Σχεδόν 26 χιλιόμετρα δυτικά της Κατερίνης, στις νοτιοδυτικές πλαγιές των Πιερίων Ορέων, βρίσκεται το μικρό χωριό της Άνω Μηλιάς. Μπορεί ο μόνιμος πληθυσμός να μην ξεπερνάει τα δάχτυλα του ενός χεριού, ωστόσο ο γραφικός οικισμός αποτελεί αγαπημένο προορισμό όσων επιζητούν στιγμές χαλάρωσης και ηρεμίας στη φύση αλλά και αδρεναλίνης σε ψηλότερες κορυφές του βουνού.
Τα Πιέρια Όρη ξεχωρίζουν για τα εκτεταμένα, πυκνόφυτα και σκιερά δάση από οξιές, μαύρη πεύκη, έλατα, καστανιές κ.α. Πρόκειται για ένα πανέμορφο βουνό, δεν είναι τυχαίο πως εδώ ζούσαν οι εννέα μούσες της ελληνικής μυθολογίας, απόλυτα ομαλό και προσβάσιμο το οποίο είναι ενταγμένο στο δίκτυο προστασίας «Natura 2000». Εκτείνεται Β.Δ. του Ολύμπου, μεταξύ Πιερίας, Ημαθίας και Κοζάνης, με ψηλότερη κορυφή το Φλάμπουρο (2.193 μ.).
Η Άνω Μηλιά είναι κτισμένη σε υψόμετρο 1.000 μ. στις Ν.Δ. πλαγιές του βουνού. Το πρώτο πράγμα που εντυπωσιάζει τον επισκέπτη είναι η θέα, τόσο προς τις ψηλότερες κορυφές και τον επιβλητικό Όλυμπο νότια όσο και της ακτογραμμής. Σήμερα το χωριό έχει περισσότερες από 100 παραθεριστικές κατοικίες, τόσο από ντόπιους όσο και από κατοίκους Κατερίνης, Θεσσαλονίκης, Βόλου κα, που αγάπησαν τον τόπο.
Η έντονη δράση του Πολιτιστικού – Εξωραϊστικού Συλλόγου της Άνω Μηλιάς, αλλά και η λειτουργία του ορειβατικού καταφυγίου του ΕΟΣ Κατερίνης, έχουν καταστήσει τον οικισμό αφετηρία μεγάλων και μικρών διαδρομών, για όλες τις ηλικίες και όλες τις αντοχές.
Μικρό χωριό, μεγάλη ιστορία
Η ιστορία του χωριού χάνεται στα βάθη των αιώνων. Από εδώ πέρασε το 1763 ο Άγιος Κοσμάς ο Αιτωλός. Σε ένα πεύκο σώζεται μέχρι και σήμερα ο σιδερένιος σταυρός που έμπηξε στον κορμό του, μιλώντας στους κατοίκους του χωριού για την πίστη των προγόνων τους. Στην ίδια θέση πρόσφατα κτίστηκε ένα μικρό εκκλησάκι στη μνήμη του Αγίου Κοσμά, πραγματικό «μπαλκόνι» στην παραλία της Πιερίας.
Κατά την διαμονή του στην περιοχή, ο Άγιος φιλοξενήθηκε στον περιβόητο Πύργο των Λαζαίων, μιας φημισμένης οικογένειας κλεφτών και αρματολών που δρούσε στην ευρύτερη περιοχή του Ολύμπου πριν από την Επανάσταση του 1821.
Οι Λαζαίοι φημίζονταν για τη γενναιότητα, την καλοσύνη και τους στενούς οικογενειακούς δεσμούς που διατηρούσαν. Η σημαντικότερη προσωπικότητα της Επανάστασης στην Πιερία, αποτελούσε ο οπλαρχηγός Γιωργάκης Ολύμπιος, ο οποίος καταγόταν από την οικογένεια των Λαζαίων. Ερείπια του θρυλικού πύργου των Λαζαίων, διασώζονται έως σήμερα. Ο πετρόκτιστος πύργος κτίστηκε στις αρχές του 17ου αιώνα, σε περίοπτη θέση με θολωτό ισόγειο όπου φύλαγαν τα πολεμοφόδια και τα τρόφιμά τους. Η μορφή του παρέπεμπε σε ψηλούς αγιορείτικους πύργους με πολεμίστρες και υπόγεια έξοδο διαφυγής. Σύμφωνα με τον θρύλο, υπόγεια σήραγγα από τον πύργο κατέληγε σε νερόμυλο που υπήρχε παρακάτω και ερείπια του διακρίνονται έως σήμερα .
Η Άνω Μηλιά δύο φορές τυλίχτηκε στις φλόγες. Την πρώτη φορά το 1822 από τους Τούρκους και την δεύτερη φορά το 1943, από τις γερμανικές δυνάμεις κατοχής ως αντίποινα για τη δράση αντιστασιακών οργανώσεων στην περιοχή.
Πραγματικό στολίδι αποτελεί η πετρόκτιστη εκκλησία της Αγίας Παρασκευής, στο κέντρο του χωριού, στην αυλή της οποίας κήρυξε ο Άγιος Κοσμάς πριν από 258 χρόνια. Η εκκλησία, με τέλεια ηχητική και ωραία λιθανάγλυφα, καταστράφηκε κατά την Επανάσταση του 1821 και ξανακτίστηκε όπως μαρτυρά ανάγλυφο πάνω από το παράθυρο της κόγχης.
Το επιβλητικό κωδωνοστάσιο, κτίστηκε το 1908 από Βορειοηπειρώτες μαστόρους. Κάθε χρόνο, ανήμερα εορτασμού της Αγίας Παρασκευής (26 Ιουλίου) πραγματοποιείται μεγάλο πανηγύρι. Δίπλα από την εκκλησία, έχει διαμορφωθεί από εθελοντές μια πανέμορφη πλατεία για ξεκούραση και χαλάρωση.
Πρόσφατα αναδείχθηκε και αναστηλώθηκε ο παλαιός κοιμητηριακός ναός του Αγίου Αθανασίου, που καταστράφηκε από τους Γερμανούς το 1943. Η εκκλησία αν και χρονολογείται τον 18ο αιώνα, είναι κτισμένη πάνω σε θέση παλαιοχριστιανικού ναού, όπως μαρτυρούν κίονες και μέλη του.
Διαδρομές και μονοπάτια
Στην Άνω Μηλιά λειτουργεί από το 1932 το καταφύγιο «Γιάννης Χασιώτης» του Ελληνικού Ορειβατικού Συλλόγου Κατερίνης (Τηλ. 6977587345) σε 1005 μ. υψόμετρο. Ακριβώς έξω από το καταφύγιο, διέρχεται το ευρωπαϊκό μονοπάτι Ε4 το οποίο ανηφορίζει στη συνέχεια προς το καταφύγιο του Συλλόγου Ελλήνων Ορειβατών Κοζάνης «Μερκούρης Κυρατσούς» (Τηλ. 2461025909) στη θέση Μπάρα των Πιερίων (1945 μ.), κοντά στην κορυφή των Πιερίων Φλάμπουρο (2.193 μ.). Η διαδρομή από την Άνω Μηλιά έως το καταφύγιο ΣΕΟ Κοζάνης αγγίζει συνολικά τα 15 χλμ (4,5 ώρες πεζοπορία) και ακολουθεί στο σύνολό του δασικούς δρόμους.
Άλλο μονοπάτι που ξεκινάει από την Άνω Μηλιά και το καταφύγιο του ΕΟΣ Κατερίνης είναι αυτό προς τη κορυφή Πέντε Πύργοι (1712 μ.) που προσφέρει μοναδική θέα. Η διάρκεια της ανάβασης είναι περίπου 2.5 ώρες και η πορεία που γίνεται συνέχεια μέσα σε δάσος οξυάς (περίπου 10 χλμ σύνολο). Το μονοπάτι περνάει από τη θέση «Ντίτσιος» που το 1997 κατέπεσε το μοιραίο ουκρανικό Γιάκοβλεφ με 72 νεκρούς. Ένα λιτό μνημείο και ένα φτερό του αεροσκάφους, θυμίζουν σήμερα εκείνη την τραγωδία.
Γύρω από την ΄Ανω Μηλιά, ιδιαίτερα δημοφιλή είναι τα μονοπάτια των «Μουσών», της «Αγάπης» και των «Ευχών» τα οποία είναι ιδανικά για όλη την οικογένεια.
Το μονοπάτι των Μουσών, ξεκινάει από το καταφύγιο του ΕΟΣ Κατερίνης και ακολουθεί μία εύκολη διαδρομή χωρίς υψομετρικές διαφορές μέσα στο πυκνό και καταπράσινο δάσος. Είναι απόλυτα βατό για όλη την οικογένεια. Η συνολική του διαδρομή αγγίζει τα 5 χλμ με χρόνο πεζοπορίας τις 2 ώρες.
Τα μονοπάτια της «Αγάπης» και των «Ευχών» ξεκινούν από διαμορφωμένη είσοδο Ν.Α. της εκκλησίας της Αγίας Παρασκευής. Είναι απολύτως βατά για όλη την οικογένεια. Τα μονοπάτια αυτά κατασκευάστηκαν με πρωτοβουλία του Πολιτιστικού Συλλόγου του χωριού και προσελκύουν επισκέπτες – λατρεις του βουνού και της πεζοπορίας- από την Πιερία, την Θεσσαλονίκη, την Λάρισα κ.α.
Η συνολική διαδρομή τους, που δεν ξεπερνάει τα 7 χιλιόμετρα, διασχίζει ξύλινες γέφυρες, επάνω από ρέματα με τρεχούμενα νερά, συναντά πετρόκτιστες βρύσες με γάργαρο νερό και πλήθος διαφορετικών δέντρων (έλατα, καστανιές, οξιές, πεύκα κ.α).
Στο μονοπάτι των Ευχών, υπάρχει ένα δέντρο στο οποίο οι επισκέπτες κρεμούν μια κορδέλα ή κλωστή ως προσωπική ευχή. Η διαδρομή καταλήγει στο μικρό εκκλησάκι του Αγίου Κοσμά του Αιτωλού, με την υπέροχη θέα προς την ακτογραμμή και τα πεδινά χωριά της Πιερίας.
Στην Άνω Μηλιά υπάρχει η παραδοσιακή ταβέρνα «Το Αγνάντι του Κώστα», με ωραία πετρόχτιστη σάλα -με παραδοσιακό τζάκι- και απίστευτη θέα, με ντόπια κρέατα και παραδοσιακά εδέσματα (Τηλ. 235107884).
H Άνω Μηλιά στον χάρτη
H Άνω Μηλιά απέχει 461 χλμ (5 ω 3 λεπτ.) από την Αθήνα, 100 χλμ (1 ω 28 λεπτ.) από την Θεσσαλονίκη και 26 από την Κατερίνη (33 λεπτ.). Στο χωριό λειτουργεί η παραδοσιακή ταβέρνα «Το Αγνάντι του Κώστα», με ωραία πετρόχτιστη σάλα -με παραδοσιακό τζάκι- και απίστευτη θέα, με ντόπια κρέατα και παραδοσιακά εδέσματα (Τηλ. 235107884).
