Σπουδαίοι αρχαιολογικοί χώροι, όπως η Κνωσός, η Φαιστός και η Γόρτυνα, ο βραβευμένος οικισμός των Αρχανών, ο νότος του νομού με τα Αστερούσια, το Αγιοφάραγγο και τις ιστορικές μονές τους. Aυτά είναι μόνο λίγα από τα αξιοθέατα του νομού Ηρακλείου, τον οποίο θα χρειαζόσασταν πολλές μέρες για να εξερευνήσετε ολόκληρο.
Η Κνωσός
Αρκεί ένα σύντομο ταξίδι 5 χλμ. από το Ηράκλειο για να μπείτε σε χρονοκάψουλα. Το διάσημο σε όλο τον κόσμο ανάκτορο της Κνωσού που άκμασε στη Μινωική Εποχή (2000 -1350 π.Χ.) υπήρξε το πιο σημαντικό κέντρο του Μινωικού Πολιτισμού. Με τη δαιδαλώδη αρχιτεκτονική δομή του και τη συνολική έκταση των 22.000 τ.μ. αναβιώνει τον μύθο του Λαβύρινθου. Χάρη στις αναστηλώσεις του Άρθουρ Έβανς, ανασκαφέα της Κνωσού, θα νιώσετε σαν να περιηγείστε στα ανάκτορα της Μινωικής Εποχής. Θαυμάστε την αίθουσα του θρόνου, τον Διάδρομο Πομπής διακοσμημένο με τοιχογραφίες από τις οποίες ξεχωρίζει ο περίφημος «Πρίγκιπας με τα κρίνα», την αίθουσα των Διπλών Πελέκεων, το διαμέρισμα της Βασίλισσας με την τοιχογραφία των Δελφινιών. Κι ακόμη, το μικρό ανάκτορο του 15ου αι. π.Χ., τη βασιλική έπαυλη του 14ου αι. π.Χ., την οικία των τοιχογραφιών και την έπαυλη του Διονύσου (Τηλ. 2810 231940).
Η Γόρτυνα
Η έκταση του αρχαιολογικού χώρου (10 χλμ.) τον κατατάσσει στους μεγαλύτερους της Ελλάδας. Η Γόρτυνα στην Αρχαιότητα ήταν μια από τις πιο ισχυρές πόλεις της Κρήτης, μετά την κατάληψη της οποίας από τους Ρωμαίους, το 68 π.Χ., έγινε πρωτεύουσα της επαρχίας Κυρηναϊκής. Το πόσο σπουδαίο θρησκευτικό κέντρο υπήρξε το μαρτυρούν οι παλαιοχριστιανικές βασιλικές που ήρθαν στο φως και ήταν κτισμένες πάνω σε αρχαίους ναούς. Η πιο σημαντική και εντυπωσιακή είναι η Βασιλική του Αγίου Τίτου, που ήταν καθεδρικός ναός του μητροπολίτη Κρήτης. Γνώρισε πολλές φάσεις ανοικοδόμησης (αυτή που βλέπουμε ανήκει στον 6ο αιώνα μ.X.) και καταστράφηκε από τους Σαρακηνούς το 824. Η πόλη φαίνεται ότι άρχισε να παρακμάζει τον 7ο-8ο αιώνα, αλλά η θέση δεν εγκαταλείφθηκε στη Β΄ Βυζαντινή Περίοδο. Στη θέση της αρχαίας πόλης κτίστηκε το χωριό των Αγίων Δέκα (Τηλ. 28920 31144).
Η Φαιστός
Η μυθολογία λέει πως η Φαιστός ιδρύθηκε από τον Μίνωα, μαζί με την Κνωσό και την Κυδωνία, ή από τον Ραδάμανθυ, γιο του Δία και της Ευρώπης που βασίλεψε στη νότια Κρήτη. Ο λόφος της Φαιστού κατοικήθηκε για πρώτη φορά στην 4η χιλιετία π.Χ. και συνέχισε να κατοικείται μέχρι την ίδρυση και εδραίωση των μινωικών ανακτόρων (15ος αιώνας π.X.). H μινωική πόλη αναπτύχθηκε γύρω από το ανακτορικό κέντρο και συνέχισε να κατοικείται στα μυκηναϊκά χρόνια μέχρι και τη Γεωμετρική εποχή (8ος αιώνας π.X.). Στα μέσα του 2ου αιώνα π.X. καταστράφηκε και υποδουλώθηκε από την Γόρτυνα. Ίχνη κατοίκησης της Ενετοκρατίας υπάρχουν διάσπαρτα σε όλη την περιοχή. Το ανάκτορο έχει το σχέδιο των μινωικών ανακτόρων και είναι εφάμιλλο της Κνωσού, αλλά λιγότερο πολύπλοκο. Όσο για τον περίφημο δίσκο της Φαιστού, που ανακαλύφθηκε στο υπόγειο του παλατιού της το 1908 από τον Ιταλό αρχαιολόγο Λουίτζι Περνιέ, παραμένει ένα από τα πιο συναρπαστικά μυστήρια της αρχαιολογίας, αφού δεν έχει ακόμη εξηγηθεί ποιος ήταν ο σκοπός της κατασκευής του και τι γράφει. Χρονολογείται πιθανόν από το 17ο αι. π.Χ. και θα τον δείτε στο Αρχαιολογικό Μουσείο του Ηρακλείου (Τηλ. 28920 42315).
Τα Μάταλα
Ο γνωστός τουριστικός οικισμός διατηρεί την αύρα προηγούμενος δεκαετιών και είναι γεμάτος με ξενοδοχεία, ταβέρνες, μπαρ. Τα καλοκαίρια πλημμυρίζει με κόσμο. Τα Μάταλα (άλλοτε Μάταλος, ή Μάταλο) ήταν λιμάνι της Φαιστού και μετά της Γόρτυνας έως τα πρωτοβυζαντινά χρόνια. Οι λαξευτές σπηλιές είναι πλέον περιφραγμένος αρχαιολογικός χώρος. Οι «μαλακοί» βράχοι με το υποκίτρινο χρώμα χρησιμοποιήθηκαν στους προϊστορικούς, τους ελληνικούς, τους ρωμαϊκούς, τους πρώτους χριστιανικούς χρόνους και οι άνθρωποι κατοικούσαν εδώ ή έθαβαν τους νεκρούς τους. Η πιο πρόσφατη χρήση τους ήταν στην εποχή των χίπις. Εμφανίστηκαν το 1967 στο τότε μικρό ψαροχώρι και κατοίκησαν τις σπηλιές αλλάζοντας μετά το πέρασμά τους και τη φυσιογνωμία του τόπου που ξαφνικά απέκτησε διεθνή φήμη.
Οι Αρχάνες
Υπέροχα σπίτια κτισμένα μεταξύ 1880-1930 με νεοκλασικά, ενετικά και κρητικά αρχιτεκτονικά στοιχεία, συνθέτουν τις πολύχρωμες γειτονιές των Αρχανών, του παραδοσιακού οικισμού που θεωρείται από τους ωραιότερους της Ελλάδας. Παρόλα τα βραβεία και τις διακρίσεις τους, ωστόσο, δεν έχουν μετατραπεί σε τουριστικό «σκηνικό». Είναι ένα ολοζώντανο χωριό με καφενεία, μοντέρνα καφέ, εστιατόρια, κινηματογράφο και ενδιαφέρουσα πολιτιστική ζωή. Αξίζει να δείτε τον αρχαιολογικό χώρο στην Τουρκογειτονιά, καθώς το ανακτορικό συγκρότημα των Αρχανών είναι από τα σημαντικότερα της Μινωικής εποχής. Στα 4 χλμ. από το χωριό βρίσκεται η μινωική έπαυλη του Βαθύπετρου όπου έχει ανακαλυφθεί και το αρχαιότερο πατητήρι σταφυλιών.
Τα Αστερούσια
Εκεί που η Κρήτη ανοίγεται στο νοτιά, ανάμεσα στον κάμπο της Μεσαράς και το Λιβυκό, υψώνεται ο μακρόστενος ορεινός όγκος των Αστερούσιων. Βουνά τραχιά με πλατώματα, φαράγγια που καταλήγουν στη θάλασσα, πετρόκτιστα ορεινά χωριά, χαράδρες, μονές και σπήλαια δίπλα στη θάλασσα. Οι άνθρωποί τους έχουν μάθει να αντικρίζουν το πέλαγος από ψηλά, αντίθετα με εκείνους που κτίζουν -άναρχα και με πολύ μπετόν- τους παραλιακούς οικισμούς στις υπώρειες του βουνού. Αν και ελάχιστα γνωστά, ακόμη και στους Κρητικούς, τα Αστερούσια έχουν σπουδαία ιστορία που ξεκινάει από τα προϊστορικά χρόνια. Στην ιερή κορυφή του Κόφινα οι τελετουργίες συνεχίζονται μέχρι σήμερα και στις δεκάδες σπηλιές οι ασκητές έγραψαν τη δική τους ιστορία.
Ο Κόφινας
Ορθώνεται επιβλητικός μέσα στο άγονο και σκληρό τοπίο της νότιας Κρήτης, σε υψόμετρο 1.231 και είναι ορατός από το Λιβυκό πέλαγος. Οι λατρευτικές τελετές εκεί ξεκίνησαν χιλιάδες χρόνια πριν. Στη θέση Μετζολατί, στο πλάτωμα απέναντι από τον Κόφινα που οι ντόπιοι αποκαλούν Χορεύτρα, ανακαλύφθηκε το υψηλότερο ιερό κορυφής της Μινωικής Κρήτης -και κτίστηκε εκεί γιατί το αντικείμενο της λατρείας ήταν το ίδιο το βουνό. Στο ιερό γίνονταν λειτουργίες έως τις αρχές του 7ου π.Χ. αιώνα. Στις 14 Σεπτεμβρίου τελείται στο εκκλησάκι του Τιμίου Σταυρού μια αρχαία τελετή δενδρολατρείας. Τρία υπεραιωνόβια δέντρα ριζωμένα στα βράχια της βόρειας πλευρά του βουνού -τα οποία οι ντόπιοι αποκαλούν μηλίτσες του Κόφινα (σορβιές του υποείδους Sorbus umbellata ssp. umbellata), λατρεύονται από τα προχριστιανικά χρόνια μέχρι σήμερα. Ένας χωματόδρομος μήκους 6,2 χλμ. φθάνει από τα Καπετανιανά στη βάση του Κόφινα και για να ανεβείτε στην κορυφή υπολογίστε 15 λεπτά πεζοπορίας.
Τα Καπετανιανά
Ένας δύσκολος και φιδογυριστός ασφαλτόδρομος καταλήγει στο απομονωμένο χωριό. Είναι μια κλειστή κοινωνία, ένας μικρός οικισμός που αποτελείται από δυο γειτονιές απλωμένες στα πλατώματα των Αστερουσίων κάτω από τον Κόφινα. Πυρήνας του είναι η εκκλησία της Καπετανιανής Παναγίας, ή του Κύριε Ελέησον, όνομα που λέγεται ότι είχε παλιά και το ίδιο το χωριό. Στο σημείο όπου βρίσκεται φαίνεται πως ήταν κτισμένη μια μεγάλη παλαιοχριστιανική βασιλική που καταστράφηκε. Επί Αραβοκρατίας, η περιοχή των Αστερουσίων ερήμωσε και οι επόμενοι που εγκαταστάθηκαν εδώ γύρω στα τέλη του 14ου αιώνα ιδρύοντας μοναστήρι, όπως και σε πολλά άλλα σημεία των Αστερουσίων, ήταν οι Αντιρρητικοί θεολόγοι. Εδώ, έζησε και ασκήτεψε ο Ιωσήφ Φιλάγρης ή Φιλάγριος, ένας λόγιος Κρητικός ιερωμένος, φιλόσοφος και διδάσκαλος της Κρήτης. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον έχουν οι τοιχογραφίες της εκκλησίας φτιαγμένες από αγιογράφους της λεγόμενης σχολής της Κωνσταντινούπολης.
Το Αγιοφάραγγο
Από τα βυζαντινά χρόνια μέχρι σήμερα θρύλοι συντροφεύουν τις σκιές των μοναχών που ασκήτεψαν στο Αγιοφάραγγο, τρώγοντας ρίζες και χόρτα. Η 20 λεπτών πορεία στο φαράγγι είναι μοναδική εμπειρία –αρκετοί μάλιστα την κάνουν απλώς για να κολυμπήσουν στην παραλία όπου καταλήγει, για να αναρριχηθούν στα βράχια. Το φαράγγι με τις σπηλιές θεωρούνταν ιερό από τα αρχαία χρόνια. Οι ασκητές πιστεύεται πως ήρθαν εδώ ήδη από τον 7ο αιώνα και ο πρώτος την ύπαρξη του οποίου γνωρίζουμε ήταν ο Άγιος Κοσμάς ο Ερημίτης. Κοντά στην έξοδο του φαραγγιού θα κάνετε στάση στην εκκλησία του Αγίου Αντωνίου που χρονολογείται από τον 14ο αιώνα. Η αρχιτεκτονική της είναι αξιοθαύμαστη και το ιερό αποτελεί τμήμα μικρού σπηλαίου.
Τα Μοναστήρια του Νότου
Μονή Οδηγήτριας: Κτισμένη μέσα σε ένα άγονο τοπίο αποτέλεσε σημαντικό κέντρο οργανωμένης μοναχικής ζωής στα Αστερούσια. Είναι από τις αρχαιότερες της Κρήτης, αφού αναφέρεται σε έγγραφο του 1393 και υπήρξε κέντρο διάδοσης καλλιτεχνικών ρευμάτων της Κωνσταντινούπολης. Έχει φρουριακή αρχιτεκτονική κι έναν στιβαρό πύργο. Τηλ. 28920 42364.
Μονή Κουδουμά: Ένας χωματόδρομος 17 χλμ. μέσα στο υποβλητικό τοπίο των Αστερουσίων και του Κόφινα, θα σας φέρει στη μονή Κουδουμά. Κτίστηκε στο τέλος του 19ου αιώνα, στη θέση των ερειπίων ενός παλιότερου μοναστηριού. Στα πρώτα χρόνια της λειτουργίας της συγκέντρωσε πολλούς μοναχούς, αρκετοί από τους οποίους έμεναν στα σπήλαια που θα δείτε τριγύρω. Το καθολικό του 1895 έχει στο εσωτερικό του μια κρύπτη-σπηλιά. Τηλ. 28930 41324.
Μονή Βροντησίου: Μαζί με τη γειτονική μονή Βαρσαμόνερου υπήρξε κέντρο γραμμάτων και τεχνών κατά την περίοδο της Κρητικής Αναγέννησης. Θεωρείται ότι και οι δύο λειτουργούσαν από τη Β’ Βυζαντινή Περίοδο. Στο εξωτερικό προαύλιο υπάρχει μια μαρμάρινη κρήνη του 15ου αι. που παριστάνει τον Αδάμ και την Εύα στον παράδεισο και μορφές που συμβολίζουν τους ποταμούς της Εδέμ. Στον εσωτερικό αυλόγυρο θα δείτε το κομψό καθολικό, που είναι αφιερωμένο στον Άγιο Αντώνιο και στον Απόστολο Θωμά και διαφυλάσσει τοιχογραφίες του 14ου αι.
Η Λίμνη Ζαρού
Η μικρή τεχνητή λίμνη δημιουργήθηκε στον υγροβιότοπο που υπήρχε γύρω από την πηγή του Βοτόμου το 1987 και στη συνέχεια έγινε χώρος αναψυχής. Βρίσκεται στις υπώρειες του όρους Σαμάρι, που είναι παρακλάδι του Ψηλορείτη και στα νερά της καθρεφτίζονται οι πλαγιές του μαζί με την παραλίμνια βλάστηση. Έχει μέγιστο βάθος 7 μέτρα και φιλοξενεί πάπιες, πέστροφες και κυπρίνους.
Δυτικά της λίμνης, κοντά στη μονή του Αγίου Νικολάου, βρίσκεται η πηγή της Στέρνας που πήρε το όνομά της από τη ρωμαϊκή δεξαμενή (cisterna), ερείπια της οποίας σώζονται. Ήταν από τα μεγαλύτερα έργα υδρομάστευσης στης Κρήτη και μέσα από έναν κλειστό αγωγό 12 χλμ. οδηγούσαν το νερό στη Γόρτυνα.
Στη λίμνη υπάρχει ενημερωτική πινακίδα για το Γεωπάρκο του Ψηλορείτη -το οποίο από το 2001 είναι ενταγμένο στο Δίκτυο Ευρωπαϊκών Γεωπάρκων- και είναι η αφετηρία του μονοπατιού προς το φαράγγι του Αγίου Νικολάου.
Διαβάστε ακόμα:
Mπουγάτσα: Το κορυφαίο γαστρονομικό προϊόν που αποτελεί μια εμπειρία από μόνο του στο Ηράκλειο