Οι πλωτοί οικισμοί έχουν αναφερθεί ως μία φιλόδοξη λύση για την άνοδο της στάθμης του νερού της θάλασσας και της αντιμετώπισης των όλο και πιο συχνών ακραίων καιρικών φαινομένων.
Τι ακριβώς όμως σημαίνει μία πλωτή πόλη; Από τις υπερμοντέρνες λύσεις στην Ολλανδία έως τις πανάρχαιες κοινότητες στην Ασία και τη Νότια Αμερική το φαινόμενο έχει τις δικές του ιδιαιτερότητες.
Το Waterbuurt (η συνοικία του νερού) είναι μία πλωτή γειτονιά στο Άμστερνταμ. Βρίσκεται σε μία λίμνη στην ανατολική άκρη της πρωτεύουσας της Ολλανδίας. Αυτή τη στιγμή στην περιοχή υπάρχουν περίπου 100 πλωτές τριώροφες κατοικίες, Όταν ολοκληρωθεί το project προβλέπεται να έχει πάνω από 18.000 σπίτια και 45.000 κατοίκους σε τεχνητά νησιά και πλωτές κατοικίες.
Δεν πρόκειται για σκάφη που είναι μόνιμα αγκυροβολημένα αλλά για κτήρια που έχουν κατασκευαστεί με τα υλικά που φτιάχνονται και τα «κανονικά σπίτια». Οι κατοικίες έχουν σταθεροποιηθεί με πυλώνες που φτάνουν έως τον βυθό της λίμνης. Αυτό εξασφαλίζει πως οι κατασκευές δεν θα κινηθούν, ούτε θα συγκρουστούν μεταξύ τους. Tα σπίτια στηρίζονται σε αεροστεγές τσιμεντένιες «μπανιέρες» σχεδιασμένες με τέτοιο τρόπο ώστε να μη βυθίζονται περισσότερο από μισό όροφο. Οι «μπανιέρες» λειτουργούν και σαν υπόγεια των σπιτιών. Tα σπίτια επικοινωνούν μεταξύ τους και με τη στεριά με δρόμου-αποβάθρες.
Ένας δημοσιογράφος του BBC επισκέφτηκε αυτή την «αμφίβια» κοινότητα και ξεναγήθηκε από τον Τοn Van Namen, η εταιρεία του οποίου, η Monteflore, σχεδίασε το project. O Van Namen δεν θέλησε να μιλήσει τόσο για την επιτυχία του εγχειρήματος, όσο για τα προβλήματα που αντιμετώπισε στο παρελθόν και πλέον του προκαλούν ευθυμία. «Υπήρχε ένα ζήτημα με το πολεοδομικό σχέδιο. Κάποιος έγραψε στον δήμο πως όλα τα σπίτια θα είναι πάνω από το επίπεδο του δρόμου. Μα φυσικά, εδώ τα σπίτια ανεβοκατεβαίνουν», λέει γελώντας.
Φαίνεται λογικό η Ολλανδία να είναι η χώρα που δοκιμάζει πιο ενεργά τη λύση των κατοικιών που επιπλέουν, δεδομένου της οικολογικής συνείδησης που είναι ανεπτυγμένη στη χώρα όπως και την παράδοση στην καινοτομία στα θέματα του design και της αρχιτεκτονικής. Επιπλέον, με δεδομένο ότι περίπου το 1/4 της χώρας βρίσκεται κάτω από την στάθμη της θάλασσας, με μόνο το 50% της γης να υπερβαίνει το ένα μέτρο πάνω από την επιφάνεια της θάλασσας, ενδεχόμενη άνοδος της στάθμης του νερού είναι πραγματική απειλή. Αλλά αυτό δεν είναι το μόνο σημείο στο οποίο πειραματίζονται οι Ολλανδοί.
Αγελάδες στο λιμάνι
Περίπου 55 χιλιόμετρα μακρία από το Άμστερνταμ, στο λιμάνι του Ρότερνταμ, υπάρχει μια ιδιαίτερη φάρμα. Εδώ ζουν αγελάδες σε στάβλους που επιπλέουν. Δίπλα τους περνούν τεράστια τάνκερ και φορτηγά πλοία.
«Υπάρχει όλο και λιγότερο διαθέσιμη γη για γεωργική χρήση» λέει ο συνιδιοκτήτης της φάρμας Μinke van Wingerden. «Θέλαμε να δημιουργήσουμε μία φάρμα κοντά στην πόλη η οποία να μπορεί να προσαρμοστεί στο κλίμα. Όταν ρωτήσαμε τις λιμενικές αρχές αν μπορούμε να φτιάξουμε μία φάρμα με αγελάδες στο λιμάνι μας είπαν “Είστε τρελοί”;».
Η ιδέα για την φάρμα που επιπλέει γεννήθηκε όταν ο συνεταίρος του Van Wingerden, υπήρξε μαρτυρας των προβλημάτων και των ελλείψεων που προκάλεσε ο τυφώνας Σάντι το 2012 στη Νέα Υόρκη. Τα ράφια των σούπερμάρκετ παρέμενεναν άδεια για πολλές ημέρες μετά την καταστροφή. Όταν επέστρεψε στην Ολλανδία οι δύο αντρες αποφάσισαν να δημιουργήσουν μία βιώσιμη κτηνοτροφική μονάδα. Να είναι μέσα στην πόλη και να είναι προσαρμοστική στην κλιματική αλλαγή . Η φάρμα ξεκίνησε τη λειτουργία της το 2019. Εκεί ζουν 40 αγελάδες, οι οποίες κινούνται σε ένα πλωτό λιβάδι, το πρώτο του είδους στον κόσμο. Το γάλα, το γιαούρτι, το τυρί (αλλά και το λίπασμα) που παράγεται στη μονάδα μεταφέρεται γρήγορα και εύκολα στους πελάτες στην πόλη, με ποδήλατα ή ηλεκτρικό βαν. Επίσης, τα σκουπίδια της πόλης εξυπηρετούν την ίδια τη φάρμα ως ζωοτροφή. Οι αγελάδες τρώνε από αποφάγια εστιατορίων μέχρι γρασίδι που έχει κουρευτεί από το ποδοσφαιρικό γήπεδο της Φέγενορντ.
«Η τοποθεσία μας επιτρέπει να παράγουμε και να πουλάμε υγιεινό φαγητό στην πόλη με έναν κυκλικό, βιώσιμο τρόπο» λέει ο Van Wingerden που έχει μελλοντικά σχέδια για έναν πλωτό λαχανόκηπο, όπως και για ένα πτηνοτροφείο. «Νομίζω υπάρχει πολύ μεγάλο μέλλον σε αυτού του είδους την γεωργία»
Η πόλη του μέλλοντος
Η αμερικανική εταιρεία Oceanix υποστηρίζεται από τα Ηνωμένη Έθνη και αυτή τη στιγμή σχεδιάζει «την πρώτη ανθεκτική και βιώσιμη πλωτή κοινότητα για 10.000 ανθρωπους σε 75 εκτάρια»(750 στρέμματα).
«Όταν μιλάμε για την άνοδο της στάθμης της θάλασσας, οι παράκτιες πόλεις έχουν δύο επιλογές» λέει ο CEO της Oceanix Marc Collins Chen. «Είτε να φτιάξουν ένα τείχος, το οποίο δεν θα είναι ποτέ αρκετά υψηλό, είτε να εκμεταλλευτούν τις εξελίξεις στην τεχνολογία και να γίνουν πλωτές».
Παρότι προβάλλεται ως «πλωτή πόλη» αυτό που προτείνει η Oceanix για αρχή τουλάχιστον είναι περισσότερο μεγάλες πλωτές συνοικίες. Αμφίβιες επεκτάσεις σε τεράστιες παραλιακές πόλεις που ήδη έχουν να αντιμετωπίσουν τον υπερπληθυσμό και την άνοδο της στάθμης του νερού, όπως η Τζακάρτα και η Σανγκάη. Αυτές οι «πολιτείες» θα αποτελούνται απο πλωτές τριγωνικές πλατφόρμες 20 στρεμμάτων στις οποίες θα μπορούν να κατοικήσουν 300 άνθρωποι, με επιπλέον εδάφη για καλλιέργεια και αναψυχή. Σταδιακά θα επεκτείνονται και θα επικοινωνούν μεταξύ τους.
«Χτίζουμε υποδομές οι οποίες θα μπορούν να αντιμετωπίσουν ακραία καιρικά φαινόμενα και να είναι εξαιρετικά βιώσιμες. Θέλουμε αυτοί οι οικισμοί να είναι μη χρησιμοποιούν καθόλου ενέργεια από ορυκτά καύσιμα. Να χρησιμοποιούν 100% ανανεώσιμες πηγές ενέργειας», λέει ο Chen που θεωρεί πως σε λίγα χρόνια θα είναι έτοιμη και η πρώτη τέτοια πλωτή συνοικία που θα λειτουργήσει ως μοντέλο.
Μία πανάρχαια μοντέρνα λύση
Οι πλωτές πόλεις φαίνονται βγαλμένες από σελίδες βιβλίου επιστημονικής φαντασίας. Στην πραγματικότητα όμως οι άνθρωποι ζουν και καλλιεργούν για αιώνες με αυτό τον τρόπο. «Έχουμε μία λίστα με 64 κοινότητες ιθαγενών που ζουν σε πλωτούς οικισμούς σε όλο τον κόσμο», λέει η Τζούλια Γουότσον, λέκτορας στο Πανεπιστήμιο Χάρβαρντ και συγγραφέας του βιβλίου LO-TEK. Design by Radical Indeenism, ένα βιβλίο που ερευνά τις ιδέες που μπορεί να πάρει η ανθρωπότητα από τις αυτόχθονες κοινότητες. «Είναι σημαντικό να ειπωθεί πως τα συστήματα των ιθαγενών ήταν πάντα εκ φύσεως βιώσιμα. Κάτι που δεν είναι οι τωρινές πόλεις μας».
Παραδείγματα από αυτόχθονες κοινότητες που ζουν σε πλωτούς οικισμούς μπορούμε να βρούμε ακόμα και σήμερα. Τέτοια είναι η φυλή των Ούρους στη λίμνη Τιτιτάκα, στα σύνορα μεταξύ Περού και Βολιβίας. Ζουν εδώ και αιώνες πάνω σε τεχνητά νησιά φτιαγμένα από καλάμια που επιπλέουν στο νερό της λίμνης.
Οι πλωτές καλλιέργιες είναι ακόμα πιο κοινές. κυρίως στο Μπαγκλαντές. Εκεί οι αγρότες σπέρνουν σπόρους πάνω σε σχεδίες που έχουν φτιαχτεί από αγριόχορτα. «Είναι κάπως ειρωνικό πως η ανάπτυξη των μεγάλων πόλεων οδήγησε στην εξαφάνιση πολλών από αυτές τις κοινότητες. Και τώρα αυτό εμφανίζεται σαν μια καινοτόμα λύση για τη μελλοντική ζωή στις πόλεις», λέει η Γουότσον.
Είναι αυτή η λύση στην κλιματική αλλαγή;
Ο Van Namen, ο άνθρωπος πίσω από το οικιστικό project στο Άμστερνταμ, εμφανίζεται πειπεισμένος πως τα οικοδομήματα που επιπλέουν θα γίνουν μία γνώριμη εικόνα στο μέλλον. «Είναι ρεαλιστικό, υπάρχουν πόλεις με λιμάνια σε όλο τον κόσμο όπου μπορείς να πραγματοποιήσεις ένα project σαν αυτό». Στέκεται ιδιαίτερα στο πόσο αγαπήθηκαν οι κατοικίες από τους κατοίκους και το ενδιαφέρον που υπάρχει από αξιωματούχους σε πόλεις και αρχιτεκτονικά γραφεία σε όλο τον κόσμο.
«Με την αύξηση της στάθμης των υδάτων θα μπορούσε να είναι κάποιου είδους λύση» προσθέτει και καταλήγει: «Αλλά δεν είναι η οριστική λύση. Η λύση θα ήταν να βρεθεί ένας τρόπος να μην ανεβαίνει η στάθμη του νερού». Αλλά όσο η κλιματική αλλαγή εξελίσσεται και δεν λαμβάνονται πρωτοβουλίες ο χρόνος λειτουργεί εις βάρος της ανθρωπότητας.
Τρεις περιπτώσεις πλωτών πόλεων
Το πλωτό χωριό Aμπερντίν στο Χονκ Κονγκ
H συνοικία του Αμπερντίν στο Χονκ Κονγκ είναι ταυτισμένη με την αλιεία. Εκεί κάποτε ζούσαν, μέσα σε βάρκες, δεκάδες χιλιάδες άνθρωποι, που ασχολούνταν με το ψάρεμα. Πλέον στο «χωριό που επιπλέει» ζουν περίπου 5.000 άνθρωποι. Τα πλωτά εστιατόρια όπου σερβίρουν ψάρι που έχουν πιάσει από τα ψάρια τους προσελκύουν πολλούς τουρίστες κάθε χρόνο.
Κόλπος του Χα Λονγκ, Βιετνάμ
Ο κόλπος του Χα Λονγκ είναι ένας από τους δημοφιλέστερους τουριστικούς προορισμούς του Βιετνάμ και περιλαμβάνεται στον Κατάλογο των Μνημείων Παγκόσμιας Κληρονομίας της UNESCO. Η περιοχή κατοικείται από τα προϊοστορικά χρόνια. Πλέον ζουν εκεί περίπου 1.600 άνθρωποι σε τέσσερα ψαροχώρια. Ζουν σε βάρκες και σχεδίες-τεχνητά νησιά και ασχολούνται με το ψάρεμα και την ιχθυοκαλλιέργεια. Πλέον η περιοχή έχει αναπτυχθεί και τουριστικά, κάτι που κάνει τους κατοίκους των πλωτών χωριών να είναι -παρά τον φαινομενικά πρωτόγονο τρόπο ζωής τους- σε καλύτερη οικονομική κατάσταση από τους κατοίκους της ευρύτερης περιοχής.
Τα πλωτά χωριά της λίμνης Τόνλε Σαπ, Καμπότζη
Τα πλωτά χωριά της μεγάλης λίμνης της Καμπότζης αποτελούν μάλλον το καλύτερο διατηρημένο παράδειγμα αρχαίας πλωτής οικιστικής ανάπτυξης. Εδώ όλα επιπλέουν. Αγορές, ναοί, σχολεία, εστιατόρια, νοσοοκομεία. Μόνο τουρισμός δεν υπάρχει πολύς, ακόμα.
