Στην ανατολική πλευρά της πόλης, περίπου 10 χιλιόμετρα από τα γερμανικά σύνορα, το προοδευτικό Ναϊμέχεν καταφέρνει να πρωτοπορεί σε ζητήματα προστασίας του περιβάλλοντος χωρίς να «κάνει θόρυβο».
Είναι η παλαιότερη πόλη της Ολλανδίας, η οποία με μία σειρά από πράσινες πρωτοβουλίες, ανταγωνίζεται ευθέως το Άμστερνταμ. Οι κάτοικοι της πόλης δίνουν προτεραιότητα στην ποιότητα ζωής και τη βιωσιμότητα. Στο ιστορικό της κέντρο δεν κυκλοφορούν αυτοκίνητα, διαθέτει 60 χιλιόμετρα «superhighway» ποδηλατοδρόμων, τα λεωφορεία της κινούνται με «πράσινα» καύσιμα, ενώ υπάρχει μια σειρά από σχέδια που ενθαρρύνουν τα κοινόχρηστα αυτοκίνητα (car sharing).
Ενώ καμία πόλη δεν μπορεί να είναι 100% βιώσιμη, το Ναϊμέχεν (Nijmegen) έχει κάνει μερικά από τα πιο θαρραλέα και αποφασιστικά βήματα σε αυτόν τον τομέα. Ίσως το πλέον εμβληματικό βήμα είναι η κίνηση να θέσει εκτός λειτουργίας το εργοστάσιο ηλεκτρικής ενέργειας που χρησιμοποιούσε άνθρακα το 2106. Στη θέση του πια βρίσκεται ένα ηλιακό πάρκο με περίπου 9.000 φωτοβολταϊκά πάνελ και δύο ανεμογεννήτριες που τροφοδοτούν περίπου 400 σπίτια στην πόλη.
Η πόλη είναι ελάχιστα γνωστή εκτός των Κάτω Χωρών. «Στην Ολλανδία, το Nαϊμέχεν είναι γνωστό ως “Αβάνα κοντά στον Waal”» αναφέρει στο BBC η Margot Ribberink, ακτιβίστρια για το κλίμα και η πρώτη γυναίκα μετεωρολόγος της ολλανδικής τηλεόρασης. Αναφέρεται στον μαγευτικό ποταμό Waal, ο οποίος διασχίζει την πόλη.
Ένας δημοσιογράφος του BBC επισκέφθηκε την πόλη και συνάντησε την Ribberink στην Grote Markt, την λιθόστρωτη πλατεία που χτίστηκε τον 15ο αιώνα στο κέντρο της πόλης. Στην περιήγηση μαζί της στην πόλη είχε την ευκαιρία να διαπιστώσει ότι η γοητεία και η οικολογική συνείδηση της πόλης ξεπερνά κατά πολύ το μέγεθός της. «Καθώς περνάμε δίπλα από παραδοσιακές ολλανδικές κατοικίες, ανέπνευσα καθαρό αέρα. Ένας από τους κυριότερους δρόμους της πόλης είναι η Lange Hazelstraat, o παλαιότερος δρόμος της Ολλανδίας. Εκεί υπάρχουν ανεξάρτητα καταστήματα, vintage μπουτίκ και vegan και χορτοφαγικά φαγάδικα, καθώς και καταστήματα τροφίμων. Με εντυπωσίασαν τα ελαιόδεντρα που ήταν μέσα σε γλάστρες κατά μήκος των πεντακάθαρων, χωρίς απορρίμματα, δρόμων. Υπάρχουν πολλά ηλεκτρικά ποδήλατα και την ίδια στιγμή ελάχιστα καταστήματα από αλυσίδες», γράφει χαρακτηριστικά.
Το Ναϊμέχεν βραβεύτηκε ως Ευρωπαϊκή Πράσινη πρωτεύουσα το 2018, αλλά οι προοδευτικές ρίζες της πάνε πολύ πίσω. Η πόλη έχει μεγάλη παράδοση φοιτητικού ακτιβισμού. Υπήρξε το κέντρο της ολλανδικής υποκουλτούρας και των κινημάτων διαμαρτυρίας από τη δεκαετία του ’60 έως τα μέσα της δεκαετίας του ’80. Το 1963 ιδρύθηκε εκεί η Ολλανδική Εθνική Φοιτητική Συνδικαλιστική έκθεση από έναν φοιτητή του πανεπιστημίου της πόλης, τον Ton Regtien.
Τη δεκαετία του 1970, το Ναϊμέχεν έγινε ο τόπος όπου συνέβησαν και άλλες κινηματικού χαρακτήρα συγκεντρώσεις και δραστηριότητες, εκεί έδρασαν γυναικείες οργανώσεις και κοινόβια. Σήμερα οι αξίες της βιωσιμότητας συνεχίζουν να ακμάζουν εκεί χάρη στον μεγάλο φοιτητικό πληθυσμό.
H Ribberink ήρθε στo Ναϊμέχεν τη δεκαετία του 1980 προκειμένου να σπουδάσει βιολογία. Εκεί γνώρισε τους καλύτερούς της φίλους όπως και τον σύντροφο της και εγκαταστάθηκαν μαζί στο Lent, ένα μικρό χωριό στην αριστερή όχθη του ποταμού Waal. «Eρωτεύτηκα την πόλη εξαιτίας των ανθρώπων της. Ειδικά τους φοιτητές που ενδιαφέρονταν πολύ για τον κόσμο, το περιβάλλον και το κλίμα» εξηγεί στο BBC και συνεχίζει: «Πολλά συμβαίνουν στο Ναϊμέχεν που επικεντρώνονται στη βιωσιμότητα και το περιβάλλον. Το πανεπιστήμιο Radboud έχει βάλει την βιωσιμότητα στην κορυφή των προτεραιοτήτων του σε όλους σχετικούς τομείς σπουδών ενώ οι επιχειρηματίες της πόλης είναι ιδιαιτέρως ενεργοί στο να κάνουν την πόλη πιο υγιεινή και πράσινη. Συνεργάζονται μεταξύ τους για να πετύχουν η πόλη να γίνει ενεργειακή ουδέτερη έως το 2030 και να δημιουργήσουν επιλογές για πράσινες μετακινήσεις και βιώσιμα καταστήματα».
Ο δημοσιογράφος και η ακτιβίστρια επισκέφτηκαν και το Het Duurzame Warenhuis (To βιώσιμο Πολυκατάστημα), το πρώτο και μόνο eco-πολυκατάστημα της Ολλανδίας, το οποίο λειτουργεί από το 2014. Το ευρύχωρο κατάστημα είναι πραγματικά ένας ζεν χώρος με άσπρους τοίχους, χαμηλό φωτισμό και πολλές επιφάνειες από ακατέργαστο ξύλο. «Προσπαθούμε να στοκάρουμε οτιδήποτε χρειάζεται για να ζούμε μια ζωή με λιγότερα απορρίμματα» εξηγεί η εργαζόμενη Lisette Hijink. «Στοκάρουμε κυρίως ρούχα, όλα είναι eco-friendly και δημιουργημένα με τις αρχές του fair trade. Έχουμε ένα βιώσιμο κομμωτήριο εδώ καθώς και μία πλήρως vegan κουζίνα. Τα μηδενικά απορρίμματα είναι μία από τις κύριες αξίες μας και το να μειώνουμε τα σκουπίδια στη δουλειά μας είναι κάτι πολύ σημαντικό. Είναι δύσκολο αλλά είμαστε επικεντρωμένοι σε αυτό».
Επόμενη στάση του δημοσιογράφου του BBC ήταν το 512 Nijmegen, μία μπουτίκ που ειδικεύεται στα βιώσιμα ρούχα και αξεσουάρ για τις γυναίκες. «Πουλά κυρίως βιώσιμα και fair-trade brands λέει η ιδιοκτήτρια Jettie Wakker. Φτιάχνουμε λίγα κομμάτια από ρούχα κάθε φορά, επομένως δεν έχουμε χρέη ή απορρίμματα. Επίσης, γνωρίζω προσωπικά τους ανθρώπους που σχετίζονται με τα brand που υπάρχουν εδώ. Ξέρω την ιστορία τους και τους ανθρώπους που δουλεύουν γι’αυτούς».
Ο δημοσιογράφος του BBC παρατηρεί ότι μία πλευρά του καταστήματος είναι γεμάτη φυτά. «Κάθε άνθρωπος που δεν θέλει πια ένα φυτό του, μπορεί να το φέρει σε εμάς. Κάθε “μεταχειρισμένο” φυτό που πουλάμε εδώ έχει τη δική του ιστορία, την οποία μεταφέρουμε στον επόμενο ιδιοκτήτη του. Για παράδειγμα γιατί βρέθηκε εδώ και πόσο χρονών είναι. Δεν μας αρέσει να πετάμε φυτά».
Ένα «δάσος τροφίμων»
Στο Ναϊμέχεν υπάρχει και ένα βραβευμένο με δύο αστέρια Michelin vegan εστιατόριο (όπως και με ένα Πράσινο Αστέρι Michelin). Το De Nieuwe Winkel. Λειτουργεί από το 2011. Ο chef Emil van der Staak και η ομάδα του έχουν δημιουργήσει πειραματικά μενού γευσιγνωσίας χωρίς κρέας αλλά με μια σειρά από ρίζες, βότανα, λουλούδια, καρπούς και φυτά. Κάποια είναι πιο συνηθισμένα κάποια όχι, όλα όμως καλλιεργούνται στο «δάσος τροφίμων» στο χωριό Groesbeek, περίπου 13 χιλιόμετρα μακριά από το εστιατόριο.
Αν κάποιος βρεθεί εκεί και δει την έκταση των περίπου 24 στρεμμάτων θα νομίζει ότι βρίσκεται σε ένα συνηθισμένο δάσος. Πυκνή βλάστηση με δέντρα και θάμνους μεγαλώνουν ελεύθερα. Υπάρχει όμως μία σημαντική διαφορά, όλα εδώ είναι βρώσιμα.
«Είναι το πρώτο “δάσος τροφίμων” του είδους του στην Ευρώπη και ένα από τα ελάχιστα στον κόσμο που δουλεύει με αυτό τον τρόπο» λέει ο Van der Staak. «Τα μενού σχεδιάζονται με υλικά από πάνω από 400 είδη βρώσιμων φυτών που μεγαλώνουν στο δάσος. Ανάμεσά τους ροδάκινα, καρύδια, κάστανα, παπάγιες και δαμάσκηνα.
Μετά από ένα υγιεινό και χορταστικό γεύμα ο δημοσιογράφος και η «ξεναγός» του επιβιβάστηκαν στο Zonnetrein (Ηλιακό τρένο), ένα πρωτότυπο και οικολογικό τρόπο μεταφοράς. Πρόκειται για δύο συνδεδεμένα μεταξύ τους λεωφορεία που κινούνται με ηλιακή ενέργεια και προσφέρουν βιώσιμες περιηγήσεις με ξεναγό στην πόλη στους επισκέπτες. «Καθώς κοιτάω τον τεράστιο ποταμό Waal, ο οποίος είναι ο μεγαλύτερος της Ολλανδίας και σε ορισμένα σημεία φτάνει και τα 400 μέτρα πλάτος, είναι εύκολο να καταλάβω τον τρόπο με τον οποίο διαμόρφωσε την πόλη, γεωγραφικά και ψυχολογικά», γράφει ο δημοσιογράφος του BBC. «Και αυτό γιατί η ζωή στο Ναϊμέχεν πάει χέρι με χέρι με τον κίνδυνο για πλημμύρες, κάτι που κάνει αδύνατο να αγνοεί κανείς τις συνέπειες της κλιματικής αλλαγής», προσθέτει.
Αντιμετωπίζοντας τις πλημμύρες και την κλιματική αλλαγή
Το 1995 η πόλη είδε μία από τις χειρότερες πλημμύρες των νεότερων χρόνων. Τα νερά του ποταμού κάλυψαν τις όχθες του προκαλώντας μεγάλες εκτεταμένες ζημιές και περίπου 250.000 άνθρωποι αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν προσωρινά τα σπίτια τους. Μετά από μεγάλη συζήτηση στην τοπική κοινωνία για το ποιος ήταν ο καλύτερος τρόπος να προστατευτεί μελλοντικά η πόλη από πλημμύρες, οι κάτοικοι της πόλης ψήφισαν να δημιουργήσουν ένα παρακαμπτήριο κανάλι-ποτάμι όλο το project ονομάστηκε Room for the River.
Για αιώνες οι Ολλανδοί αντιμετώπιζαν το ζήτημα της υπερχείλισης των ποταμών κατασκευάζοντας αναχώματα προκειμένου να περιορίσουν το νερό. Αντί για αυτό το νέο project, ασχολήθηκε με την εκτροπή της ροής του νερού. Για να είναι αυτό αποτελεσματικό, τα αναχώματα μετακινήθηκαν και ένα κομμάτι της αρχικής κοίτης του ποταμού επαναδημιουργήθηκε. Aυτό σήμαινε ότι το νερό θα περνούσε μέσα από το χωριό Lent και από σημεία όπου βρίσκονταν αρκετά σπίτια, όπως εκείνο της Ribberink.
«Οι τοπικές αρχές το είδαν σαν ευκαιρία να αλλάξει όλη η περιοχή. Αυτό σήμαινε την απομάκρυνση 56 σπιτιών, ανάμεσά τους και του δικού μου. Στους περισσότερους ανθρώπους προσφέρθηκαν χρήματα για να φύγουν και να κατεδαφιστούν τα σπίτια τους. Το δικό μας αγροτόσπιτο θεωρείται μνημείο, οπότε αποφασίσαμε να το μετακινήσουμε. Το βάλαμε πάνω σε ρόδες και το μεταφέραμε περίπου 1 χιλιόμετρο μακριά μέσα σε μια μέρα. Εκείνη τη μέρα μας έδειξε η τοπική τηλεόραση», λέει η Ολλανδή.
Το αποτέλεσμα είναι ένα τεράστιο project αστικής αναγέννησης το οποίο δημιούργησε ένα καταφύγιο για τα άγρια ζώα, μία παραλία πόλης και μεγάλες εκτάσεις χώρων αναψυχής όπου οι άνθρωποι μπορούν να κολυμπήσουν, να ακούσουν μουσική σε συναυλίες, να παρακολουθήσουν μαθήματα ή απλά να περάσουν χρόνο σε υπαίθριο χώρο. Σε αυτό περιλαμβάνεται και ένα νησί που την άνοιξη γεμίζει με λουλούδια. H Ribberink το ονομάζει «το μεγαλύτερο project κλιματικής προσαρμογής στην Ευρώπη. Απέδειξε ότι είναι δυνατό να βελτιωθούν οι υποδομές με σεβασμό και έγνοια για το περιβάλλον.
«Οι άνθρωποι στην πόλη μας αγαπούν το νέο περιβάλλον, ειδικά το νησί με τις δυνατότητες αναψυχής αλλά ως κλιματολόγος λέω ότι πρέπει να δείχνουμε προσοχή στις διακυμάνσεις της στάθμης των υδάτων. Πρέπει να θυμηθούμε το καλοκαίρι και τις καταστροφικές πλημμύρες σε Γερμανία, Βέλγιο και τη Νότια Λιμβουργία στην Ολλανδία. Αυτό μπορεί να ξανασυμβεί στο μέλλον». Τέλος, καταλήγει η Ολλανδή μετεωρολόγος: «Το Ναϊμέχεν έχει καταφέρει μεγάλα επιτεύγματα στον τομέα της βιωσιμότητας και είναι ένα πολύ καλό παράδειγμα για τον υπόλοιπο κόσμο. Το Room for the River έχει πολύ μεγάλη δύναμη να επηρεάσει πόλεις που ζουν τις συνέπειες της κλιματικής αλλαγής. Ειδικά στο πώς οι τοπικές αρχές εμπλέκουν την τοπική κοινωνία στη λήψη των αποφάσεων. Φυσικά ήμασταν σοκαρισμένοι να μάθουμε ότι πρέπει να αφήσουμε τα σπίτια μας, αλλά στο τέλος όλοι βρήκαν ένα όμορφο νέο μέρος για να ζήσουν και είναι όλοι περήφανοι για το πώς μοιάζει πια η περιοχή.
-Το Ναϊμέχεν απέχει περίπου μιάμιση ώρα με το τρένο από το Άμστερνταμ, το οποίο συνδέεται απευθείας αεροπορικά με την Αθήνα.
Αυτή η μικρή, βιώσιμη πόλη στη Γερμανία είναι σαν να έχει βγει από παραμύθι των αδελφών Γκριμ
4 μεγάλες πόλεις που λένε όχι στα αυτοκίνητα
Το φλεγόμενο βουνό του Αζερμπαϊτζάν -Εδώ η φωτιά δεν σβήνει ποτέ
