Μακριά από τη θάλασσα και με ένα όνομα που δηλώνει εξαρχής το δύσβατο της θέσης στην οποία βρίσκεται χτισμένος, ο Ανάβατος δεν συνδυάζεται με τα πλεονεκτήματα που διαθέτουν συνήθως όσοι οικισμοί σε νησιά μετατρέπονται σε προορισμούς, κάθε που ανοίγει ο καιρός.
Παρ’ όλα αυτά η ιδιαίτερη ταυτότητά του τον έχει κάνει ιδιαίτερα δημοφιλή, με αποτέλεσμα κάθε χρόνο να συρρέουν εδώ πολλοί επισκέπτες της Χίου που έχουν περιέργεια να δουν τον «Μυστρά» του βόρειου Αιγαίου –όπως συχνά τον αποκαλούν όσοι περπάτησαν στα στενά του, θαυμάζοντας τη φυσική του οχύρωση, αλλά και τον χαρακτήρα μεσαιωνικής καστροπολιτείας τον οποίον διατηρεί.
Ανάμεσα στα όσα κάνουν τον Ανάβατο ξεχωριστό, εντωμεταξύ, είναι και το ότι θεωρείται εγκαταλελειμμένο χωριό. Κάτι όμως που δεν είναι ακριβές, αφού σύμφωνα με την απογραφή του 2011 έχει 1 κάτοικο. Ασφαλώς, θα μπορούσε να μην πολυ-ισχύει στην πράξη, όπως πράγματι συμβαίνει και σε άλλους ανάλογους τόπους. Όμως στην περίπτωση αυτή είναι απολύτως αληθές: η κυρία Σμαράγδα ζει στον Ανάβατο για πάνω από 30 χρόνια και η ιστορία της έχει δημοσιευτεί συχνά, προκαλώντας την περιέργεια ακόμα και της Προέδρου της Δημοκρατίας, η οποία ζήτησε να τη συναντήσει όταν επισκέφθηκε τη Χίο. To Travel.gr, μάλιστα, έχει ταξιδέψει εκεί και την έχει γνωρίσει από κοντά.
Ένας μεσαιωνικός τόπος με σπουδαία, μα οδυνηρή ιστορία
Ο Ανάβατος έχει μεγάλη ιστορία, η οποία χάνεται στα χρόνια της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας. Οι παραδόσεις λένε ότι χτίστηκε γύρω στο 1050, από τους εργάτες που έστειλε στη Χίο ο αυτοκράτορας Κωνσταντίνος Θ’ ο Μονομάχος για να φτιάξουν την περίφημη Νέα Μονή του νησιού. Δεν αποκλείεται, ωστόσο, να δημιουργήθηκε από ντόπιους που αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν τους παραθαλάσσιους τόπους τους προκειμένου να σωθούν από τις συχνές πειρατικές επιδρομές.
Αν και ο αρχικός οικισμός ήταν οχυρωμένος, η μετατροπή του σε καστροχώρι χρονολογείται στην εποχή της λατινικής Ηγεμονίας της Χίου (μετά το 1304). Οι Γενουάτες κυρίαρχοι ενίσχυσαν σημαντικά την άμυνα του χωριού, ενώ φρόντισαν και για την επέκτασή του, δίνοντάς του έναν στρατηγικό ρόλο παρατηρητηρίου τόσο της θάλασσας, όσο και της ενδοχώρας του νησιού.
Αιώνες μετά, όταν ξέσπασε η Ελληνική Επανάσταση, οι Αναβατούσοι ξεσηκώθηκαν μαζί με το υπόλοιπο νησί, γεγονός που πλήρωσαν πολύ ακριβά: οι Οθωμανοί πολιόρκησαν το χωριό το 1822, το άλωσαν και έσφαξαν πολλούς από τους κατοίκους του, ενώ αρκετοί μπήκαν στα πλοία κι έφυγαν για τη Σύρο –εγκαταστάθηκαν στην Ερμούπολη, όπου ίδρυσαν τη συνοικία Αναβατούσικα.
Παρά την καταστροφή, ο Ανάβατος επέζησε και ανέκαμψε. Στα 1881, όμως, δέχτηκε ένα ακόμα ισχυρό πλήγμα, λόγω του μεγάλου σεισμού που έπληξε τη Χίο εκείνη τη χρονιά. Ωστόσο και πάλι κατόρθωσε να επιβιώσει χάρη στην επιμονή των κατοίκων του, οι οποίοι μετακόμισαν τότε στο νεότερο τμήμα του σημερινού οικισμού, στα κράσπεδα του λόφου. Το τέλος έμελλε να έρθει μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, όταν η μαζική μετανάστευση προς τα εγχώρια αστικά κέντρα και προς χώρες του εξωτερικού επέφερε μια μη αναστρέψιμη ερήμωση.
Ο ιδιαίτερος χαρακτήρας του Ανάβατου
Αυτό που εντυπωσιάζει άμεσα τον επισκέπτη του Ανάβατου είναι η οχυρή του, δύσβατη θέση πάνω σε έναν βράχο ύψους 450 μέτρων, ο οποίος περιβάλλεται από δύο φαράγγια: ακόμα και στις μέρες μας, η μόνη είσοδος στον οικισμό είναι δυνατή από τη βόρεια πλευρά.
Στην κορυφή δεσπόζει το Κάστρο, όπου οι κατοικίες είναι και πιο πυκνά δομημένες. Εδώ βρίσκεται και ο παλιός ναός του Ταξιάρχη (μια δίκλιτη βασιλική), αλλά και το λεγόμενο Τριώροφο, το οποίο περιλάμβανε λιοτρίβι στο ισόγειο, δεξαμενή και διδακτήριο στον πρώτο όροφο κι έναν ναό αφιερωμένο στην Παναγιά των Εισοδίων στον δεύτερο.
Στα ανατολικά του Κάστρου απλώνεται το Μεσοχώρι, το οποίο ιδρύθηκε κατά την επέκταση του Ανάβατου στα χρόνια που κυριαρχούσαν εδώ οι Γενουάτες.
Τα σπίτια του Ανάβατου δεν διακρίνονται σε μικρά και μεγάλα, καθώς έχουν σχεδιαστεί πανομοιότυπα, ως διώροφα κτίσματα: στο ισόγειο είχαν συνήθως τους στάβλους ή/και τις αποθήκες, ενώ ο άνω όροφος φιλοξενούσε την καμάρα και το δώμα. Η θεμελίωσή τους παρουσιάζει μεγάλο ενδιαφέρον, γιατί σε πολλές περιπτώσεις έχει γίνει απευθείας στον φυσικό βράχο –δεν είναι σπάνιο θέαμα να καταλαμβάνει ακόμα και τον μισό χώρο των ισογείων.
Μεταξύ άλλων, ο μεσαιωνικός οικισμός είναι αξιοθαύμαστος και για την αρμονία που έχει πετύχει σε συνάρτηση με το φυσικό τοπίο: συχνά, δηλαδή, τα σκαλοπάτια δείχνουν λες και ξεπηδούν από το ύψωμα όπου είναι χτισμένος, ενώ το ίδιο ισχύει και για τα μονοπάτια που έχουν χαραχτεί, αλλά και για τους καμαρόσκεπους δρόμους. Η ανθρώπινη παρέμβαση στο διάβα των αιώνων κρίνεται ως ελάχιστη.
Πώς θα φτάσετε στον Ανάβατο
Παρά το δύσβατο της φυσικής του τοποθεσίας, ο Ανάβατος απέχει μόλις 16 χιλιόμετρα από την πόλη της Χίου (που είναι και η πρωτεύουσα του νησιού). Είναι λοιπόν εύκολα προσεγγίσιμος για τον σύγχρονο επισκέπτη, ο οποίος μπορεί επιπλέον να περιπλανηθεί άνετα στα μεσαιωνικά του δρομάκια χάρη στις εργασίες της Αρχαιολογικής Υπηρεσίας του νησιού.
Οι τελευταίες βοήθησαν στην ανάδειξη του Ανάβατου ως δημοφιλούς αξιοθέατου: θα βρείτε π.χ. ακόμα και προσεκτικά τοποθετημένα παγκάκια για να ξαποστάσετε, εάν χρειαστεί. Κατά πάσα πιθανότητα, επίσης, θα συναντήσετε και την κυρία Σμαράγδα ερχόμενοι εδώ, αν και καλό θα είναι να μην της απευθύνετε τη συχνή μα άκομψη ερώτηση για το γιατί μένει εκεί –είναι, πολύ απλά, το σπίτι της.
Διαβάστε ακόμα:
Η μοναδική κάτοικος ενός ερειπωμένου μεσαιωνικού οικισμού στη Χίο
Ένας φούρνος στη Βολισσό της Χίου που δεν έχει αγγίξει ο χρόνος και το μάρκετινγκ
Κατερίνα Ιωαννίδου: Μια πολιτικός μηχανικός, από τη Νέα Σμύρνη στα Αυγώνυμα της Χίου
