Τι είναι αυτό που κάνει το περπάτημα στην Τήνο μια εμπειρία μοναδική στο Αιγαίο; Ο Μάνθος Πρελορέντζος, ειδικός στο hiking, την αναρρίχηση και το bouldering, μας μιλάει για τις θαυμαστές αγροτικές στράτες του νησιού, για τη Via Ferrata, αλλά και για την καταγραφή περιστεριώνων και ξωκλησιών που έχει κάνει.
Το περπάτημα στην Τήνο αποκαλύπτει τους ανεκτίμητους θησαυρούς της ιστορίας, της λαϊκής τέχνης και της αρχιτεκτονικής της. Χίλια χιλιόμετρα αγροτικών δρόμων διατρέχουν το νησί από τα οποία τα 150 είναι σηματοδοτημένα. Και χρησιμοποιούμε αυτό τον όρο, γιατί στην Τήνο δεν υπάρχουν μονοπάτια, αλλά λιθόστρωτες ή πλακόστρωτες στράτες που ένωναν όλα τα χωριά μεταξύ τους. Είναι ένα πολύ πλούσιο και δαιδαλώδες πεζοπορικό δίκτυο με πολλές διακλαδώσεις, μέσω του οποίου μπορείς να πας οπουδήποτε στο νησί. Περνώντας από το ένα χωριό στο άλλο, βλέπεις περιστεριώνες, μύλους, ξωκλήσια και φυσικά τις ξερολιθιές: αυτά τα χειροποίητα αριστουργήματα των παλιών κτιστάδων έχουν, μάλιστα, ενταχθεί στον Κατάλογο της UNESCO για τη διαφύλαξη της Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς στην Ελλάδα. Γεγονός που δίνει έμφαση στο πώς η παραδοσιακή τεχνογνωσία αναδεικνύει το αγροτικό τοπίο σε πολιτισμικό αγαθό.
Η οργανωμένη προσπάθεια καταγραφής μέρους του πεζοπορικού δικτύου του νησιού ξεκίνησε από τον, ελληνοαυστριακής καταγωγής, Κάρολο Μέρλιν με εμπειρία στον ορειβατικό και πεζοπορικό τουρισμό και το 2007 συνεργάστηκε με την εταιρεία Ανάβαση για την έκδοση ενός περιηγητικού χάρτη. Στη συνέχεια, σε συνεργασία με την Περιφέρεια Νοτίου Αιγαίου, καταγράφηκαν 12 διαδρομές. Το υφιστάμενο πεζοπορικό δίκτυο των 150 χλμ., στο οποίο έγινε καθαρισμός και σηματοδότηση, οφείλεται στην Paths of Greece, η οποία το 2019 συνεργάστηκε με τον δήμο Τήνου. Έτσι, προέκυψε το tinostrails, όπου υπάρχουν αναλυτικές πληροφορίες για 12 θεματικές κυκλικές διαδρομές τις οποίες ακολουθούν, μόνοι τους, ή μέσω εταιρειών που οργανώνουν δραστηριότητες στο νησί, όσοι θέλουν να γνωρίσουν την αυθεντική Τήνο. Και είναι πλέον πάρα πολλοί, όλες τις εποχές του χρόνου. Η περιγραφή των διαδρομών είναι αναλυτική και οι τίτλοι εξάπτουν το ενδιαφέρον: από τη θάλασσα στον ουρανό, η κρυφή κοιλάδα, οι τρεις πρωτεύουσες, ο δρόμος του νερού και του κάστρου, η στράτα των μύλων, ο δρόμος του μαρμάρου και άλλες.
Ο Μάνθος Πρελορέντζος και το Tinos Outdoor Activities
Αναζητώντας τον άνθρωπο με τον οποίο αξίζει να μιλήσω για τις πεζοπορίες στην Τήνο, όλοι μου λένε αυτό το όνομα. Όταν τον συναντήσω και συζητήσουμε, θα καταλάβω ότι ξέρει την ύπαιθρο της Τήνου σαν την παλάμη του χεριού του και όχι μόνο αυτό: έχει επιδοθεί τα τελευταία χρόνια σε μια λεπτομερή καταγραφή των περιστεριώνων και των ξωκλησιών του νησιού. Ο Μάνθος κατάγεται από την Τήνο. Είναι μηχανολόγος μηχανικός και προπονητής Τάε Κβον Ντο -κάτι που φαίνεται από την πρώτη στιγμή στο νευρώδες, αδύνατο σώμα του. Όταν επέστρεψε στο νησί, το 2013, εκτός από έναν σύλλογο για το άθλημά του, δημιούργησε και μια εταιρεία με εναλλακτικές δραστηριότητες -πεζοπορίες και αναρρίχηση- με τις οποίες ασχολούνταν ερασιτεχνικά στην Αθήνα.
«Ξεκίνησα δειλά δειλά κάποιες Κυριακές και είχε πολύ μεγάλη συμμετοχή, κάτι που με έκανε να καταλάβω ότι αυτή η δραστηριότητα έχει μέλλον στο νησί. Και ότι οι άνθρωποι ήθελαν κάποιον να τους παροτρύνει. Στη συνέχεια, μαθεύτηκε στόμα με στόμα και έρχονταν όλο και περισσότεροι». Έτσι, με τους πελάτες του ακολουθεί συνήθως τις 12 θεματικές διαδρομές του tinostrails, οι οποίες συντηρούνται από τον δήμο, ιδιώτες και κυρίως τους συλλόγους των χωριών, που καθαρίζουν τις στράτες περιμετρικά των χωριών τους. Ωστόσο, επειδή τα μονοπάτια ενώνονται μεταξύ τους, μπορεί να προτείνει και tailor made διαδρομές, στη διάρκεια των οποίων γίνεται ξενάγηση και στο τέλος υπάρχει δυνατότητα να οργανωθεί γεύμα σε κάποιο χωριό. Σχεδόν όλες οι διαδρομές έχουν μικρές υψομετρικές διαφορές και είναι εύκολης έως μέτριας δυσκολίας.
Αποτυπώνοντας περιστεριώνες και ξωκλήσια σε όλη την Τήνο
Το 2014 ο δημιουργός του Tinos Outdoor Activities ξεκίνησε να καταγράφει περπατώντας τους περιστεριώνες του νησιού, ένα έργο για το οποίο μου μιλούν με θαυμασμό οι ντόπιοι φίλοι μου. Ο Μάνθος περιγράφει πώς το έκανε: «Το 2020 ετοίμασα ένα τρίγλωσσο βιβλίο με τους 914 περιστεριώνες που είχα αποτυπώσει -γιατί ως τότε κανείς δεν ήξερε πόσοι ακριβώς είναι και πού βρίσκονται. Εκτός από τη φωτογραφία του κάθε ενός, έχω τις συντεταγμένες και μια περιγραφή της κατάστασής του. Τώρα ετοιμάζω τη δεύτερη έκδοση, όπου θα προσθέσω 37 ακόμη περιστεριώνες που βρήκα -φθάνοντας πλέον στους 961. Νομίζω ότι τώρα η καταγραφή είναι σχεδόν πλήρης».
Γραπτές αναφορές για τους περιστεριώνες της Τήνου υπάρχουν από τις αρχές του 18ου αιώνα. Είναι περίτεχνοι και διαφορετικοί μεταξύ τους, φτιαγμένοι με σχιστόλιθο, πέτρα και ασβέστη. Τους χαρακτηρίζουν τα περίφημα «λιθοκεντήματα» που σχηματίζουν τρίγωνα, ρόμβους και ήλιους. Θεωρείται ότι στο νησί τους έφεραν οι Ενετοί και οι Τηνιακοί συνέχισαν να εκτρέφουν τα περιστέρια, γιατί χρησιμοποιούσαν τα περιττώματά τους ως λίπασμα και έτρωγαν τα πιτσούνια. Εύκολα προσβάσιμα είναι τα σύνολα περιστεριώνων στον Ταραμπάδο, ένα μικρό χωριό που έχει κτιστεί το 17ο αιώνα, στο χωριό Αγάπη, στις περιοχές της Ποταμιάς, της Στενής, του Φαλατάδου και στην κοιλάδα του Τριπόταμου. Περιστεριώνες θα βλέπετε επίσης σε όλες τις διαδρομές που θα κάνετε με όχημα -και φυσικά με τα πόδια- στο νησί.
Ο επόμενος στόχος που έβαλε ο Μάνθος Πρελορέντζος είναι να καταγράψει τις εκκλησίες και τα ξωκλήσια του νησιού που θεωρούνται ότι ξεπερνούν τα 1000. «Σκοπός είναι να αποτυπωθούν φωτογραφικά όλοι οι ναοί της Τήνου και ελπίζω με το πέρας του εγχειρήματος να αναδειχθούν αξιόλογα σχετικά συμπεράσματα, όπως πόσα είναι ορθόδοξα ή καθολικά, σε ποιόν άγιο είναι αφιερωμένα κλπ. Στοιχεία που είναι σίγουρα γνωστά και στα δύο δόγματα, αλλά δεν βρίσκεις εύκολα αυτές τις πληροφορίες. Μέχρι στιγμής έχω καταγράψει 910».
Aναρρίχηση στο Ξώμπουργο και η μεγαλύτερη via ferrata στις Κυκλάδες
Ο βραχώδης λόφος με το παράξενο σχήμα ξεχωρίζει από πολλά σημεία του νησιού. Στα 540 μέτρα πάνω από τη θάλασσα, σε αυτά τα απόκρημνα και φυσικά οχυρά βράχια, βρισκόταν άλλοτε το ισχυρότερο κάστρο του Αιγαίου και στην περιοχή ήταν η πρωτεύουσα του νησιού σε αρκετές ιστορικές περιόδους. Η ανάβαση στο βράχο με τα ερείπια του κάστρου και τις γαΐλες (κοράκια) να πετούν γύρω, μένει αξέχαστη και η θέα από εκεί μέχρι τα γειτονικά νησιά είναι μοναδική. Στα βυζαντινά χρόνια το Ξώμπουργο κατοικήθηκε όταν οι κάτοικοι έφυγαν από τα παράλια λόγω της πειρατείας. Όταν το 1207 κατέλαβαν την Τήνο οι αδελφοί Γκίζι, έκτισαν εκεί το κάστρο της Αγίας Ελένης.
Το 1715 οι Οθωμανοί κατέλαβαν το κάστρο και το γκρέμισαν. Μέχρι τις αρχές του 20ού αιώνα η περιοχή εγκαταλείφθηκε και η πρωτεύουσα μεταφέρθηκε στην πόλη της Τήνου. Στη ρίζα του βράχου έχουν απομείνει τα ορθόδοξα ξωκλήσια του Αγίου Μηνά και της Ελεούσας, καθώς και το μεγάλο καθολικό προσκύνημα της Ιεράς Καρδίας του Ιησού, το οποίο ιδρύθηκε από Ιησουίτες μοναχούς και ανακαινίστηκε το 1893.
Το 2007, με χρηματοδότηση της Περιφέρειας Νοτίου Αιγαίου, στα βράχια του Ξώμπουργου πάνω από το χωριό Ξινάρα, δημιουργήθηκε ένα αναρριχητικό πεδίο το οποίο αποτελείται από 90 διαδρομές, εύκολης και μέτριας δυσκολίας. «Αυτό που το κάνει πολύ ιδιαίτερο είναι τα βράχια από γρανίτη, γεγονός ασυνήθιστο σε βουνά της Ελλάδας», λέει ο Μάνθος. Ένα ακόμη αξιοθαύμαστο έργο για το οποίο θα σου μιλήσουν όλοι στο νησί, είναι η κατασκευή της 1 χλμ. via ferrata που είναι η μεγαλύτερη στις Κυκλάδες. «Πρόκειται για μια όμορφη κυκλική διαδρομή περιμετρικά του Ξώμπουργου, στα ριζά του λόφου, όπου ανακαλύπτεις πτυχές του τις οποίες δεν θα μπορούσες να δεις διαφορετικά -όπως απότομες πλαγιές, χαράδρες και μικρά περάσματα, τα οποία στο σύνολο τους σου προσφέρουν μια μοναδική πεζοπορική εμπειρία. Η θέα από ψηλά σε όλη τη διαδρομή, σε γεμίζει με πλούσιες εικόνες».
Bouldering στο Βωλάξ
H Τήνος διαθέτει ένα μοναδικό στον κόσμο γεωλογικό φαινόμενο: στην ενδοχώρα της μεγάλοι και μικρότεροι στρογγυλοί γρανίτες, που μοιάζουν σαν πεταμένοι από ψηλά από ένα γιγάντιο χέρι, εκτείνονται σε μια περιοχή περίπου 18km2. Πολλοί από αυτούς είναι σπασμένοι στα δυο και σχηματίζουν ομάδες. Πεδία bouldering υπάρχουν παντού, στο χωριό Βωλάξ, στην Κακιά Σκάλα, στη Λιβάδα, στον Πετριάδο (ή Κακόβολο) όπου καλλιεργούνται και πολλοί αμπελώνες. Καθώς το άθλημα είναι πολύ διαδεδομένο στην Ευρώπη και κυρίως στις βόρειες χώρες, είναι αρκετοί οι ξένοι αναρριχητές που επισκέπτονται την Τήνο για το λόγο αυτό. «Το θετικό είναι ότι έρχονται εκτός σεζόν. Είναι τουρισμός με όσο το δυνατόν μικρότερο οικολογικό αποτύπωμα», προσθέτει ο Μάνθος Πρελορέντζος.
Ενίσχυση της κοινωνικής κουζίνας και μήνας ξερολιθιάς
Ο Μάνθος μαζί με μια ομάδα 7 ατόμων που έχουν πάθος για τη φωτογραφία, δημιούργησαν πριν από 2 χρόνια και μια φωτογραφική λέσχη που διοργανώνει εκθέσεις, σεμινάρια και ομιλίες. «Το πιο δυνατό μας project έγινε πέρυσι μαζί με την Ανοικτή Επιτροπή Αλληλεγγύης και ήταν η καμπάνια «κλικ αγάπης». Ο σκοπός ήταν η οικονομική ενίσχυση της κοινωνικής κουζίνας του νησιού, μιας συγκινητικής προσπάθειας της ακούραστης κυρίας Κατερίνας που μαγειρεύει καθημερινά για τους άπορους. Τυπώσαμε καρτ ποστάλ και μεγάλες φωτογραφίες προς πώληση και η έκθεση ταξίδευε όλο το καλοκαίρι σε διαφορετικό μέρος του νησιού. Σχεδιάζουμε να το επαναλάβουμε και φέτος το καλοκαίρι».
Η συμμετοχή στην Αμπασάδα, τον Πολιτιστικό και Περιβαλλοντικό Σύλλογο που δημιουργήθηκε το 2023 με σκοπό τη διάσωση της πολιτιστικής κληρονομιάς της Τήνου, χωράει και αυτή στο φορτωμένο πρόγραμμα του συνομιλητή μου. Φιλοδοξία του συλλόγου είναι να συμβάλει στην προστασία και την ανάδειξη του ιδιαίτερου πολιτιστικού, φυσικού και ανθρωπογενούς περιβάλλοντος, καθώς και του μοναδικής αισθητικής αξίας του τοπίου της Τήνου και γενικότερα των νησιών του Νοτίου Αιγαίου.
«Η πιο μεγάλη εκδήλωση ήταν ο μήνας της ξερολιθιάς που διοργανώσαμε όλο τον Νοέμβριο 2023», θα μου πει καταλήγοντας ο Μάνθος. «Περιλάμβανε ομιλίες, σεμινάρια κι ένα επιτόπιο εργαστήριο όπου νέα παιδιά, κτιστάδες, επισκεύασαν μια γκρεμισμένη ξερολιθιά με την τεχνική που έχουν μάθει από τους πατεράδες και τους παππούδες τους. Αυτό θα το συνεχίσουμε και του χρόνου γιατί τα αγροτικά κτίσματα είναι σημαντικός πλούτος της Τήνου. Και πρέπει να διασωθούν».
Διαβάστε ακόμα:
