Τι κι αν η περίοδος των Χριστουγέννων είναι συνυφασμένη με την αστική έκφραση των γιορτών, όπου τα πολύχρωμα λαμπιόνια γεμίζουν τους δρόμους των πόλεων, τα εμπορικά καταστήματα θέλουν να εντυπωσιάσουν με τον γιορτινό στολισμό τους και οι Αγιοβασίληδες δίνουν το tempo; Κάθε προορισμός της Ελλάδας φέρει τα δικά του χριστουγεννιάτικα έθιμα, με τις Κυκλάδες και τα νησιά τους, να τρέχουν πίσω στον χρόνο, την εποχή πριν το νησιωτικό πάρει το σημερινό, οικείο, τουριστικό πρόσωπό του.
Τα έθιμα διαφοροποιούνται από νησί σε νησί, αλλάζουν χρώμα ανάλογα με τις μακρόχρονες παραδόσεις κάθε τόπου και την ιδιαίτερη ιστορική κληρονομιά του. Εδώ η ξεχωριστή βίωση των μεγάλων εορτών δεν εξαντλείται στις αμέτρητες φυσικές ομορφιές και στην πολύ ηπιότερη τουριστική κίνηση που επιτρέπει μια πολύ πιο άνετη περιδιάβαση σε κάθε γωνία των νησιών.
Υπάρχουν κοινά στοιχεία που διατρέχουν τις ημέρες των Χριστουγέννων: Το άσπρισμα των σπιτιών και των αυλών τους από τις νοικοκυρές και η ετοιμασία των υλικών για τα χοιροστάσια. Υπάρχουν όμως και οι διαφορικές γραμμές που ανάγουν την ταξιδιωτική εμπειρία σε γεγονός ταυτοτικό, σε μια σχέση που διαμορφώνεται ανάμεσα σε εσάς και το μέρος. Υπάρχει και ο κοινός φόβος για τους Καλικάντζαρους, φόβος ζωογόνος, αφού δημιούργησε όλα τα έθιμα γύρω από την εστία του σπιτιού.
Έτσι, στην κοσμοπολίτισσα Μύκονο τα φοινίκια (που μοιάζουν αρκετά με τα μελομακάρονα), αλλά και τα χριστόψωμα, που προσφέρονται σε ζώα και ανθρώπους, συνυπάρχουν με τα κλασικά πανελλαδικής εμβέλειας γλυκά όπως τα μελομακάρονα και οι κουραμπιέδες. Χοιρινό λαρδί με χόρτα ή λάχανο, ψητό κρέας στο φούρνο, κρεμμυδόπιτα με ντόπια τυροβολιά η μελόπιτα με τυροβολιά, μέλι και κανέλα είναι επίσης πιάτα «δεμένα» με την γευστική, εορταστική προσφορά του νησιού των Ανέμων. Στις 27 Δεκεμβρίου, του Αγίου Στεφάνου, λαμβάνει χώρα ένα μεγάλο πανηγύρι, ενώ την παραμονή της Πρωτοχρονιάς ομάδα «καλαντιστάδων» του Πολιτιστικού Λαογραφικού Συλλόγου Γυναικών Μυκόνου, με την παραδοσιακή «καράβα» και το φαναράκι στα χέρια, περιφέρεται στην Χώρα ψάλλοντας τα παραδοσιακά Μυκονιάτικα και Δηλιανά Πρωτοχρονιάτικα κάλαντα.
Χριστόψωμο και φοινίκι θα βρείτε και στην Άνδρο, η οποία όμως χρησιμοποιεί πολύ εν είδει χριστουγεννιάτικου εδέσματος και το παστέλι. Το τελευταίο σερβίρεται σε φύλλα λεμονιάς, μια συνήθεια που υπάρχει από την αρχαιότητα, καθώς οι αρχαίοι χρησιμοποιούσαν τα φύλλα σαν πιάτα.
Στη Νάξο, το στόλισμα του χριστόψωμου είναι ιδιαίτερο, με έναν μεγάλο σταυρό από ζυμάρι, ξηρούς καρπούς και ποικίλα σχέδια λουλουδιών και ζώων. Κατσίκι και αρνί με γέμιση χόρτα και ρύζι κυριαρχούν ως εδέσματα κατάλληλα για το τραπέζι Χριστουγέννων και Πρωτοχρονιάς.
Το δωδεκαήμερο των γιορτών συνηθίζεται επίσης το έθιμο του χριστοκούτσουρου, με ένα μεγάλο ξύλο να καίει στο τζάκι για 12 ημέρες και έπειτα να σκορπίζουν τις στάχτες του σε φυτά και ζώα, για ευλογία.
Στη Σύρο, το καθολικό στοιχείο δίνει τον δικό του τόνο, αφού οι καθολικοί κάτοικοι, μετά από την εκκλησία, επιστρέφουν στα σπίτια τους και τρώνε ψάρι και κουνουπίδι. Την παραμονή της Πρωτοχρονιάς μέλη του Λυκείου Ελληνίδων, ντυμένα με την παραδοσιακή συριανή φορεσιά, περιέρχονται στους δρόμους της Ερμούπολης κρατώντας ένα στολισμένο καράβι, το οποίο συμβολίζει την καινούρια ζωή των ανθρώπων μετά τη γέννηση του Χριστού, ψάλλοντας τα συριανά και τα τηνιακά κάλαντα.
Στη Σίφνο, τα παραδοσιακά κάλαντα βασίζονται σε ένα ιδιόλεκτο αυτοσχέδιων τραγουδιών τα οποία ψάλλονται από το μεσημέρι μέχρι το βράδυ της παραμονής των Χριστουγέννων και της Πρωτοχρονιάς. Ως προς το φαγητό, του χριστουγεννιάτικο τραπέζι περιλαμβάνει χοιρινό κρέας παστό ή στον φούρνο, ενώ τα χριστόψωμα είναι εδώ αρωματισμένα με γλυκάνισο. Τα κάλαντα κάνουν τη διαφορά και στη Σέριφο, όπου οι άντρες του νησιού μαζεύονται το βράδυ της παραμονής των Χριστουγέννων για να ψάλλουν.
Χριστόψωμο με ξηρούς καρπούς βγάζουν και στην Πάρο, όπου τα παιδιά ψάλλουν τα κάλαντα το απόγευμα της παραμονής των Χριστουγέννων και της Πρωτοχρονιάς, αμέσως μετά τον εσπερινό και ανήμερα το πρωί μετά το τέλος της λειτουργίας. Στα Θεοφάνια, επίσης, οι άνδρες παρακολουθούν τη λειτουργία στην ανδρική Μονή της Λογγοβάρδας (η οποία ξεκινά στις δύο τα ξημερώματα), ενώ οι γυναίκες πηγαίνουν στην αντίστοιχη τελετή του Ιερού Ναού του Ταξιάρχη. Στην Αντίπαρο, πάλι, την Πρωτοχρονιά ψήνουν κουλουράκια με μαστίχα.
Στη Σαντορίνη από το γιορτινό τραπέζι δεν λείπει η φάβα, τα κουκιά, αλλά και οι τοματοκεφτέδες. Η παράδοση θέλει επίσης οι μαθητές του σχολείου να δίνουν ένα χρηματικό ποσό στον δάσκαλο –τη λεγόμενη Καληχέρα– και να του λένε τα κάλαντα.
Στην Τήνο πάλι, αναβιώνει κάθε χρόνο το έθιμο του Κάβου ή αλλιώς το «Το Τραπέζι της Αδελφότητας». Στην ουσία, ο τίτλος αναφέρεται στο άτομο που έχει εκλεγεί αρμόδιο για να αναλάβει την επιμέλεια της εκκλησίας του χωριού. Έτσι λοιπόν, μετά τη Θεία Λειτουργία, οι άντρες του χωριού συγκεντρώνονται στο σπίτι του παλιού Κάβου για να εκλέξουν τον νέο, με τη συνοδεία κρασιού και άφθονου φαγητού, που παραθέτει ο προς αποχώρηση «κάβος» σε τραπέζι του στο σπίτι του στους υπόλοιπους άνδρες του χωριού και στον παπά. Όταν το δείπνο τελειώσει, ο παπάς του χωριού πηγαίνει την εικόνα της Γέννησης του Χριστού στο σπίτι του παλιού Κάβου, μοιράζει αντίδωρα σε όλους και ρωτά ποιος θα είναι ο νέος Κάβος. Αφού παρθεί η απόφαση και τελειώσει η διαδικασία, η εικόνα επιστρέφεται στην εκκλησία.
Στην Αμοργό πάλι, ανήμερα της Πρωτοχρονιάς σερβίρουν τον «κοφτό», ένα έδεσμα από σιτάρι, κρεμμύδι, τυρί τριμμένο, λάδι και νερό για να πάει καλά η σοδειά. Στην Ανάφη, κάθε Χριστούγεννα οι γυναίκες του σπιτιού φτιάχνουν το «κουφέτο», ένα γλυκό κουταλιού με ασπρισμένα αμύγδαλα και κομμάτια γλυκιάς κολοκύθας που βράζουν μέσα σε μέλι, ενώ την Πρωτοχρονιά προσθέτουν στο ψωμί κρόκο (ζαφορά) και κάπως έτσι γεννιέται το ζαφοριστό, με το ιδιαίτερο κίτρινο χρώμα. Στην Κύθνο πάλι, το χριστόψωμο ζυμώνεται με γλυκάνισο και μαστίχα, ενώ στην Κίμωλο η παράδοση θέλει ξεροτήγανα ή δίπλες με μέλι και κανέλα.
Διαβάστε ακόμα:
Πάσχα στις Κυκλάδες: 6 έθιμα, 6 ξεχωριστές ταξιδιωτικές εμπειρίες
