεχνικό εργαστήριο.
Ακολουθώντας την εικαστική διαδρομή κάθε καλλιτέχνη ανακαλύπτουμε κι εμείς παραθαλάσσιους παράδεισους όπως το Λαβαντού, την Κολιούρ, το Κασσί, το Σαιν-Τροπέ, την Αντίμπ, τη Μασσαλία, την Καβαλιέρ, το Αγκαί, το Αντεόρ, και κατόπιν ακόμη παραπέρα τη Βενετία και την Κωνσταντινούπολη. Παρατηρώντας τα ζωγραφικά έργα που εκτίθενται είναι ολοφάνερο πως ξεχειλίζουν αισιοδοξία, λούζονται στο φως, αποτελούν μοναδικά μωσαϊκά χρωμάτων.
Πράγματι, πλησιάζοντάς τα περισσότερο και βλέποντας τον τρόπο με τον οποίο στο Νεοϊμπρεσιονισμό οι τελείες χρώματος μεγαλώνουν και σε κάποιες περιπτώσεις γίνονται ψηφίδες, διαπιστώνει κανείς ότι όντως τα έργα θυμίζουν μωσαϊκά της αρχαιότητας ή των βυζαντινών χρόνων, ακόμη και χαρούμενα κολλάζ ζωηρόχρωμων κομφετί. Το βέβαιο είναι ότι κοιτάζοντας τους πίνακες τόσο από μακριά όσο κι από πολύ κοντά, νοιώθει κανείς την ίδια συγκίνηση που περιέγραφε ο Cross «για τα παιχνίδια αποχρώσεων που συνεπαίρνουν σαν πολύτιμα πετράδια περίτεχνα δεμένα».
Ο επισκέπτης αξίζει να σταθεί σε έργα όπως το «Σαιν Τροπέ. Ηλιοβασίλεμα πάνω από την πόλη» του Signac, που απεικονίζει το δρόμο που οδηγεί στο μικρό τότε λιμάνι ψαράδων, δρόμος που σήμερα φέρει τιμητικά το όνομα του ζωγράφου, ή στο «Λιμάνι του Σαιν Τροπέ» του Luce, που σε αντίθεση με τον Signac αποφεύγει τη μακρινή άποψη ενός έρημου λιμανιού, απεικονίζοντας με τις μικρές, σχολαστικά τοποθετημένες τελείες του μια αποβάθρα γεμάτη ζωή και κίνηση, σε ένα έργο όμως που εκφράζει ηρεμία, γλυκύτητα και γαλήνη. Το λιμάνι της ίδιας παραθαλάσσιας πόλης πρωταγωνιστεί και σε ένα από τα αριστουργήματα της έκθεσης, το έργο του 1895 «Η κόκκινη σημαδούρα», μία από τις κορυφαίες στιγμές του Signac, με το γεμάτο γεωμετρικά σχήματα φόντο, τις ήρεμες αντανακλάσεις της θάλασσας και μια σημαδούρα σε πρώτο πλάνο να κορυφώνει την ένταση και να έχει πάνω της – παρότι ο τίτλος δηλώνει το αντίθετο -, όλα τα χρώματα του πίνακα.
Δραματική χρωματική ένταση διακρίνει και τους «Κόκκινους βράχους στο Αγκαί» του Valtat, με τους ηφαιστειογενείς βράχους από πορφυρίτη που ενέπνευσαν πολλά έργα του να κάνουν ορατή την έμπνευση από τη φύση, αλλά και το διάλογο των συμπληρωματικών χρωμάτων να φανερώνει τη σαφή επιρροή από τον Signac.
Στην έκθεση παρουσιάζονται και μια σειρά ακουαρέλες, τεχνική στην οποία ο Signac αφιερώθηκε με πραγματικό ζήλο κι ενθουσιασμό. Πρόκειται για την τεχνική των περιηγητών, που έδινε στους καλλιτέχνες τη δυνατότητα να ταξιδεύουν ελαφρύτερα. Ειδικά, ο Signac αναδείχθηκε σε κορυφαίο υδατογράφο, με μια σπάνια ικανότητα να απαθανατίζει τις ομορφιές της στιγμής. Οι «πτυχωτές» πινελιές του –πολύ διαφορετικές από αυτές που εφάρμοζε στους πίνακές του – είναι γεμάτες ενέργεια, δυναμική και πρωτοφανές σφρίγος, ενώ οι ακουαρέλες του αποτυπώνουν τη μοναδική ματιά του ως προς τα τοπία και τη φύση και αντικατοπτρίζουν την ψυχοσύνθεσή του.
Το μαγευτικό ταξίδι στα μεσογειακά τοπία των νεοϊμπρεσιονιστών ολοκληρώνεται με τους πρώτους πειραματισμούς των μελλοντικών φωβιστών και των διάλογο των ήδη καταξιωμένων και ώριμων καλλιτεχνών του κύκλου του Signac μαζί τους. Η περιοδική έκθεση-αφιέρωμα στο καλλιτεχνικό κίνημα του Νεοϊμπρεσιονισμού θα διαρκέσει ως τις 7 Απριλίου 2024 και αναμφίβολα θα αποτελέσει μία από τις σημαντικότερες της φετινής χρονιάς. Αυτό το «ξόδεμα χρωμάτων», η «πληθώρα συγκινημένων σημειώσεων» που «πάλλεται και αντηχεί την αλήθεια», όπως περιέγραφε ο Adolphe Tabarant για τους νεοϊμπρεσιονιστές, θα σας γεμίσει αισιοδοξία.
Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης Ιδρύματος Βασίλη και Ελίζας Γουλανδρή
Διεύθυνση: Ερατοσθένους 13, Αθήνα
Διάρκεια έκθεσης: 10/1 -7/4/2024
Ώρες λειτουργίας: Δευτέρα, Τετάρτη, Πέμπτη, Σάββατο & Κυριακή: 10.00-18.00, Παρασκευή: 10.00-20.00, Τρίτη κλειστά
