Η κορυφαία curator, εικαστικός και επίκουρη καθηγήτρια στο Πανεπιστήμιο της Νέας Υόρκης CUNY, Σωζήτα Γκουντούνα μιλά στο Τravel.gr για το προσωπικό της ταξίδι στην τέχνη, την πρόσφατη συνεργασία της με το Δημοτικό Θέατρο Πειραιά, και τη σημασία ενός ταξιδιού από τη Γαύδο στη Βηρυτό.
Πολιτισμός και ταξίδι. Πόσο αλληλένδετα;
Η κυρίαρχη μορφή της αστικής περιπλάνησης, ο πλάνης ή περιπλανώμενος δεν μπορεί να νοηθεί χωρίς τον πολιτισμό ή το ταξίδι. Η δική μου περιπλάνηση έχει πάντα ως αφετηρία τον πολιτισμό. Ως μανιώδης συλλέκτρια εικόνων και ταξιδιωτικών εντυπώσεων, περιπλανιέμαι στα όρια του τυχαίου αλλά πάντα με σκοπό την ανίχνευση αχαρτογράφητων πολιτιστικών περιοχών. Πιο συγκεκριμένα, ένα πρόσφατο ταξίδι με οδήγησε στο σχεδιασμό ενός νέου προγράμματος που εμπνεύστηκα με στόχο τις συνέργειες μεταξύ Ελλήνων καλλιτεχνών, εικαστικών και περφόρμερ από την Καραϊβική. Το περιοδικό καλλιτεχνικό πρόγραμμα με τίτλο «Ελλάδα-Καραϊβική Πολιτιστικές Ανταλλαγές» υλοποιήθηκε με αφορμή την Μπιενάλε Μυκόνου και την πρόσκληση της εικαστικού Λυδίας Βενιέρη, σε μια προσπάθεια να δημιουργηθούν πολιτιστικές γέφυρες και οι κατάλληλες συνθήκες για εξαγωγή του σύγχρονου Ελληνικού πολιτισμού στην Καραϊβική.
Πες μας λίγα παραπάνω πράγματα.
Σε συνεργασία με το Ateliers ’89 Academia de Bellas Artes Aruba και τον διευθυντή του ιδρύματος Elvis López, πρότεινα τους ακόλουθους 10 καλλιτέχνες που παρουσιάζονται στην Μπιενάλε: Chelsea Peteson, Irvin Aguilar, Jess Wolf, Ken Wolff, Romelinda Maldonado, Samuel Samiento, Velvet Zoe Ramos, Wilfred Jansen, Alydia Wever. Οι προσπάθειες για τη σύνδεση των τεχνών σε τοπικό και περιφερειακό επίπεδο συμβαδίζουν με τις προσπάθειες σύνδεσης της τέχνης της Καραϊβικής και των καλλιτεχνών παγκοσμίως, υποστηρίζοντας τη σύγχρονη τέχνη και καλλιτέχνες σε μια περιφερειακή και διεθνή πλατφόρμα και ενισχύοντας τους οργανισμούς τέχνης που προωθούν καλλιτέχνες της Καραϊβικής. Μία από τις δυσκολίες είναι η πολιτιστική, οικονομική και φυσική απομόνωση που χωρίζει διάφορα μέρη της περιοχής της Καραϊβικής. Στη Μπιενάλε Μυκόνου κάλεσα επίσης τους καλλιτέχνες Shayma Aziz, Adham Hafez, Luigi Ontani, Stella Schnabel, Steven C. Harvey, Νίκο Χαραλαμπίδη και τον μουσικό Max ZT.
Greece in USA. Ένα ταξίδι πολιτισμού την περίοδο του Covid-19, μία πολύ ιδιαίτερη και συνάμα δύσκολη περίοδο για όλους. Πώς είδες αυτή σου την ιδέα να υλοποιείται. Είσαι ικανοποιημένη από την αποδοχή και τη διαχείριση;
Δεν μπορούμε να παραβλέψουμε το γεγονός ότι η πανδημία μπορεί να είναι μια ευκαιρία για επαναπροσδιορισμό κάθε πτυχής της κοινωνικής ζωής. Στο τομέα της σύγχρονης τέχνης θεωρώ ότι συμβαίνει μια αλλαγή παραδείγματος. Η τεχνολογία και το διαδίκτυο αλλάζουν την πρόσληψη και την αντίληψη που είχαμε για την τέχνη και την παραγωγή της. Είδαμε ότι η Crypto Art και τα NFT εκτοξεύθηκαν στα ύψη από τους οίκους δημοπρασιών κατά τη διάρκεια της πανδημίας. Οι μεγάλες γκαλερί πιθανώς να καταλήξουν να ελέγχουν αυτές τις αγορές μέσω των επιλεκτικών διαδικασιών τους, ωστόσο, ταυτόχρονα υπάρχει ένας εκδημοκρατισμός που λαμβάνει χώρα και δεν μπορούμε ακόμη, να προβλέψουμε τον αντίκτυπο θα έχει στην παραγωγή τέχνης.
Η τέχνη πρέπει να είναι κοινό αγαθό και η θετική ευκαιρία που μας δίνεται από μια πανδημία είναι να συνειδητοποιήσουμε την κοινωνική δύναμη και τον αντίκτυπο της τέχνης, διευρύνοντας τους τρόπους προβολής της στη δημόσια σφαίρα, είτε πρόκειται για τον εικονικό κόσμο του διαδικτύου είτε κατά προτίμηση στον πραγματικό κόσμο του δημόσιου χώρου.
Το “GREECE IN USA” ιδρύθηκε τον Μάρτιο του 2020 στη Νέα Υόρκη, στην έναρξη και κατά τη διάρκεια της περιόδου της πανδημίας. Η πόλη που δεν κοιμάται είχε μεταμορφωθεί σε πόλη φάντασμα όπως όλα τα μητροπολιτικά κέντρα. Η μόνη αντίστοιχη εμπειρία για τους Νεοϋορκέζους ήταν η 11η Σεπτεμβρίου. Σε αυτό το κλίμα της «ατμόσφαιρας του φόβου» και έπειτα από έτη εμπειρίας στην προβολή Ελλήνων καλλιτεχνών στο Λονδίνο και τη Νέα Υόρκη, θυμήθηκα τις ιδρυτικές αρχές της Μπιενάλε Performa.
Το Performa είναι ο οργανισμός στον οποίο οφείλω την εγκατάσταση μου στη Νέα Υόρκη το 2015, ο οποίος ιδρύθηκε εν μέρει κόντρα στο φόβο που προκάλεσαν οι τρομοκρατικές ενέργειες του 2001. Για ένα μήνα το Performa αλλάζει τον τρόπο που βιώνουν οι Νεοϋορκέζοι την πόλη και ιδιαίτερα το κέντρο της πόλης, έπειτα απ’ την 11η Σεπτεμβρίου, που ως τραυματικό γεγονός μετασχημάτισε τη σχέση των κατοίκων με το δημόσιο χώρο. Η Μπιενάλε έχει ως στόχο να «επαναδιεκδικήσει» το δημόσιο χώρο αλλά και τοποθεσίες που άλλαξαν χρήση λόγω της επικράτησης του Real Estate. Η Performa διεξάγεται σε διαφορετικά σημεία στην πόλη, απ’ την Times Square και το τελωνείο της Νέας Υόρκης μέχρι μουσεία όπως το MoMA, Whitney, Guggenheim, BAM (Brooklyn Academy of Music and Dance), γκαλερί και άλλους πολιτιστικούς χώρους.
Σε αυτό το πλαίσιο και τη δυναμική οραματίστηκα το GREECE IN USA ως έναν οργανισμό που δεν ευθυγραμμίζεται με τις σύγχρονες φοβίες της αποστασιοποίησης και του εφησυχασμού, αλλά που «επαναδιεκδικεί» τη σημασία της τέχνης στην καθημερινή ζωή στο δημόσιο χώρο και που πρωτίστως δίνει φωνή σε μια συγκεκριμένη εθνικότητα που δεν έχει ουσιαστική ή επιδραστική παρουσία στα πολιτιστικά τεκταινόμενα της Αμερικής.
Πριν από αρκετά χρόνια αποφασίζεις να ζήσεις στη Νέα Υόρκη. Πόσο αλλάζει η ζωή σου;
Εγκαταστάθηκα στη Νέα Υόρκη το 2015 και πράγματι άλλαξε τελείως η ζωή μου. Ήταν σαν να γυρνούσα σελίδα ή πιο συγκεκριμένα σαν να άλλαζα βιβλίο ως προς την αφήγηση της ζωής μου εφόσον η εγκατάσταση μου δεν ήταν ακριβώς συνειδητή απόφαση. Προέκυψε από μια επαγγελματική αίτηση που υπήρξε καταλυτική για την μετέπειτα απόφασή μου να παραμείνω στην πόλη. Συνήθως οι περισσότεροι Έλληνες που εγκαθίστανται στη Νέα Υόρκη έχουν σπουδάσει εδώ και έχουν άλλου τύπου σύνδεση με την πόλη. Για μένα ήταν πιο ανορθόδοξη η πορεία αλλά ελπίζω να αποδειχθεί εξίσου σταθερή.
Μίλησε μας για την πιο έντονη εικόνα σου κατά την αρχική σου εγκατάσταση στην πόλη;
Δεν θα ξεχάσω ότι από το παράθυρο του πρώτου διαμερίσματος που εγκαταστάθηκα, έβλεπα το περίφημο κτίριο Armory που πραγματοποιήθηκε το 1913, η Διεθνής Έκθεση Μοντέρνας Τέχνης “Armory” και που συγκλόνισε τη χώρα, αλλάζοντας την αντίληψή μας για την έννοια του «ωραίου» στην τέχνη και σηματοδότησε την αυγή του Μοντερνισμού στην Αμερική. Ήταν η πρώτη φορά που χρησιμοποιήθηκε η φράση «πρωτοπορία» για να περιγράψει τη ζωγραφική και τη γλυπτική. Η άμεση σχέση της πόλης με την «πρωτοπορία» παραμένει καταλυτική σε όλους τους τομείς: στα πολιτιστικά δρώμενα, στην επιχειρηματικότητα και στην επιστήμη.
Η επαγγελματική σου πορεία προχωράει σημαντικά στη Νέα Υόρκη ωστόσο καταφέρνεις και διατηρείς μία επαφή με την Ελλάδα. Πως ισορροπείται αυτό το βίωμα;
Προσπαθώ να ισορροπήσω τη σχέση μου με τις δύο χώρες μέσα από το επαγγελματικό πρίσμα διότι διαφορετικά δεν θα ήταν ρεαλιστικό. Οι ΗΠΑ είναι πολύ διαφορετικές σε σχέση με την Ευρώπη και σε απόσταση αλλά και κουλτούρα. Επομένως, η μη κερδοσκοπική πλατφόρμα που ίδρυσα με βοηθά να γεφυρώσω πιο πρακτικά τις δύο χώρες φέρνοντας την Ελλάδα στην Αμερική και την Αμερική στην Ελλάδα μέσω του πολιτισμού.
Είσαι η εμπνεύστρια του προγράμματος «Artport», που υλοποιείται στο Δημοτικό Θέατρο Πειραιά, πως ξεκίνησε αυτό το εγχείρημα;
Τον Ιούλιο του 2020 και ενώ ακόμη βρισκόμασταν στην ανασφάλεια της πανδημίας, ο κύριος Λευτέρης Γιοβανίδης, καλλιτεχνικός διευθυντής του Δημοτικού Θεάτρου Πειραιά, με κάλεσε να σχεδιάσω το εικαστικό πρόγραμμα του Θεάτρου. Με μεγάλη γενναιοδωρία, το διοικητικό συμβούλιο ενέκρινε την πρόταση για ένα διακαλλιτεχνικό πρόγραμμα, που εστιάζει στο διάλογο μεταξύ Ελλήνων και διεθνών καλλιτεχνών με επίκεντρο τους συμβολισμούς του ίδιου του Πειραιά ως λιμάνι πολιτιστικών ανταλλαγών. Ένα λιμάνι που μπορεί να απογειωθεί μέσω μια πραγματικής σύγχρονης πολιτιστικής ανάπτυξης. Γνωρίζουμε ότι τα κτίρια σιλό έχουν μετασχηματιστεί διεθνώς σε εξαιρετικά μουσεία όπως ήταν ο στόχος με το διαγωνισμό πριν πολλά έτη για το Μουσείο Εναλίων Αρχαιοτήτων στον Πειραιά. Θυμάμαι από τότε ότι οι ειδήμονες θεωρούσαν ότι δεν πρόκειται το μουσείο να υλοποιηθεί άμεσα. Το πρόγραμμα που σχεδιάσαμε επιχειρεί να καλύψει αυτό το πολιτιστικό κενό και συμπληρώνει τις ιδιωτικές πρωτοβουλίες των γκαλερί που έχουν ανοίξει παραρτήματα στον Πειραιά όπως και κάποιων ιδρυμάτων. Το έργο του Andres Serrano στην Πέτρινη Αποθήκη, που πρώτη φορά παραχωρείται στο Δημοτικό Θέατρο από τον ΟΛΠ υπογραμμίζει και τον δημιουργικά ανατρεπτικό χαρακτήρα που επιδιώκουμε να έχει το πρόγραμμα.
H βιντεοεγκατάσταση “Airport” που ενέπνευσε το «Artport» έχει συλληφθεί ως ένας διαλογισμός για την ιστορία της Ελλάδας και την πρόσφατη οικονομική της κρίση. Το έργο εστιάζει στο τοπίο της Νότιας Ελλάδας και στο εγκαταλελειμμένο πρώην αεροδρόμιο του Ελληνικού που μετασχηματίζεται. Η ταινία εμπνέεται από το έργο δύο κινηματογραφικών ταινιών του Stanley Kubrick (1928-1999) και του Θεόδωρου Αγγελόπουλου (1935–2012). Η ελαστική αίσθηση του χρόνου της ταινίας αναφέρεται στο 2001: A Space Odyssey (1968), ενώ η τεχνική της συνεχούς κίνησης μεταξύ της κάμερας, των χαρακτήρων και των τοποθεσιών του Αγγελόπουλου χρησιμοποιείται επίσης σε ένα ποιητικό αποτέλεσμα.
Ποια είναι η πρώτη φορά που αισθάνθηκες εκστατική απέναντι σ’ ένα έργο τέχνης;
Όσο πιο νέοι είμαστε τόσο περισσότερο αποτυπώνεται η δυνατότητα της τέχνης να αλλάξει τη ζωή μας. Μια παράσταση που θα μου μείνει αξέχαστη για τη μοναδική σύμπραξη των εικαστικών και παραστατικών τεχνών είναι η “Ορέστεια Ξενάκη Ακολουθία Αισχύλου” του Δημήτρη Παπαϊωάννου σε μουσική Ιάννη Ξενάκη και σκηνικά Λιλής Πεζανού, που παρακολούθησα το καλοκαίρι του 1995 στο Αρχαίο Θέατρο Επιδαύρου. Πρόσφατα αισθάνθηκα έκσταση στην παραγωγή του Νεκτάριου Αντωνίου με τίτλο Celebrating Arvo Pärt at The Met που παρουσιάστηκε στο Metropolitan Museum of Art, υπό την Αιγίδα του Greece in USA. Συνεργαστήκαμε με τον Νεκτάριο Σ. Αντωνίου, μέλος του διοικητικού συμβουλίου μας, για να παρουσιάσουμε την παγκόσμια πρεμιέρα του Arvo Pärt στο Μητροπολιτικό Μουσείο Τέχνης.
Ποιός είναι ο δικός σου αγαπημένος προορισμός; Ποιο είναι τα βασικά στοιχεία που πρέπει να συμπεριλαμβάνει;
Όταν μεταναστεύει κανείς, αγαπημένοι προορισμοί γίνονται συχνά οι πιο οικείοι προορισμοί. Λατρεύω όλα τα νησιά μας, και ιδιαιτέρως την Ύδρα, χάρη της σχέσης μου με το νησί από το 80’ ως μέλος των οικολόγων Ύδρας. Αλλά τα νησιά που με γαληνεύουν πιο πολύ είναι τα πιο απόμακρα, εκείνα που με ταξιδεύουν στους Μινωίτες, τα Μυστήρια και στις γέφυρες με τη μέση ανατολή, όπως το Καστελόριζο, η Σαμοθράκη και η Γαύδος. Ο αγαπημένος προορισμός συνδυάζει το αιγαιοπελαγίτικο τοπίο με τη σύγχρονη αρχιτεκτονική και τέχνη, όπως το κτιριακό συγκρότημα που σχεδίασε ο Ξενάκης από το 1966 με τον συνθέτη Francois-Bernard Mache στην πλαγία ενός λόφου στις Λεύκες κοντά στα Κατάπολα στην Αμοργό. Λόγω νοσταλγίας, αγαπημένος προορισμός θα ήταν επίσης ένα ταξίδι από την Κύπρο στο Καστελόριζο και τη Γαύδο, όπως πήγαινε κάποτε το πλοίο της γραμμής συνεχίζοντας και στο Κάιρο και τη Βηρυτό. Πόλεις με πολιτιστικούς δεσμούς με την Ελλάδα που καλό θα ήταν να ενισχύσει η τοπική σκηνή καθώς ψάχνει την υβριδική ταυτότητα της μεταξύ «ανατολής» και «δύσης».
