Σε ένα νησί -brand name, ταυτόσημο με τον ελληνικό τουρισμό κι αναγνωρίσιμο σε όλο τον κόσμο, που το άκουσμα και μόνο του ονόματός του προκαλεί δηλώσεις θαυμασμού και δέους για τη μοναδικότητα και τη συγκλονιστική ομορφιά του, το να βρεις σημεία που διατηρούν σε μεγάλο βαθμό την αυθεντικότητά τους, δεν είναι εύκολη υπόθεση. Πόσο μάλλον όταν μιλάμε για τη Σαντορίνη του σήμερα, έναν από τους πλέον κοσμοπολίτικους νησιωτικούς προορισμούς, με φήμη που έχει εκτοξευτεί κι απλωθεί πολύ πέρα από τη δική μας ήπειρο.
Τότε, τα χωριά που αντιστέκονται ακόμη στην τουριστική υπερεκμετάλλευση και διαφυλάσσουν τη γραφικότητα και τις παραδόσεις τους, γίνονται αληθινά καταφύγια αποφόρτισης από τα σμήνη τουριστών και ουσιαστικής επαφής με ένα πιο αληθινό πρόσωπο του διάσημου νησιού. Σαν αυτό που συναντά κανείς ανάμεσα στα φιδωτά ανηφορικά σοκάκια του Πύργου, της μεσαιωνικού χαρακτήρα πρώην πρωτεύουσας της Θήρας που έχει το προνόμιο να αγναντεύει το Αιγαίο και τα γύρω νησιά από το ψηλότερο σημείο της. Χτισμένο στους πρόποδες του Μέσα Βουνού, το χωριό με τα δύο ονόματα –Πύργος Καλλίστης όπως είναι η επίσημη ονομασία του ή Καινουργιομπούργο όπως αποκαλούνταν παλαιότερα- αποτελεί ένα από τα γοητευτικότερα χωριά των Κυκλάδων κι έχει χαρακτηριστεί διατηρητέος οικισμός από την Unesco από το 1995.
Η προνομιακή θέση του, η αξιοθαύμαστη αρχιτεκτονική του με τα σφιχταγγαλιασμένα σπίτια που συνθέτουν έναν απολαυστικό λαβύρινθο, οι διάσπαρτες πανέμορφες εκκλησιές, τα πολύτιμα αμπέλια που τον πλαισιώνουν και η μακραίωνη ιστορία του, μας δίνουν κάθε λόγο να διανύσουμε τα λιγότερα από 10 χιλιόμετρα που τον χωρίζουν από τα κοσμικά Φηρά και να χαθούμε για λίγο σε μια χαμηλότερων τόνων Σαντορίνη.
Το χωριό που ήξερε να φυλάγεται από τους πειρατές
Από τα πέντε συνολικά «καστέλια» του νησιού, όπως ονομάζονταν οι οχυρωματικοί οικισμοί που έχτισαν οι Ενετοί μεταξύ 13ου και 16ου αιώνα για την προστασία από τους πειρατές, αυτό του Πύργου είναι το νεότερο, με την ιστορία της οικοδόμησής του να μας μεταφέρει στο 1580. Και παρότι η Σαντορίνη βρισκόταν ήδη στα χέρια των Οθωμανών, η τεχνοτροπία που υιοθετήθηκε για το Καστέλι του Πύργου παρέμεινε ίδια με εκείνη των προγενέστερων ενετικών φρουρίων. Κι αν τον πύργο που δέσποζε στην κορυφή του έχει αντικαταστήσει η μονή του Αγίου Γεωργίου, ο σημερινός επισκέπτης μπορεί με λίγη φαντασία να αφεθεί στην αίσθηση του πυκνού δαίδαλου που εξακολουθεί να πλανάται ανάμεσα σε ασπρισμένα σπίτια και γαλάζιους τρούλους, περίτεχνα λευκά καμπαναριά που αναμετρώνται με το γαλανό ουρανό και καλντερίμια όλο σκαλιά που ανυπομονείς για το που θα σε οδηγήσουν.
Οι ίδιοι οι εξωτερικοί τοίχοι των δύο και τριών επιπέδων σπιτιών αποτελούσαν και τον οχυρωματικό περίβολο του Καστελιού, καθώς σχημάτιζαν μια περιμετρική ασπίδα ενάντια στις επιθέσεις των πειρατών. Ταυτόχρονα και με σκοπό την άμεση διαφυγή του πληθυσμού, μια σειρά από υπόγειους διαδρόμους, ένα από τα πιο ενδιαφέροντα αρχιτεκτονικά στοιχεία του Πύργου, προσέφεραν τόσο καταφύγιο όσο και διέξοδο, οδηγώντας στη μία και μοναδική φρουρούμενη πύλη του καστελιού, τη λεγόμενη Καστελόπορτα που κλείδωνε με τη δύση του ήλιου και ήταν ενισχυμένη στο πάνω μέρος της με την πολεμίστρα-φόνισσα απ΄ όπου ρίχνονταν καυτό λάδι στους εισβολείς.
Από γενιά σε γενιά κι από στόμα σε στόμα, θρύλοι και ιστορίες για την ευρηματική αμυντική αρχιτεκτονική του Πύργου εξιστορούνται ακόμη στο χωριό. Όπως για το πως οι πειρατές έχαναν τον προσανατολισμό τους μέσα στο λαβύρινθο, το πώς τα πολυάριθμα και ιδιαίτερα στενά σοκάκια τους έκαναν να μη μπορούν να εισβάλουν σε μεγάλες ομάδες αναγκάζοντάς τους να εφορμούν σε μικρότερα μπουλούκια αλλά και να μη θυμούνται από πού να επιτεθούν στην επόμενη επιδρομή, ή για το πως πολλές στενές φιδωτές σκάλες είχαν χτιστεί επίτηδες με ανάποδη φορά, ώστε οι πειρατές να εξαναγκάζονται να κρατούν το σπαθί με το αριστερό χέρι και να μειώνεται η επιθετική τους δεινότητα.
Από το Καστέλι του Καινούργιου Πύργου στο Ξέπορτο
Όσο αθέατος είναι πλέον ο μη σωζόμενος παλιός οικισμός του Καινουργιομπούργου που ζωντανεύει μόνο με τη βοήθεια της φαντασίας μας, άλλο τόσο απτή είναι η επαφή με το νέο χωριό του Πύργου, το λεγόμενο Ξέπορτο -«Έξω από την Πύλη»-, αποτέλεσμα της επέκτασης εκτός των τειχών του οχυρού όταν είχε πλέον εκλείψει ο κίνδυνος των εισβολέων. Και πάλι η αρχιτεκτονική γίνεται αφηγητής της εποχής που τα σπίτια άρχισαν να αποκτούν παράθυρα, πόρτες και στεγασμένους εξώστες που αποκαλούνταν λιάτικα. Ιδανική αφετηρία για την εξερεύνηση του χωριού και των εκπληκτικών εικόνων που επιφυλάσσει ανηφορίζοντας, η κεντρική πλατεία με την ονομασία Υψηλός Καφενές, αλλοτινός τόπος συνάντησης των «καλουπαξίδων», δηλαδή των αριστοκρατών του Πύργου, όπου ένα μνημείο τιμά όσους Πυργιανούς χάθηκαν στους Βαλκανικούς Πολέμους, στον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο και στη Μικρασιατική Καταστροφή.
Από δω και πέρα, το ένστικτο κι ο θαυμασμός γίνονται οι καλύτεροι οδηγοί για να γνωρίσετε το ορεινότερο Σαντορινιό χωριό. Σαν μια ζωγραφιά στρυμωγμένη στον καμβά ενός καλλιτέχνη, υπόσκαφα σπίτια, θολωτές στοές, καμάρες και σοβατισμένοι τοίχοι, εκκλησίες μεγαλοπρεπείς ή ταπεινές αλλά πάντα κυανόλευκες, ζωηρόχρωμες μπλε πόρτες, τεμπέλικες γάτες που λιάζονται σε κατάλευκα κεφαλόσκαλα και καμπυλωτές στέγες, σκαρφαλώνουν σταδιακά το λόφο και μας δελεάζουν να ανεβούμε όλο και περισσότερο.
Σε κάθε βήμα και μια διαφορετική όψη του Πύργου μας χαρίζει το τέλειο φωτογραφικό φόντο, ενώ η θέα πέρα από τα περίφημα αμπέλια της περιοχής που τροφοδοτούν τα οινοποιεία του νησιού ως την Ανάφη, γίνεται όλο και πιο μαγευτική. Ένας εξαιρετικός τρόπος για να μυηθείτε στην αυθεντική ατμόσφαιρα του Πύργου και του μεσαιωνικού οικισμού, είναι μια στάση στο Kastelana Photography Centre. Ο καλλιτεχνικός χώρος που εγκαινιάστηκε πέρυσι στοχεύοντας στην υποστήριξη και διάδοση της φωτογραφίας ως μέσου έκφρασης και στην παρουσίαση εκθέσεων φωτογραφικών έργων από σύγχρονες και αρχειακές πηγές, αποτελεί μέρος της κυρίας εισόδου του Καστελιού και χαρακτηριστικό δείγμα κατοικίας εντός της οχύρωσης. Ανήκοντας στην ίδια οικογένεια για πολλές γενιές, έχει διατηρήσει αναλλοίωτο το εσωτερικό καθώς και τα αυθεντικά έπιπλα του σπιτιού, ενώ οι εξωτερικοί χώροι προσφέρουν πανοραμική θέα του νησιού. Το δε all day bar Καφέ Καστελάνα, με τραπέζια στην πλατεία απέναντι από την είσοδο του Καστελιού, είναι ιδανικό για ένα ελαφρύ γεύμα με σαλάτες, κυκλαδίτικα τυριά, χειροποίητα γλυκά και δοκιμή των φημισμένων κρασιών της Σαντορίνης.
Οι πανέμορφες εκκλησίες και το θεαματικό έθιμο
Αναπόσπαστο χαρακτηριστικό του ορίζοντα του Πύργου, οι τρούλοι και τα καμπαναριά ξεπροβάλουν ανάμεσα στις λευκές υπόσκαφες κατοικίες και τα επιμελώς ανακαινισμένα αρχοντικά, παίζοντας το δικό τους ρόλο στο παιχνίδι του φωτός, του τοπίου, της σαγήνης του Πύργου. Αρκεί να σκεφτεί κανείς ότι μόνο έξω από το Καστέλι μπορεί να μετρήσει 24 εκκλησίες, μεταξύ των οποίων η μοναδική τρίκλιτη βασιλική της Σαντορίνης με οκταγωνικό τρούλο και μια υπέροχη βοτσαλωτή αυλή, αφιερωμένη στη Μεταμόρφωση του Σωτήρος και ευδιάκριτη από κάθε σημείο του Πύργου χάρη στο ψηλό της κωδωνοστάσιο, ο θολωτός Άγιος Αντώνιος με το αξιοθαύμαστο ξυλόγλυπτο τέμπλο, ο Ταξιάρχης με τη μαρμάρινη γούρνα στην αυλή του όπου λέγεται ότι έπλεναν τα ρούχα οι γυναίκες του χωριού σε περιόδους ξηρασίας, ο λαξευμένος σε μεγάλο μέρος στη θηραϊκή γη Άγιος Ιωάννης ο Φτωχός , η Αγία Αικατερίνη του 1660 -ένας από τους παλαιότερους ναούς του νησιού- και οι Άγιοι Απόστολοι με τη μοναδική τοποθεσία μέσα στον αυλόγυρο του δημοτικού σχολείου.
Αλλά και μέσα στο Καστέλι, καθώς αναζητάτε τον προσανατολισμό σας μεταξύ των λιθόστρωτων καλντεριμιών, έξι μοναδικού χαρακτήρα εκκλησίες, η καθεμιά με τη δική της ιστορική και θρησκευτική αξία, περιμένουν να τις ανακαλύψετε. Ξεχωρίζει, όπως όλοι οι ντόπιοι θα σας επισημάνουν, το «Θεοτοκάκι»,ο γραφικός Ναός Κοιμήσεως της Θεοτόκου που χρονολογείται στον 14ο αιώνα -σύμφωνα με κάποιες πηγές στον 10ο- και αποτελεί όχι μόνο ένα από τα παλαιότερα ξωκκλήσια της Σαντορίνης αλλά και από τα ομορφότερα, με το σπάνιο σχέδιό του να το κατατάσσει στις μικρές τετράγωνες εκκλησίες με θόλο. Τόσο μικρή μάλιστα, που στην αρχική της μορφή και πριν την ανακαίνιση του 1663 μόλις που χωρούσε 4-5 πιστούς. Με το φως να εισβάλει μόνο από την είσοδο αναδεικνύοντας το ξυλόγλυπτο τέμπλο, το αγαπημένο των ντόπιων Θεοτοκάκι στο βορειοδυτικό άκρο του Καστελιού, εντυπωσιάζει εξίσου με το εσωτερικό του όπως και με την αυλή του, από το χτιστό παγκάκι της οποίας θα απολαύσετε υπέροχη θέα.
Τη δική τους ιστορία και γοητεία διαθέτουν τόσο ο Άγιος Ιάκωβος του 1805 στον οποίο εκκλησιάζονταν οι Καθολικοί τα χρόνια της Τουρκοκρατίας αφού δεν επιτρέπονταν να χτίζουν δικούς τους ναούς, όσο κι ο Άγιος Ιωάννης του 1600 και στο ψηλότερο σημείο του οχυρωμένου οικισμού ο ναός των Εισοδίων της Θεοτόκου, η εκκλησία για χάρη της οποίας οι Σαντορινιοί ανηφορίζουν τη Μεγάλη Παρασκευή ως τον Πύργο. Όπως διαπίστωσαν πρόσφατα όσοι τυχεροί βρέθηκαν για Πάσχα στο νησί του ηφαιστείου κι όπως αξίζει να βάλουμε στην ατζέντα μας όλοι για κάποια μελλοντική Μεγάλη Εβδομάδα, στον Πύργο Καλλίστης λαμβάνει χώρα μια από τις εντυπωσιακότερες περιφορές Επιταφίου στις Κυκλάδες, αλλά και το μοναδικό έθιμο «Φαναράκια» ή «Ντενεκεδάκια». Η Μεγάλη Παρασκευή ξημερώνει με χιλιάδες αυτοσχέδια κυλινδρικά φαναράκια να είναι τοποθετημένα σε όλες τις ταράτσες, θόλους, βεράντες και πεζούλια των τειχών του Καστελιού, με το άναμμά τους το βράδυ να συνθέτει την εικόνα ενός φλεγόμενου χωριού, ένα θέαμα μοναδικό σε όλη την Ελλάδα, ειδικά καθώς η πομπή του Επιταφίου περνά ανάμεσά τους.
Από το υπόσκαφο παραδοσιακό καφενείο στο μεταμορφωμένο σε κομψό εστιατόριο παλιό αρχοντικό
Μοιάζει κομμένο και ραμμένο για το Instagram και για μερικές από τις θεαματικότερες φωτογραφίες που θα βγάλετε στη Σαντορίνη, με τα έντονα μπλε τραπεζοκαθίσματα καφενείου να προσφέρουν συναρπαστική θέα μεταξύ των περίτεχνων καμπαναριών της Αγίας Θεοδοσίας και του Χριστού -όπως αποκαλούν οι ντόπιοι τη Μεταμόρφωση του Σωτήρος-, στην οποία μάλιστα βρίσκεται δίπλα. Όμως, το κουκλίστικο ουζερί Penelope’s που διαθέτει κι ένα πολύ ζεστό, μικροσκοπικό, θολωτό εσωτερικό, δεν είναι ευτυχώς ένα από τα τουριστικά στέκια-παγίδες που αναπόφευκτα αφθονούν σε τόσο δημοφιλείς προορισμούς. Χαλαρό κι ανεπιτήδευτο, ανοιχτό από την άνοιξη ως το φθινόπωρο καθημερινά, ιδανικό εξίσου για καφέ και σπιτικά γλυκά σαν διάλειμμα από την ανάβαση προς το Καστέλι, ή για μεζέδες που μοιράζονται τα βράδια με τη ζωντανή μουσική, το βέβαιο είναι ότι η φιλική του ατμόσφαιρα σε κερδίζει εξίσου με τη μοναδική τοποθεσία.
Ανηφορίζοντας ακόμη περισσότερο κι αναζητώντας μια εμπειρία που συνδυάζει τη μοναδικότητα του τοπίου και της ιστορίας του Πύργου με την αυθεντικότητα των τοπικών γεύσεων και το σεβασμό στη γαστρονομική παράδοση των Κυκλάδων, ανακαλύπτουμε το άρτι αφιχθέν Rita Bar στο ψηλότερο σημείο του Καστελιού. Εδώ, η εγκαρδιότητα, ο σεβασμός για το παρελθόν του κτηρίου και ο ενθουσιασμός των δύο νεαρών ζευγαριών που έδωσαν νέα ζωή σε ένα αυθεντικό αρχοντικό του Πύργου, παντρεύονται με μια κουζίνα προσεγμένη αλλά απλή, με ουσία και βαθιά νοστιμιά, χωρίς περιττούς εντυπωσιασμούς κι άστοχες υπερβολές. Η Ναυσικά και ο Καρέν, η Ιωάννα και ο Θοδωρής, με πολυετή φιλία και συνεργασία στο χώρο της εστίασης και της διασκέδασης, ανέλαβαν να μεταμορφώσουν ένα ενετικό αρχοντικό του 1856 σε ένα κομψό all day bar restaurant, που έχει όλα τα φόντα να γίνει προορισμός από μόνο του.
Από την προνομιακή του τοποθεσία που επιβλέπει πανοραμικά τον Πύργο και το απέραντο Αιγαίο που αγκαλιάζει τη Σαντορίνη, το Margarita’s Mansion περνώντας από γενιά σε γενιά εξακολουθεί να ανήκει στην οικογένεια της γιαγιάς Μαργαρίτας που γεννήθηκε στην Οδησσό κι εγκαταστάθηκε με τα δύο αδέρφια της στο πατρικό της μητέρας της στο νησί. Η ιστορία της γυναίκας που μορφώθηκε στο φράγκικο μοναστήρι των Φηρών, έφερε το πρώτο πιάνο στο νησί και είχε έφεση στα καλλιτεχνικά, συγκίνησε τους τέσσερις φίλους και μαζί με την επιμονή του εγγονού και τωρινού ιδιοκτήτη του αρχοντικού το οποίο εμπιστευόταν μόνο σε εκείνους, έκαναν το Rita Bar πραγματικότητα. Διατηρώντας και αναδεικνύοντας υποδειγματικά αυθεντικά δομικά στοιχεία της αριστοκρατικής κατοικίας που είχε πάντα τις πόρτες της ανοιχτές για όλους τους συγχωριανούς και υποδέχονταν λογοτέχνες, πολιτικούς και καλλιτέχνες στις βεγγέρες που διοργάνωνε, η νέα γαστρονομική άφιξη του Πύργου εντυπωσιάζει πρωτίστως με το συνδυασμό του μινιμαλιστικού περιβάλλοντος με τις παλιές οροφογραφίες, τα πέτρινα κεφαλόσκαλα και τα οικογενειακά έπιπλα που φέρουν την πατίνα του χρόνου.
Λίγα πέτρινα τραπέζια στο εσωτερικό με τον ατμοσφαιρικό φωτισμό, μερικά ακόμη στο εξωτερικό με την ειδυλλιακή θέα, μια μπάρα κάτω από τον κρυστάλλινο πολυέλαιο που ξεχειλίζει από το κέφι του Θοδωρή -μη χάσετε το signature Bloody Mary του-, πιάτα όπως τα σιγομαγειρεμένα σε Ασύρτικο μύδια, το εξαιρετικό ξυδάτο χταπόδι με καπαρόμηλα, οι αφράτοι ντοματοκεφτέδες, οι αχνιστές σαρδέλες με ντοματίνια, η μελετημένη κάρτα οίνων και το βλέμμα που χάνεται στο κινηματογραφικό ηλιοβασίλεμα, μας δίνουν έναν επιπλέον λόγο να ανηφορίσουμε στον Πύργο, που ευτυχώς ακόμη διατηρεί τις ισορροπίες μεταξύ αυθεντικότητας και τουριστικής υπερεκμετάλλευσης.
Διαβάστε ακόμα:
Πύργος: Το πανέμορφο, μεσαιωνικό χωριό της Σαντορίνης με τη γαλήνια ατμόσφαιρα
Ο Σκάρος στο Ημεροβίγλι, το καστέλι του Εμπορείου -Περιήγηση στην άλλη πλευρά της Σαντορίνης
