Ο προσεχής εορτασμός της 28ης Οκτωβρίου 1940-1941 αποτελεί μια καλή ευκαιρία να επισκεφθείτε, μόνοι ή με τα παιδιά σας, έναν μοναδικό χώρο-μνημείο στην καρδιά της Αθήνας, που διατηρεί ζωντανή την ιστορική μνήμη των μαύρων χρόνων της γερμανικής κατοχής (1941-1944) της πατρίδας μας.
Μπορεί εξωτερικά η όψη του να περνάει απαρατήρητη στους περισσότερους που περπατάμε βιαστικά τον πεζόδρομο της Κοραή, αγνοώντας προφανώς το σκοτεινό και βίαιο παρελθόν του, κατεβαίνοντας ωστόσο στο υπόγειο του επιβλητικού μεγάρου της Εθνικής Ασφαλιστικής -στην οδό Κοραή 4 στο κέντρο της Αθήνας- θα νιώσουμε ανατριχίλα και δέος διασχίζοντας τα μισοσκότεινα κρατητηρίων της περιβόητης Kommandatur, που έδρευε στους επάνω ορόφους του κτιρίου.
Έδρα της περιβόητης Kommandatur
27/6/1941: Μετά την είσοδο των γερμανικών δυνάμεων κατοχής στην Αθήνα, το πολυτελές μέγαρο της Εθνικής Ασφαλιστικής, επί της Κοραή, επιτάχθηκε προκειμένου να στεγάσει την περιβόητη Kommandatur και άλλες κατοχικές υπηρεσίες, με τον αγκυλωτό σταυρό να κυματίζει στην κορυφή του κτιρίου. Μάλιστα από τους κατακτητές δόθηκε προθεσμία μιας ημέρας προς την διοίκηση της Εθνικής Ασφαλιστικής, προκειμένου να εκκενώσει το κτίριο.
Και εάν οι επάνω όροφοι, με τα μεγάλα γραφεία και παράθυρα, στέγασαν το τρομερό γερμανικό φρουραρχείο, τα δύο υπόγεια υπερσύγχρονα -για την εποχή εκείνη- αντιαεροπορικά καταφύγια του μεγάρου, χρησιμοποιήθηκαν ως κρατητήρια μέχρι το τέλος της κατοχής.
Τα καταφύγια, που ήταν θωρακισμένα με βαριές συμπαγείς σιδερένιες πόρτες και διπλά συμπαγή σιδερένια παραθυρόφυλλα προς τους φωταγωγούς, ήταν ιδανικός χώρος για απομόνωση των κρατουμένων, έξι μέτρα κάτω από την επιφάνεια της γης στο κέντρο της Αθήνας. Πολλοί πόνεσαν έκλαψαν ή και έχασαν τη ζωή τους εκεί μέσα.
Όλη την περίοδο της γερμανικής κατοχής, τα κρατητήρια της Kommandatur λειτούργησαν κυρίως ως κέντρα μεταγωγών, με τους κρατούμενους να μεταφέρονται στη συνέχεια στις φυλακές Αβέρωφ, στα γερμανικά στρατοδικεία, σε στρατόπεδα συγκέντρωσης, σε καταναγκαστικά έργα ή σε τόπους εκτελέσεων. Στους υγρούς τοίχους του υπογείου, κρατήθηκαν Έλληνες πατριώτες -αλλά και κάποιοι Γερμανοί και Ιταλοί αντιφασίστες- λόγω της αντιστασιακής τους δράσης, αλλά και πολίτες για ασήμαντα παραπτώματα.
«Ποινή Θανάτου»
Σε όλη την έκταση των τοίχων του δευτέρου και σε περιορισμένο τμήμα του πρώτου υπογείου οι κρατούμενοι έγραφαν ή χάραζαν με όποιο αιχμηρό αντικείμενο είχαν στη διάθεσή τους μηνύματα, ονόματα, χρονολογίες και σχέδια (ανθρώπινες φιγούρες, καράβια, τραμ, αυτοκίνητα κ.λ.π), κληροδοτώντας στις επόμενες γενιές ανεξίτηλη την ιστορική μνήμη. Οι Γερμανοί έβαφαν επανειλημμένα τους τοίχους, οι οποίοι όμως κάθε φορά ξαναγέμιζαν με μηνύματα των κρατουμένων ή των μελλοθανάτων.
Κατεβαίνοντας τα σκαλοπάτια που οδηγούν στους υπόγειους χώρους των καταφυγίων-κρατητηρίων, θα νοιώσετε το χρόνο να γυρίζει 80 και πλέον χρόνια πίσω. Θα δείτε στους τοίχους σημάδια που μαρτυρούν την αγωνία και τον πόνο των κρατουμένων, αποκαλύπτοντας ταυτόχρονα την ευαίσθητη η ακόμη και κωμική πλευρά του χαρακτήρα τους. Αφού τα γραπτά μηνύματα, οι στίχοι και τα αυτοσχέδια σχέδια, τους βοηθούσαν ψυχολογικά στις δύσκολες καταστάσεις που βίωναν στα υπόγεια του γερμανικού φρουραρχείου.
Μερικά από τα μηνύματα: «24 ώρες χωρίς φαΐ και νερό. Μόνο μυρίζοντας γιασεμί» γράφει ο Δ. Μωραΐτης. «Ένα πρωί κάθομαι μες στο περιβολάκι και έρχονται δυο ρουφιάνοι χωροφυλάκοι και με παραδίδουνε στους Γερμανούς» ο Κ. Χάλαρης. «Από ελληνική ρουφιανιά», προφανώς η σύλληψή του, ο Λάμπρος Τζίτζας και κάποιοι ίσως με τραγική κατάληξη, όπως ο Λουδοβίκος Μαριόλας: «Ποινή Θανάτου».
Στο πρώτο υπόγειο, οι θάλαμοι Ι και ΙΙ εικάζεται πως δεν αποτέλεσαν χώρους κράτησης. Σήμερα εκτίθεται εκεί η ναζιστική σημαία που κυμάτιζε στον τελευταίο όροφο του μεγάρου. Στον ίδιο χώρο υπάρχουν προθήκες με προσωπικά αντικείμενα κρατουμένων που βρέθηκαν την περίοδο της αποκατάστασης των χώρων. Ο θάλαμος ΙΙΙ χρησιμοποιήθηκε ως χώρος κράτησης ή προφυλάκισης μέχρι το 1943, ενώ στον θάλαμο ΙV διακρίνονται τα ίχνη έξι μικρών χώρων που αποτελούσαν τα κελιά απομόνωσης. Τέλος, ο θάλαμος VII προοριζόταν κατά περιόδους αποκλειστικά για την κράτηση γυναικών, όπως μαρτυρεί το πλήθος γυναικείων ονομάτων, σκίτσων και υπογραφών που συνοδεύουν τα μηνύματα στους τοίχους και τις πόρτες.
Μετά την κατοχή
Στις 12/10/1944 τα γερμανικά στρατεύματα κατοχής αποχώρησαν από την Αθήνα, και ενώ η Εθνική Ασφαλιστική ετοιμαζόταν να εγκατασταθεί στο κτήριο της στις 31 Οκτωβρίου του ίδιου έτους, το Μέγαρο επιτάχθηκε για τρίτη φορά από το ΕΑΜ. Στις αρχές Ιανουαρίου 1945 βρίσκονται «ήδη στρατωνισμέναι προσωρινώς Αγγλικαί στρατιωτικαί δυνάμεις» και μόλις αυτές αποχωρούν το κτήριο ξαναεπιτάσεται από την Ελληνική Κυβέρνηση για να στεγασθούν «αι Ηλεκτρικαί Εταιρίαι Μεταφορών και Διανομής».
Μετά το τέλος της περιπέτειας των συνεχών επιτάξεων το μέγαρο επέστρεψε στην κατοχή της Εθνικής Ασφαλιστικής, που προχώρησε σε μεγάλες εργασίες αποκατάστασής του. Το 1991 παραδόθηκαν στο κοινό τα υπόγεια καταφύγια-κρατητήρια, τα οποία αποτελούν ένα μοναδικό ιστορικό μνημείο της κατοχικής περιόδου.
Μάλιστα κατά τη διάρκεια των εργασιών βρέθηκαν διάφορα αντικείμενα των κρατουμένων, τα οποία είχαν παραπέσει σε δυσπρόσιτα σημεία των υπογείων, στις δεξαμενές, στα στεγανά της αποχέτευσης και στις εσοχές των μεταλλικών θυρών, τα οποία αφού δέχθηκαν τη φροντίδα των ειδικών, εκτίθενται πια στο κοινό.
Η είσοδος στον «Χώρο Ιστορικής Μνήμης 1941-1944» είναι ανοιχτός για το κοινό από Τρίτη έως Σάββατο (09:00-14:00), καθώς και ανήμερα εορτασμού της Εθνικής Επετείου της 28ης Οκτωβρίου.
ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ
Τηλέφωνο: 210 3243581
