Άγριο και με ψηλά τοιχώματα που κόβουν την ανάσα, όπως αρμόζει άλλωστε στις φυσικές κατασκευές του είδους του, το Φαράγγι των Περβολακίων (ή Φαράγγι του Καψά) παραμένει ένα τοπίο της νοτιοανατολικής Κρήτης ανεξερεύνητο από τους πολλούς.
Όσοι το έχουν ανακαλύψει, ωστόσο, ξέρουν ότι επιφυλάσσει μια όμορφη διαδρομή 4,5 χιλιομέτρων, η οποία έχει μεν σημεία που απαιτούν σκαρφάλωμα, μα γενικά δεν είναι ιδιαιτέρως απαιτητική: διανύεται μέσα σε 1,5 με 2 ώρες, όντας κατηφορική αν ξεκινήσετε από το χωριό Περβολάκια του Λασιθίου, το οποίο χαρίζει και το όνομά του στο φαράγγι.
Αλλά, όσο επιβλητική κι αν είναι η πεζοπορία στο εσωτερικό του –όπου, σε ένα μικρό πλάτωμα, φύεται και το σπάνιο, ανθεκτικό σε τέτοια άνυδρα τοπία Λειμώνιο του Κορνάρου– τίποτα τελικά δεν συγκρίνεται με την εντύπωση που προξενεί η Μονή Καψά, που είναι χτισμένη σε μια απότομη, βραχώδη πλαγιά στην έξοδό του, απολαμβάνοντας απρόσκοπτη θέα προς το Νότια Κρητικό Πέλαγος (ή Λιβυκό, εναλλακτικά). Λίγο πιο κάτω, άλλωστε, θα δείτε και τη βοτσαλωτή παραλία του Καψά, η οποία θεωρείται ως μία από τις πιο ήρεμες στην ευρύτερη περιοχή της Σητείας.
Ανάμεσα στα βράχια και στο Νότιο Κρητικό Πέλαγος
Η Μονή Καψά είναι χτισμένη σε υψόμετρο 57 μέτρων, σε μια φυσικώς οχυρή θέση στις βραχώδεις, γκριζοκόκκινες και ασβεστολιθικές πλαγιές του λόφου που υψώνεται στην έξοδο του προαναφερόμενου Φαραγγιού των Περβολακίων. Από εκεί ατενίζει πανοραμικά το Λιβυκό Πέλαγος, καθώς βρίσκεται πάνω ακριβώς από τη θάλασσα (5 χιλιόμετρα δυτικά από το ακρωτήριο Γούδουρας) και την ομώνυμη παραλία Καψά. Η θέα, μάλιστα, φτάνει ως το ακατοίκητο Κουφονήσι του Λασιθίου, όπου βρίσκονται κάποιες από τις πιο ειδυλλιακές παραλίες της νοτιοανατολικής Κρήτης.
Επίκεντρο του μοναστηριού είναι ένας δίκλιτος, σπηλαιώδης ναός, ο οποίος απλώνεται σε μια έκταση άγριας, άνυδρης ομορφιάς, διάσπαρτη με αρκετά μικρά και μεγαλύτερα σπήλαια. Το ένα του κλίτος είναι αφιερωμένο στον Άγιο Ιωάννη τον Πρόδρομο και το άλλο στην Αγία Τριάδα, με τον πρώτο να εορτάζεται πανηγυρικά κάθε 29 Αυγούστου, όταν η Ορθόδοξη Εκκλησία τιμά την Αποτομή της Τιμίας Κεφαλής του.
Η ιστορία της Μονής Καψά δείχνει χαμένη στον χρόνο και δεν διαθέτουμε τις σαφείς γραπτές πηγές τις οποίες θα θέλαμε, ώστε να φτάσουμε σε μια ασφαλή χρονολόγησή της. Καθώς φαίνεται, πάντως, ήδη πριν την παραχώρηση της Κρήτης στους Βενετούς (1201), είχαν εγκατασταθεί στην περιοχή Βυζαντινοί μοναχοί ερημίτες. Δεν είναι σαφές, όμως, εάν προχώρησαν σε ίδρυση μιας πρώτης, πρόχειρης μονής (μονύδριο) ή αν αυτό έγινε πιο συντονισμένα κατά την Ενετοκρατία, στη διάρκεια του 13ου αιώνα.
Πάντως, το γεγονός ότι το μοναστήρι διατηρεί μια αρχιτεκτονική μορφή που δεν μοιάζει με τα υπόλοιπα της Κρήτης, όσα οικοδομήθηκαν κατά τον 19ο αιώνα, όπως και τα χαράγματα στις τοιχογραφίες του βόρειου τοίχου και της κόγχης του Ιερού Βήματος του Τιμίου Προδρόμου από ιερείς οι οποίοι λειτούργησαν ή προσκύνησαν εδώ –ξετυλίγοντας ένα χρονικό φάσμα που κυμαίνεται από το 1552 έως το 1809– είναι αποκαλυπτικά. Στη βάση αυτή, δηλαδή, θεωρούμε σίγουρη την ύπαρξη μιας μονής προγενέστερης της σημερινής, που φαίνεται να καταστράφηκε σε κάποιο σημείο (μάλλον το 1471) εξαιτίας των πειρατικών επιδρομών στα παράλια της περιοχής.
Στην ουσία, λοιπόν, η διαδρομή για τη μονή που ξέρουμε εμείς στις δικές μας ημέρες εκκινεί μετά την καταστροφή του αρχικού ιερού, από το οποίο διασώθηκε μόνο ο βόρειος τοίχος και η κόγχη. Και πιο συγκεκριμένα από τον 15ο αιώνα, όταν στην περιοχή επιβιώνει πια μονάχα ένα μικρό εκκλησάκι χτισμένο στα βράχια και δίπλα στα ερείπια κατοικούν πλέον διάφοροι ιδιώτες. Ανάμεσά τους εντοπίζουμε και τον Βενετό Giovanni Capsas, από το επώνυμο του οποίου ονοματίστηκε τελικά (σε εξελληνισμένη μορφή) τόσο η ευρύτερη έκταση από την έξοδο του φαραγγιού μέχρι τη θάλασσα, όσο και το σημερινό μοναστήρι.
Το μοναστήρι των καιρών μας, τώρα, οφείλεται στη δράση του μοναχού Ιωσήφ Γεροντογιάννη, ο οποίος το 1841 ξεκίνησε να διαμένει σε σπήλαιο παρακείμενο των παλιών ερειπίων. Καθώς έγινε διάσημος για τη δράση και το έργο του, απόκτησε και την ευχέρεια να αναστηλώσει το εγκαταλελειμμένο ιερό, εκμεταλλευόμενος και την ανοχή που έδειχναν εκείνη την εποχή οι τουρκικές αρχές –καθώς η Κρήτη παρέμενε υπό την κατοχή τους. Μετά τον θάνατό του (1874) o Γεροντογιάννης ανακηρύχθηκε σε όσιο, ενώ το έργο του το συνέχισε τοπικά ο εγγονός του, με τη Μονή Καψά να προσαρτάται τελικά στη διάσημη Μονή Τοπλού το 1900, αποτελώντας μετόχι της.
Πώς θα έρθετε εδώ
Μέχρι πριν κάποια χρόνια, η περιοχή της Μονής Καψά θεωρούνταν απομονωμένη και δύσβατη, κάτι που πλέον δεν ισχύει. Ο πιο εύκολος τρόπος να προσεγγίσετε εδώ είναι ξεκινώντας από την Ιεράπετρα, η οποία είναι το κοντινότερο αστικό κέντρο του Λασιθίου, απέχοντας 32 χιλιόμετρα. Εναλλακτικά, πάντως, μπορείτε να έρθετε και από τη Σητεία, που βρίσκεται σε απόσταση 37 χιλιομέτρων. Και οι δύο διαδρομές γίνονται εύκολα, καθώς ο δρόμος είναι ασφαλτοστρωμένος.
Εκκινώντας από τη Σητεία, θα στρίψετε προς Γούδουρα και θα βρείτε το μοναστήρι στα 7 χιλιόμετρα μετά τον Μακρύγιαλο. Από την Ιεράπετρα, πάλι, θα κινηθείτε ανατολικά και θα συνεχίσετε ευθεία στον δρόμο μετά τον Μακρύγιαλο και την Ανάληψη. Η Μονή Καψά είναι ανοιχτή καθημερινά (6.30-12.30 και 3.30-7.00) και πρέπει να λάβετε υπόψη ότι είναι αρκετά αυστηρή σε θέματα ευπρεπούς ενδυμασίας, ώστε να σας επιτραπεί η είσοδος στον ναό.
Διαβάστε ακόμα:
Μονή Φιλανθρωπηνών – Tο αινιγματικό μοναστήρι στο νησί της λίμνης των Ιωαννίνων
