Τα αποκριάτικα έθιμα ζωντανεύουν σε κάθε γωνιά της Ελλάδας, γεμίζοντας τις πόλεις και τα χωριά με χρώμα, μουσική και ξέφρενους ρυθμούς. Ποιος είναι, όμως, ο ιδανικός προορισμός για να βιώσουμε το αυθεντικό ελληνικό καρναβάλι;
Οι τρεις εβδομάδες πριν από την Καθαρά Δευτέρα σηματοδοτούν, σύμφωνα με την παράδοση, μια περίοδο αποχής από το κρέας – εξού και η ονομασία «Αποκριές». Η λατινική λέξη Carnival προέρχεται από το Carne vale, που σημαίνει «αντίο στο κρέας». Η Αποκριά έχει τις ρίζες της στην αρχαιότητα και διατηρεί σε πολλές περιοχές έναν μυσταγωγικό χαρακτήρα. Οι μεταμφιέσεις, που αποτελούν αναπόσπαστο κομμάτι του εορτασμού, συνδέονται με πανάρχαιες τελετουργίες ευετηριακού χαρακτήρα, οι οποίες στόχευαν στην υγεία, τη γονιμότητα και την ευφορία της γης -όπως συνέβαινε στις διονυσιακές γιορτές.
Η Θράκη θεωρείται κοιτίδα πολλών παγανιστικών εθίμων, καθώς η λατρεία του Διονύσου άνθισε σε αυτή την περιοχή. Σύμφωνα με την καθηγήτρια γλωσσολογίας και κοσμήτορα Σχολής Κλασικών και Ανθρωπιστικών Σπουδών στο Δημοκρίτειο, Πηνελόπη Καμπάκη-Βουγιουκλή, η αποκριάτικη παράδοση έχει βαθιές ρίζες σε διονυσιακές τελετές, όπου ο οίνος, ο χορός και η εκστατική ατμόσφαιρα κυριαρχούσαν. Το γλέντι της Αποκριάς συνοδεύεται από αθυρόστομα και σκωπτικά τραγούδια, τα οποία, μέσα από το χιούμορ και την υπερβολή, εκφράζουν τον ερωτισμό και τη ζωτική ενέργεια της γιορτής.
Τα ονόματα των μεταμφιεσμένων διαφέρουν από τόπο σε τόπο: κουδουνάτοι, καμουζέλες, μούσκαροι. Ωστόσο, οι πιο διαδεδομένοι όροι είναι μασκαράδες και καρνάβαλοι, λέξεις που προέρχονται από τις ιταλικές maschera και carnevale.
Το τρελό καρναβάλι της Ξάνθης
Στην Ξάνθη, το καρναβάλι κορυφώνεται με το εντυπωσιακό «κάψιμο του Τζάρου». Την τελευταία Κυριακή της Αποκριάς, στη γέφυρα του ποταμού Κόσυνθου, ντόπιοι και επισκέπτες συγκεντρώνονται για να παρακολουθήσουν την καύση ενός ανθρώπινου ομοιώματος πάνω σε σωρό από πουρνάρια – ένα έθιμο που, σύμφωνα με την παράδοση, ξορκίζει το κακό και, παλαιότερα, θεωρούνταν ότι απομάκρυνε τους ψύλλους του καλοκαιριού.
Το έθιμο έφεραν πρόσφυγες από το Σαμακώβ της Ανατολικής Θράκης, και κάθε χρόνο αναβιώνει με την ίδια θέρμη. Το καρναβάλι της Ξάνθης, που καθιερώθηκε ως θεσμός το 1966, είναι το μεγαλύτερο στη Βόρεια Ελλάδα και από τα πιο δημοφιλή στη χώρα. Προσελκύει επισκέπτες από τη Βουλγαρία, την Τουρκία και τη Ρουμανία, οι οποίοι συμμετέχουν στις εκδηλώσεις και στη μεγάλη αποκριάτικη παρέλαση.
Διδυμότειχο μπλουζ καρναβαλικό
Στο Διδυμότειχο, το αποκριάτικο γλέντι κορυφώνεται με το έθιμο του Μπέη, μια λαϊκή τελετουργία με έντονα διονυσιακά στοιχεία και σατιρικό χαρακτήρα. Οι συμμετέχοντες φορούν παλιά ρούχα και αυτοσχέδιες μεταμφιέσεις, περιδιαβαίνοντας τους δρόμους σε μια ιδιότυπη «γύρα». Μετά την πομπή, ακολουθεί αναπαράσταση παραδοσιακών αγροτικών εργασιών, όπως το όργωμα και ο θερισμός, σε ένα δρώμενο που συνδέει το παρελθόν με το παρόν. Η βραδιά ολοκληρώνεται με γλέντι στις τοπικές ταβέρνες, με άφθονο κρασί, μεζέδες και τη συνοδεία παραδοσιακής μουσικής.
Ο λαογράφος Πασχάλης Κοντός χαρακτηρίζει το έθιμο του Μπέη «συνωμοτικό», απορρίπτοντας την άποψη ότι έχει ειδωλολατρικές ρίζες. Όπως σημειώνει, πρόκειται για ένα τελετουργικό που δημιουργήθηκε για έναν βαθύτερο εθνικό σκοπό, με έντονο συμβολισμό. «Το μεγαλείο του έθιμου κρύβεται στη συνωμοτική του τελειότητα. Εκείνοι που το συνέλαβαν γνώριζαν τη μυθολογία μας, κατανοούσαν τις συνήθειες του κατακτητή και είχαν πλήρη επίγνωση της τραγικότητας των ιστορικών περιστάσεων για τη Ρωμιοσύνη».
Καστοριά με τους Μπουμπούνες και τον Χάσκαρη
Την τελευταία Κυριακή της Αποκριάς, η Καστοριά φωτίζεται από τις εντυπωσιακές Μπουμπούνες, τις μεγάλες φωτιές που ανάβουν στις πλατείες της πόλης και στα χωριά της περιοχής. Το αποκριάτικο γλέντι στήνεται γύρω από τις φλόγες, με παραδοσιακή μουσική, χορό και πλούσια εδέσματα. Οι μεγαλύτερες και πιο φημισμένες Μπουμπούνες ανάβουν στην πλατεία Ντολτσού, στη γειτονιά του Απόζαρι, στην πλατεία Ομονοίας και στη γειτονιά του Παλαιού Νοσοκομείου. Σύμφωνα με το έθιμο, οι φωτιές καίνε μέχρι αργά το βράδυ, καθώς οι χορευτές και οι μουσικοί διασκεδάζουν ασταμάτητα, ενώ οι φλόγες «συμπαρασύρουν» μαζί τους τα κακά πνεύματα του χειμώνα.
Ένα ακόμη ιδιαίτερο έθιμο που διατηρείται σε πολλά νοικοκυριά είναι ο Χάσκαρης, ένα παιχνίδι με βαθιές ρίζες στη νηστεία της Σαρακοστής. Μετά το δείπνο, μέλη της οικογένειας προσπαθούν να πιάσουν με το στόμα ένα βραστό αυγό, το οποίο κρέμεται από μια κλωστή δεμένη σε ξύλινο ραβδί. Η συμβολική αυτή δοκιμασία σηματοδοτεί το κλείσιμο του στόματος για τη νηστεία – και αντίστοιχα, το άνοιγμά του με ένα αυγό το βράδυ της Ανάστασης.
Οι Φανοί της Κοζάνης
Οι Φανοί, οι μεγάλες φωτιές που ανάβουν στις γειτονιές της πόλης, συγκεντρώνουν ντόπιους και επισκέπτες σε ένα γλέντι όπου κυριαρχούν το κρασί, οι παραδοσιακοί χοροί, τα τραγούδια και η αθυροστομία. Το αποκριάτικο πνεύμα εκφράζεται αυθόρμητα μέσα από τις ιδιαίτερες κοζανίτικες ντοπιολαλιές και τους σατυρικούς στίχους που τραγουδιούνται γύρω από τις φλόγες.
Καθ’ όλη τη διάρκεια της Αποκριάς, κάθε γειτονιά ανάβει τον δικό της Φανό, δημιουργώντας μια ατμόσφαιρα γιορτής που κορυφώνεται την τελευταία Κυριακή. Τότε, όλοι οι Φανοί ανάβουν ταυτόχρονα, μετατρέποντας την πόλη σε ένα φλεγόμενο σκηνικό όπου η διασκέδαση φτάνει στο αποκορύφωμα.
Ο Μπαμπόγερος Σερρών
Στο χωριό Φλάμπουρο των Σερρών, την Κυριακή της Τυρινής και την Καθαρά Δευτέρα, αναβιώνει το έθιμο του Μπαμπόγερου, ένα αποκριάτικο δρώμενο με ρίζες που χάνονται στον χρόνο. Οι μεταμφιεσμένοι φορούν δέρματα από αρνιά και κατσίκια που έχουν επεξεργαστεί οι ίδιοι, ζώνονται στη μέση τους κουδούνια διαφόρων μεγεθών και φορούν στο κεφάλι τη χαρακτηριστική μπαμπουσάρκα, ένα δίμετρο, μαύρο μυτερό καπέλο, στολισμένο με πολύχρωμες κορδέλες, χάντρες και μαντίλες. Το μόνο που διακρίνεται από το πρόσωπό τους είναι τα μάτια. Το τελετουργικό ξεκινάει νωρίς το πρωί, όταν ο Μπαμπόγερος, αφού πάρει την ευλογία της μητέρας του, κατευθύνεται στην εκκλησία για να ζητήσει τη χάρη της Αγίας Άννας. Στη συνέχεια, επισκέπτεται κάθε σπίτι του χωριού, σκορπίζοντας τον φόβο αλλά και τη χαρά, καθώς, σύμφωνα με την παράδοση, διώχνει το κακό και φέρνει τύχη, ευημερία και υγεία.
Η κορύφωση του εθίμου έρχεται την Καθαρά Δευτέρα, όταν το χωριό γεμίζει με μουσική, χορό και εορταστική ατμόσφαιρα. Στην κεντρική πλατεία στήνεται μεγάλο γλέντι, όπου ντόπιοι και επισκέπτες συμμετέχουν σε ένα πανηγύρι που παντρεύει τη μυσταγωγία της παράδοσης με τη χαρά της Αποκριάς.
Το πιο χορευτικό καρναβάλι στη Νάουσα της Ημαθίας
Οι «Μπούλες» είναι ένα χορευτικό δρώμενο με αυστηρούς κανόνες, που συνδέεται με αρχαίες τελετουργίες και συνοδεύεται από τον ήχο των ζουρνάδων και των νταουλιών. Πρόκειται για έθιμο στο οποίο συμμετέχουν αποκλειστικά άντρες, αν και παλαιότερα έπαιρναν μέρος και μικρά αγόρια.
Η προετοιμασία ξεκινά νωρίς το πρωί, το Σάββατο πριν από την Κυριακή της Αποκριάς. Η ενδυμασία των συμμετεχόντων είναι περίτεχνη και πολυτελής: ασημικά και εξαιρετικής ποιότητας υφάσματα ράβονται προσεκτικά πάνω σε ένα ειδικά σχεδιασμένο γιλέκο. Η τελευταία πινελιά στην εμφάνιση της Μπούλας είναι το περίτεχνο κεφαλοδέσιμο, ενώ αναπόσπαστο στοιχείο της φορεσιάς αποτελεί η παραδοσιακή μάσκα, γνωστή ως «Πρόσωπος» ή «Προσωπίδα» – ίσως το πιο χαρακτηριστικό εξάρτημα του δρώμενου.
Οι αποκριάτικες φωτιές στα Γιάννενα
Στα Ιωάννινα, η τελευταία Κυριακή πριν από τη Σαρακοστή σηματοδοτείται από τις Τζαμάλες, τις μεγάλες αποκριάτικες φωτιές που ανάβουν σε διαφορετικές συνοικίες της πόλης. Γύρω από τις φλόγες, ντόπιοι και επισκέπτες συγκεντρώνονται για ένα γλέντι που διαρκεί μέχρι τα ξημερώματα, με άφθονο κρασί, χορό και μουσική. Το έθιμο, που θεωρείται ένα είδος ανοιξιάτικου καθαρτηρίου, σηματοδοτεί το πέρασμα από τον χειμώνα στην αναγέννηση της φύσης.
Οι πολιτιστικοί σύλλογοι κάθε γειτονιάς, σε συνεργασία με τον δήμο, αναλαμβάνουν την προετοιμασία, συγκεντρώνοντας ξύλα και φροντίζοντας για όλα τα απαραίτητα. Καθώς οι φλόγες σηκώνονται ψηλά, φωτίζουν τις γειτονιές και δημιουργούν ένα επιβλητικό θέαμα, που κάποτε αποτελούσε αντικείμενο συναγωνισμού μεταξύ των συνοικιών για την εντυπωσιακότερη Τζαμάλα.
Οι κουδουνοφόροι του Σοχού
Στον Σοχό της Θεσσαλονίκης, ένα από τα παλαιότερα αποκριάτικα έθιμα που διατηρείται αναλλοίωτο μέχρι σήμερα είναι αυτό των Κουδουνοφόρων. Οι συμμετέχοντες, ντυμένοι με τραγόμορφες μεταμφιέσεις και ζώνοντας στη μέση τους κουδούνια, χορεύουν ξέφρενα στους δρόμους και τις πλατείες, δημιουργώντας μια επιβλητική και θορυβώδη ατμόσφαιρα που παραπέμπει σε αρχαίες διονυσιακές τελετές.
Μια ιδιαίτερη πτυχή του εθίμου είναι το τελετουργικό της συγχώρεσης: οι μεγαλύτεροι δίνουν άφεση αμαρτιών στους νεότερους, οι οποίοι, σε ένδειξη σεβασμού, τους φιλούν το χέρι και τους προσφέρουν ένα πορτοκάλι. Παράλληλα, την Κυριακή της Αποκριάς αναβιώνει και ένας παραδοσιακός γάμος, μια παρωδία γαμήλιας τελετής που προσθέτει μια κωμική νότα στις εορταστικές εκδηλώσεις.
Το Μπουρανί στον Τύρναβο
Στον Τύρναβο, την πόλη του τσίπουρου, η Αποκριά παίρνει έναν ιδιαίτερο χαρακτήρα μέσα από το Μπουρανί, ένα έθιμο που διατηρεί διονυσιακές καταβολές και έντονα σατυρικά στοιχεία. Κεντρικό του γνώρισμα είναι οι φαλλικοί συμβολισμοί, που εμφανίζονται τόσο στα καρναβαλικά άρματα όσο και ως διακοσμητικά στοιχεία σε φιάλες κρασιού και τσίπουρου, ενώ το κλίμα των εκδηλώσεων συνοδεύεται από σκωπτικά τραγούδια και πειράγματα.
Το όνομα Μπουρανί προέρχεται από τη χαρακτηριστική σούπα από αγριόχορτα, όπως τσουκνίδα, η οποία παρασκευάζεται την Καθαρά Δευτέρα σε μεγάλα καζάνια και μοιράζεται στους επισκέπτες. Φυσικά, δεν λείπει το τσίπουρο, το ούζο και το κρασί, που ρέουν άφθονα, ολοκληρώνοντας τη γιορτινή ατμόσφαιρα.
Το έθιμο έχει τις ρίζες του στην αρχαιότητα, αλλά στη σύγχρονη εκδοχή του έχει ενσωματώσει στοιχεία από τις αρβανίτικες παραδόσεις των εποίκων που εγκαταστάθηκαν στην περιοχή τον 19ο αιώνα. Στην καρδιά του Μπουρανί βρίσκεται ο φαλλός ως σύμβολο γονιμότητας και αναγέννησης -έννοιες άρρηκτα συνδεδεμένες με τον αγροτικό και κτηνοτροφικό χαρακτήρα της περιοχής. Για όσους αναζητούν μια αποκριάτικη εμπειρία γεμάτη σατυρικό πνεύμα, παραδοσιακές γεύσεις και έντονους συμβολισμούς, ο Τύρναβος αποτελεί έναν προορισμό που ξεχωρίζει.
Νησιώτικο Καρναβάλι στο Αιγαίο
Στη Σέριφο και την Αμοργό, το πρωί της Κυριακής της Τυρινής αναβιώνει το έθιμο του Καπετάνιου, μια αποκριάτικη γιορτή γεμάτη χορό και μουσική. Ντόπιοι νέοι, ντυμένοι με παραδοσιακές βράκες, ζωνάρια, τραγιάσκες και γιλέκα διακοσμημένα με πολύχρωμες κορδέλες, χορεύουν στους ρυθμούς των οργανοπαιχτών, που τραγουδούν μαντινάδες και τον φημισμένο «Αποκριανό»: «Πέρασαν οι αποκριές, πάνε και οι τυρινάδες…».
Στη Σκόπελο, η τελευταία Κυριακή της Αποκριάς σηματοδοτείται από το εθιμικό δρώμενο της Τράτας, μια ζωντανή αναπαράσταση της ζωής των κουρσάρων που άλλοτε λυμαίνονταν τα νησιά του Αιγαίου. Άντρες ντυμένοι με τα πιο πρόχειρα ρούχα τους περιφέρονται στην πόλη κρατώντας ένα καΐκι κατασκευασμένο από καλάμια και ξύλα. Χορεύουν και τραγουδούν σκωπτικά τραγούδια της Αποκριάς, ενώ ρίχνουν ενίοτε τα δίχτυα τους, «αιχμαλωτίζοντας» περαστικούς σε ένα αποκριάτικο παιχνίδι που προκαλεί γέλια και πειράγματα. Το μπουλούκι που ακολουθεί την Τράτα συμμετέχει στον χορό και το γλέντι, μασκαρεμένο κατά βούληση, δημιουργώντας μια εικόνα βγαλμένη από τις παλιές θαλασσινές ιστορίες του Αιγαίου.
Αλλά και το Ιόνιο δεν μένει παραπονεμένο
Στη Ζάκυνθο, το καρναβάλι ξεκινά με τον παραδοσιακό ντελάλη, ο οποίος περιδιαβαίνει το νησί, ανακοινώνοντας το πρόγραμμα των εκδηλώσεων, όπως συνέβαινε παλιά. Σε όλη τη διάρκεια της Αποκριάς, η πόλη ζει σε γιορτινούς ρυθμούς, με χορούς, παρελάσεις και ποικίλα δρώμενα.
Κορυφαία στιγμή αποτελεί η περιφορά του Καρνάβαλου, που πραγματοποιείται τις Κυριακές των Αποκριών και της Τυρινής, συνοδευόμενη από άρματα από κάθε περιοχή του νησιού. Η αυλαία των εορτασμών πέφτει με την «Κηδεία της Μάσκας», μια πρωτότυπη τελετή με έντονο θεατρικό χαρακτήρα. Ο Καρνάβαλος παίρνει τη θέση του «νεκρού», ενώ γύρω του συγκεντρώνονται οι «θλιμμένοι συγγενείς», προσφέροντας μια σατιρική, αποκριάτικη παράσταση που συνδυάζει χιούμορ και φαντασία. Το Ζακυνθινό καρναβάλι, βαθιά ριζωμένο στην επτανησιακή παράδοση, αποτελεί μοναδική εμπειρία για κάθε επισκέπτη, συνδυάζοντας τοπικό χρώμα, θεατρικότητα και ξέφρενη διάθεση.
Το ασύγκριτο ρεθυμνιώτικο καρναβάλι
Το Ρεθυμνιώτικο Καρναβάλι είναι ένα από τα παλαιότερα και πιο δημοφιλή της Ελλάδας, προσελκύοντας κάθε χρόνο πλήθος επισκεπτών. Θεωρείται η καρδιά της αποκριάτικης Κρήτης και αποτελεί κορυφαίο γεγονός για την πόλη. Οι εορτασμοί κορυφώνονται λίγο πριν από την έναρξη της Σαρακοστής, συνήθως τον Φεβρουάριο ή στις αρχές Μαρτίου. Η πρώτη αναφορά σε αποκριάτικες εκδηλώσεις στο Ρέθυμνο χρονολογείται από το 1901, ενώ το 1914 καταγράφεται η πρώτη οργανωμένη καρναβαλική παρέλαση, που ξεκίνησε ως χιουμοριστικός θεσμός προς τιμήν του Βασιλιά Καρνάβαλου. Από τότε, το καρναβάλι εξελίχθηκε σε έναν θεσμό γεμάτο φαντασία, σάτιρα και εντυπωσιακές παρελάσεις. Ο ντελάλης, μια μορφή βγαλμένη από το παρελθόν, περιδιαβαίνει την πόλη, ανακοινώνοντας τις προγραμματισμένες εκδηλώσεις. Ιδιαίτερα ξεχωριστό είναι το Κυνήγι του Κρυμμένου Θησαυρού, που ξεκίνησε το 1990 και παραμένει αναπόσπαστο μέρος του εορτασμού, με τη συμμετοχή σχολικών και άλλων ομάδων.
Οι εκδηλώσεις κορυφώνονται με τη Μεγάλη Παρέλαση, όπου ομάδες καρναβαλιστών παρελαύνουν μέσα σε μια έκρηξη χρωμάτων και δημιουργικότητας, ενώ το βράδυ, η νυχτερινή παρέλαση των αρμάτων μεταμορφώνει την πόλη σε ένα θεατρικό σκηνικό γεμάτο φως και μουσική. Η Καντάδα της Δημοτικής Φιλαρμονικής στην Παλιά Πόλη δίνει μια ρομαντική και νοσταλγική νότα στους εορτασμούς. Το καρναβάλι ολοκληρώνεται με το κάψιμο του Βασιλιά Καρνάβαλου, λίγες ώρες μετά τη Μεγάλη Παρέλαση, σηματοδοτώντας το τέλος της αποκριάτικης περιόδου και την έναρξη της Σαρακοστής.
Διαβάστε ακόμα:
Στη Νάουσα οι Απόκριες έχουν τη δική τους ταυτότητα
