Αν και το ορεινό τμήμα της Χαλκιδικής είναι μέρος με πολλές ομορφιές, η Αρναία καταφέρνει και ξεχωρίζει συνδυάζοντας το φυσικό τοπίο με την εικόνα των αναπαλαιωμένων αρχοντικών και τη φήμη των προϊόντων της. Κάτι που δεν ξέφυγε από τους ιθύνοντες του αμερικάνικου CNN, οι οποίοι τη διάλεξαν (2019) ανάμεσα στα ομορφότερα χωριά στην Ελλάδα.
Για την ακρίβεια, βέβαια, η Αρναία είναι κωμόπολη και όχι χωριό: σύμφωνα με την απογραφή του 2011, έχει 2.300 κατοίκους. Χτισμένη αμφιθεατρικά σε υψόμετρο 600 μέτρων, στους πρόποδες του βουνού Χολομώντα, βρίσκεται σε ένα ειδυλλιακό τοπίο γεμάτο δάση και τρεχούμενα νερά. Η γεωγραφική της θέση την καθιστά εύκολα προσβάσιμη από τη Θεσσαλονίκη, από την οποία και δέχεται κάμποσους επισκέπτες: απέχοντας 72 χιλιόμετρα, φτάνει κανείς μέσα σε 1 ώρα και 15 λεπτά με το αυτοκίνητο.
Γύρω στο 430 π.Χ. στεκόταν στην περιοχή η Άρνη, καθώς την αναφέρει ο Θουκυδίδης –πιθανολογείται ότι ήταν χτισμένη στο ύψωμα του Προφήτη Ηλία, 2,5 χιλιόμετρα από τον σύγχρονο οικισμό. Το πώς, πότε και γιατί καταστράφηκε δεν το γνωρίζουμε, πάντως επί Τουρκοκρατίας η έκταση είναι ακατοίκητη και λειτουργεί ως καλλιεργήσιμη γη παραχωρημένη στο γειτονικό Παλαιοχώρι. Αυτό αλλάζει το 1478, όταν ιδρύεται εκεί χωριό με χριστιανικό πληθυσμό: η Λιαρίγκοβα. Ονομασία που διατηρήθηκε ως το 1928, όταν στο πλαίσιο του συστηματικού εξελληνισμού των σλαβικών τοπονυμίων άλλαξε σε Αρναία.
Η Λιαρίγκοβα αναδείχθηκε σε εμπορικό κέντρο της Χαλκιδικής κατά τον 18ο αιώνα, όταν άκμασαν στην περιοχή της τα μεταλλεία των Σιδηροκαυσίων, αλλά και η μελισσοκομία και η παραγωγή μάλλινων χαλιών. Το κεφαλοχώρι επαναστάτησε το 1821 κατά των Οθωμανών κυρίαρχων, πληρώνοντάς το ακριβά: της επιτέθηκε ο Μπαϊράμ πασάς και την πυρπόλησε. Έγινε τελικά τμήμα του ελληνικού κράτους τον Νοέμβριο του 1912, στις αρχές του Α΄Βαλκανικού Πολέμου.
Πού να μείνετε
Λόγω της εγγύτητας με τη Θεσσαλονίκη, πολλοί επισκέπτονται την Αρναία για ημερήσια εκδρομή. Ωστόσο ο οικισμός διαθέτει και τις δικές του υποδομές για όσους θα ήθελαν να μείνουν εκεί λίγες μέρες, απολαμβάνοντας το τοπίο και μια καθημερινότητα με ράθυμους ρυθμούς.
Το αρχοντικό Χοροστάσι είναι ένας ανακαινισμένος ξενώνας στο κέντρο της Αρναίας, ο οποίος προσφέρει δωρεάν πρωϊνό με σπιτικές πίτες και μαρμελάδες. Παραδοσιακό σπίτι του 19ου αιώνα που έγινε ξενώνας είναι και η Οικία Μήτσιου, με θέα στο δάσος του απέναντι βουνού Δρεβενίκος. Το ξενοδοχείο Κονάκι το προτιμούν οικογένειες με παιδιά, ενώ για όσους θέλουν ακόμα περισσότερη ησυχία υπάρχει και το Πράσινο Χωριό λίγο έξω από τον οικισμό, προσφέροντας ευρύχωρα δωμάτια με θέα.
Πού να βγείτε για καφέ και ποτό
Το «Πασαλιμάνι» είναι μια δημοφιλής επιλογή για τους επισκέπτες της Αρναίας (βρίσκεται στην έξοδο προς Σιθωνία), με καλό καφέ και πλούσια κάβα –κάποιες φορές, μάλιστα, υπάρχει και πρόγραμμα με ζωντανή μουσική. Αρκετοί προτιμούν και το καφέ του ξενώνα Χοροστάσι για ένα ζεστό ρόφημα δίπλα στο τζάκι, αλλά και το μπαρ στο Πράσινο Χωριό για μια βραδινή έξοδο λίγο έξω από τον οικισμό.
Για κάτι πιο παραδοσιακό θα πάτε στο «Καφενείο Λανάρα» στην Πλατεία Γερογιαννέων, όπου θα συνοδεύσετε τον καφέ σας με χειροποίητο γλυκό βύσσινο και τους μεζέδες σας με τσίπουρο ή μπύρες από μικροζυθοποιίες της Χαλκιδικής. Στην ίδια τοποθεσία υπάρχει και ο «Πολυχώρος Αριστοτέλους» με ωραία γλυκά και ουζομεζέδες.
Πού θα φάτε
Κορυφαίος προορισμός για φαγητό θεωρείται η οικογενειακή ταβέρνα «Μαγεμένο Δάσος» έξω από την Αρναία, στο Νεοχώρι. Το δασικό περιβάλλον, ο εσωτερικός παιδότοπος, η δυνατότητα για βόλτα με τα άλογα των ιδιοκτητών, το κοντοσούβλι κοτόπουλο και τα χειροποίητα σουτζουκάκια, έχουν χτίσει μια πολύ καλή φήμη στη Θεσσαλονίκη.
Μέσα σε ένα δάσος με βελανιδιές, στο αλσύλιο της Αγίας Παρασκευής, βρίσκεται και η ταβέρνα «Μπακατσιάνος», όπου θα βρείτε ψητά μανιτάρια μαζεμένα στο βουνό δίπλα, ντόπια κρέατα και κρασιά από οινοποιεία της Χαλκιδικής. Αν πάλι δεν θέλετε να απομακρυνθείτε από τον οικισμό, η παραδοσιακή ταβέρνα «Πλάτανος» στην κεντρική πλατεία θα σας καλύψει πλήρως με νόστιμα πιάτα ελληνικής κουζίνας.
Δεν πρέπει πάντως να φύγετε από την Αρναία δίχως μια επίσκεψη στο ζαχαροπλαστείο «Κοσμά», στο κέντρο του οικισμού: οι τουλούμπες του είναι ξακουστές, ενώ αν βρεθείτε εκεί καλοκαίρι πρέπει οπωσδήποτε να δοκιμάσετε παγωτό λουκούμι τριαντάφυλλο –μια πολύ ιδιαίτερη γευστική εμπειρία.
5 πράγματα που αξίζει να κάνετε, αν πάτε στην Αρναία
Το φυσικό τοπίο της Αρναίας και η αρχιτεκτονική των παλιών της σπιτιών μάλλον θα αρκούσαν για να την καταστήσουν προορισμό στην ορεινή Χαλκιδική. Αλλά η ακμή της στο πρώτο μισό του 20ου αιώνα και η τοπική παραγωγή, που εξακολουθεί να είναι φημισμένη, της προσφέρουν το κάτι παραπάνω σε όσα μπορείτε να δείτε ή να κάνετε, ταξιδεύοντας εκεί.
Περιηγηθείτε στον οικισμό
Η Αρναία προσφέρεται για να την περπατήσετε, ακολουθώντας τους μεγαλύτερους δρόμους της ή τα λιθόστρωτα σοκάκια. Είναι κάτι που θα σας δώσει την ευκαιρία να χαζέψετε τα αναπαλαιωμένα της αρχοντικά και τα παλιά της σπίτια, τα οποία αντανακλούν την παραδοσιακή αρχιτεκτονική της Μακεδονίας. Βασικά υλικά είναι η πέτρα και το ξύλο.
Χαρακτηριστικά κτήρια είναι το Σχολείο του 1871 (η Αστική Σχολή Λιαριγκόβης, όπως λεγόταν), το οποίο σε νεότερα χρόνια έγινε Δημαρχείο, και το κτίσμα του Δημοτικού Σχολείου. Η οικία Αλέξανδρου, απέναντι ακριβώς από το σχολείο, κατασκευάστηκε το 1812 και πρωτολειτούργησε ως χάνι για τους ταξιδιώτες που στάθμευαν στην Αρναία πηγαίνοντας για το Άγιο Όρος.
Πέρα βέβαια από τον ίδιο τον οικισμό, μπορείτε να φτάσετε και στις παρυφές του, απολαμβάνοντας το πλούσιο δάσος που τον περιβάλλει μέσω ενός καλοστημένου περιπατητικού δικτύου: για τους καλά εκπαιδευμένους πεζοπόρους συστήνεται η διαδρομή προς τη θέση Απολυμένη Πέτρα, η οποία ανέρχεται σε 17 χιλιόμετρα και θα σας πάρει περίπου 4 ώρες. Το αλσύλιο της Αγίας Παρασκευής είναι ένας δημοφιλής χώρος αναψυχής, με επιβλητικές βελανιδιές να περιστοιχίζουν την ομώνυμη εκκλησία (χτίστηκε το 1908). Τέλος, θα απολαύσετε τη θέα αν ανεβείτε στο ύψωμα του Αϊ-Λιά, όπου υπάρχει και ξωκλήσι του Προφήτη Ηλία.
Δείτε την εκκλησία του Αγίου Στεφάνου με το διάφανο δάπεδο
Πολύπαθη εκκλησία, που όμως έφτασε λόγω των καταστροφών να αποκτήσει έναν χαρακτήρα μοναδικό στην Ελλάδα. Χτίστηκε το 1812 ως τρίκλιτη βασιλική, αλλά κατακάηκε το 1821, όταν πέρασαν από εκεί οι Οθωμανοί του Μπαϊράμ πασά, τιμωρώντας την Αρναία για τις επαναστατικές της ενέργειες: έμειναν μόνο οι τοίχοι. Οι κάτοικοι την ξανάφτιαξαν και το 1912, όταν απελευθερώθηκαν, κρέμασαν στο καμπαναριό ένα ιστορικό ρολόι.
Τον Σεπτέμβριο του 2005, ο Άγιος Στέφανος ξανακάηκε από άγνωστη αιτία, χάνοντας όλα του τα κειμήλια: για ακόμα μία φορά, σώθηκαν μόνο οι τοίχοι. Στην ανοικοδόμηση έγινε ανασκαφή στα θεμέλια, η οποία αποκάλυψε τρία παλιότερα κτήρια και ευρήματα που ανάγονται μέχρι και τα παλαιοχριστιανικά χρόνια της ύστερης αρχαιότητας.
Αποφασίστηκε έτσι ο σύγχρονος ναός να επενδυθεί με διάφανα δάπεδα, τα οποία δίνουν την ευκαιρία στον επισκέπτη να δει τον ειδικά διαμορφωμένο αρχαιολογικό χώρο καθώς στέκεται στο εσωτερικό. Στις μέρες μας, ο Άγιος Στέφανος είναι η μοναδική εκκλησία στην Ελλάδα που τελεί λειτουργίες πάνω σε διακριτά υπολείμματα παλαιότερων εποχών.
Επισκεφθείτε το Ιστορικό & Λαογραφικό Μουσείο
Το μουσείο έχει διαμορφωθεί στο πιο παλιό διατηρημένο σπίτι όλης της Χαλκιδικής –το λεγόμενο Γιατράδικο, το οποίο χρονολογείται γύρω στο 1750. Πρόκειται για διώροφη οικεία από ξύλο και πέτρα, επενδυμένη με πύργο και χαγιάτι.
Στο ισόγειο ο επισκέπτης μπορεί να δει γεωργικά και μελισσοκομικά αντικείμενα, καθώς και φωτογραφίες από τη ζωή στην Αρναία το διάστημα 1880-1950. Στον ημιώροφο υπάρχουν εργαλεία επεξεργασίας ξύλου και αντικείμενα καφενείου, ενώ στον πάνω όροφο θα βρείτε τοπικές φορεσιές, μια παλιά πυροσβεστική αντλία κι έναν αργαλειό με ρόκες και λανάρια.
Επισκεφθείτε το Μουσείο Υφαντουργίας
Στεγάζεται σε ένα παραδοσιακό διώροφο κτήριο του 1870 που είναι γνωστό ως «οικία Γιαννούδενας» και διαθέτει χαρακτηριστική σάλα του 19ου αιώνα. Τα εκθέματα προέρχονται από τη συλλογή της ξακουστής υφάντρας και εμπόρισσας Χαρίκλειας Δημητρακούδη (1913-2003).
Στο ισόγειο μπορείτε να παρακολουθήσετε βήμα-βήμα τη μετατροπή του μαλλιού σε νήμα έτοιμο για τοποθέτηση στον αργαλειό, ενώ στον όροφο θα δείτε τα λεγόμενα «καλλιγραφικά» χαλιά, τα οποία χρησιμοποιούνταν παλιότερα για τη διακόσμηση των τοίχων.
Αναζητείστε τα φημισμένα αρνιώτικα προϊόντα
Τα τοπικά προϊόντα της Αρναίας έχουν βραβευτεί συχνά σε διεθνείς διαγωνισμούς γαστρονομίας, οπότε αξίζει τον κόπο να τα αναζητήσετε στην πηγή τους. Εμπορικό κέντρο του οικισμού θεωρείται η κεντρική πλατεία με τον χαρακτηριστικό πλάτανο.
Το αρωματικό πευκόμελο «Γεωργάκα» του Δημήτρη Γεωργάκα είναι εξαιρετικό, αν και πιο δημοφιλές τείνει να γίνει το λεγόμενο μέλι κρέμα του. Θαυμάσιο είναι όμως και το ανθόμελο των Γιάννη & Παύλου Ρεπάνη. Βραβευμένα κρασιά παράγει το τοπικό οινοποιείο της Κλαούντια Παπαγιάννη.
Πέρα από αυτά, συστήνεται να δοκιμάσετε και τις ντόπιες σπεσιαλιτέ. Η μουντοβίνα αποτελεί κάτι σαν σήμα κατατεθέν για την Αρναία –πρόκειται για τσίπουρο με μέλι. Πολύ χαρακτηριστική είναι επίσης η πασπαλόπιτα (η τοπική εκδοχή της κολοκυθόπιτας).
