Πολύ κοντά στη Μύκονο, αλλά έτη φωτός μακριά από τον σύγχρονο κοσμοπολιτισμό ένα μικροσκοπικό νησί σηκώνει στους ώμους του μία γιγάντια ιστορία ατελείωτων αιώνων. Η Δήλος με τη μαγευτική ενέργεια και το διάχυτο, λαμπερό φως αποτελεί τον μεγαλύτερο αρχαιολογικό χώρο της Ελλάδας, και ένα από τους σημαντικότερους, από αρχαιολογικής άποψης, τόπους σε ολόκληρο τον κόσμο. Μία ελάχιστη έκταση στεριάς στη μέση του Αιγαίου που φιλοξενεί πάνω της κάποιους από τους σπουδαιότερους ναούς των Μυκηναϊκών και Κλασικών χρόνων.
Παρά το γεγονός ότι το νησί ήταν κατοικημένο ήδη από τους προϊστορικούς χρόνους, γνώρισε μεγάλη θρησκευτική και εμπορική άνθηση από τον 16ο αιώνα π.Χ. και μετά, όταν εγκαταστάθηκαν οι πρώτοι Μυκηναϊκοί πληθυσμοί. Εκείνη την περίοδο η Δήλος άρχισε να αποκτά στα μάτια και τις συνειδήσεις των ανθρώπων υπόσταση ιερή, μαγική. Ένας τόπος λατρείας του θεού Απόλλωνα και της θεάς Άρτεμις, που σύμφωνα με τον αρχαίο μύθο, γεννήθηκαν εκεί, δίδυμα παιδιά του βασιλιά των θεών Δία και της Λητούς. Όταν η Ήρα ανακάλυψε πως η Λητώ ήταν έγκυος από τον Δία της απαγόρευσε να γεννήσει τα παιδιά της στη στεριά, κάτω από το φως του ήλιου. Έτσι, η Λητώ περιπλανήθηκε πολύ μέχρι τη στιγμή που την έπιασαν οι πόνοι της γέννας. Τότε ο μύθος λέει πως ένα νησί αναδύθηκε ξαφνικά μέσα από τη θάλασσα, μία μικρή νησίδα στη μέση του πουθενά. Στα χώματα του η Λητώ γέννησε πρώτα την Άρτεμη και μετά τον Απόλλωνα. Ο συγκεκριμένος μύθος πιθανότατα εξηγεί και την πραγματική γεωλογική προέλευση του νησιού, καθώς οι μελετητές εξηγούν πως πάντοτε η μυθολογία ακολουθεί τα αληθινά γεγονότα. Έτσι, είναι αρκετά πιθανό η Δήλος να αναδύθηκε στην επιφάνεια του νερού έπειτα από κάποια ισχυρή σεισμική δόνηση, από τις τελευταίες που προκάλεσαν τόσο σημαντικές γεωλογικές μεταβολές. Οι κάτοικοι του ελλαδικού χώρου εκείνης της μακρινής εποχής ένιωθαν την τεράστια ανάγκη να εξηγήσουν το φαινόμενο.
Τον 5ο αιώνα π.Χ. και ενώ το νησί ήταν ήδη σπουδαίος τόπος λατρείας ιδρύθηκε, με επίκεντρο τη Δήλο, η λεγόμενη Δηλιακή Συμμαχία. Βασικό μέλος της ήταν η πόλη-κράτος της Αθήνας, αλλά το κοινό ταμείο φυλάσσονταν στη Δήλο μέχρι το 454 π.Χ. κάτι που φανερώνει την εξαιρετικά μεγάλη οικονομική και εμπορική δύναμη του μέρους. Λίγα χρόνια αργότερα, κατά τη διάρκεια του Πελοποννησιακού πολέμου, οι Αθηναίοι αποφασίζουν να εξαγνίσουν το νησί απαγορεύοντας στους μόνιμους κατοίκους να γεννούν ή να πεθαίνουν εκεί, λόγω της θεϊκής υπόστασης του τόπου. Η δύναμη και η ενέργεια της Λητούς, του Απόλλωνα και της Άρτεμις έπρεπε να παραμείνει ανέγγιχτη και άθικτη στους αιώνες των αιώνων, με τη μαγευτική τοποθεσία της Δήλου και το λευκό φως που ξεχύνεται πάνω στο αστραφτερό μάρμαρο και τα πανέμορφα, κλασικιστικά γλυπτά να συντελούν απλά στην ένταση του μύθου. Η οριστική ερήμωση του νησιού μερικούς αιώνες αργότερα δεν ήταν αρκετή για να κάνει τη Δήλο να ξεχαστεί. Μάλιστα, η μεγάλη τουριστική ανάπτυξη της Μυκόνου κατά τις δεκαετίες του ’50, του ’60 και του ’70 οφείλεται σε σημαντικό βαθμό στο τεράστιο ιστορικό ενδιαφέρον που προκαλούσε πάντα η ύπαρξη της Δήλου στην Ευρώπη και στο διεθνές τζετ σετ. Οι αρχαιολογικές ανασκαφές που πραγματοποιήθηκαν από το 1873 μέχρι και τα μέσα της δεκαετίας του 1970, χάρη σε μεγάλες χορηγίες Ευρωπαίων αριστοκρατών, έφεραν στο φως όλη τη μαγεία, όλη τη σπουδαία ιστορία μαζί με εκατοντάδες καλλιτεχνικά και αρχιτεκτονικά αριστουργήματα που έκαναν τελικά το νησί Μνημείο Παγκόσμιας Κληρονομιάς της UNESCO το 1990.
Ο αρχαιολογικός χώρος
Η οδός των Λεόντων
Φόρος τιμής των Ναξίων στον θεό Απόλλωνα, στις αρχές του 5ου αιώνα π.Χ., 16 μαρμάρινα λιοντάρια κοσμούσαν τον δρόμο που οδηγούσε προς το ιερό του θεού, ως οι απόλυτοι φρουροί και προστάτες του ναού. Από τους συνολικά 16 λέοντες σώζονται ως τις μέρες μας αυτούσιοι μόνο οι 5, όπως και ορισμένα μεμονωμένα κομμάτια από άλλους 4. Διασχίζοντας την μεγαλοπρεπή οδό που ξεκινούσε από το αρχαίο λιμάνι του Σκαρδανά με τελικό προορισμό το ιερό του Απόλλωνα θα δείτε σήμερα πιστές αντιγραφές των γλυπτών καθώς τα αυθεντικά λιοντάρια βρίσκονται στο Αρχαιολογικό μουσείο του νησιού. Σήμα κατατεθέν του αρχαιολογικού χώρου, επιβλητικοί και σχεδόν ανατριχιαστικοί έτσι όπως μοιάζουν λες και θα «πετάξουν» προς τη θάλασσα τα λιοντάρια του Απόλλωνα είχαν προκαλέσει δέος κατά τη διάρκεια των πρώτων ανασκαφών στο νησί. Εκείνες οι πρώτες φωτογραφίες τους έκαναν τον γύρο του εγχώριου Τύπου, που παρακολουθούσε μαγεμένος τους θησαυρούς της Δήλου να έρχονται ένας – ένας στο φως. Την επαναφορά ενός τόπου διαχρονικά ιερού, πέρα από θρησκευτικά και κοινωνικό ιστορικά πλαίσια.
To ιερό της Ίσιδος
Σε ένα νησί με σχεδόν ανύπαρκτο υψόμετρο, στο οποίο η επιφάνεια της στεριάς μοιάζει να εισχωρεί μέσα στο Αιγαίο Πέλαγος, ο μικρός, χαμηλός λόφος του Κύνθου ξεχωρίζει πάνω από τα αρχαία ερείπια, τα συντρίμμια ενός λαμπρού πολιτισμού. Εκεί, στο πιο ψηλό σημείο της Δήλου, στέκει σε σχετικά καλή κατάσταση μέχρι σήμερα ο δωρικός ναός της Ίσιδας, στο Ιερό των Ξένων Θεών. Στο εσωτερικό του ναού δεσπόζει το μαρμάρινο άγαλμα της θεάς, η οποία θεωρούνταν προστάτιδα των ναυτικών, αυτή που τους προσέφερε απλόχερα υγεία και καλή τύχη στα ταξίδια τους στη θάλασσα.
Το αρχαίο θέατρο
Οι αρχαιολογικές μελέτες έχουν αποδείξει πως το πρώτο αρχαίο θέατρο που χτίστηκε στη Δήλο ήταν κατασκευασμένο από ξύλο. Τον 3ο αιώνα π.Χ., όμως, το αμφιθεατρικό κτίσμα αντικαταστάθηκε από την εντυπωσιακή πέτρινη κατασκευή που διασώζεται μέχρι τις μέρες μας. Τα συντρίμμια του θεάτρου μαρτυρούν την ύπαρξη ενός μεγάλου χώρου, μάλλον 17 συνολικά σειρών, που μπορούσε να φιλοξενήσει μέχρι 5.500 θεατές. Το μεγαλύτερο τμήμα των κερκίδων έχει καταστραφεί ολοσχερώς αλλά μπορείτε ακόμα να διακρίνετε τα κάτω διαζώματα, το σημείο της ορχήστρας αλλά και μέρος της σκηνής.
H οικία του Διονύσου
Ίσως το πιο χαρακτηριστικό δείγμα ιδιωτικής κατοικίας στη Δήλο, η οικία του Διονύσου ξεχωρίζει από απόσταση χάρη στις πανύψηλες μαρμάρινες κολόνες της, οι οποίες εξέχουν πάνω από τα θεμέλια του αρχαίου σπιτιού.
Εμβληματικό σημείο της πολυτελούς κατοικίας το θαυμάσιο ψηφιδωτό στο πάτωμα, σε έναν χώρο που πιθανότατα αποτελούσε το δωμάτιο υποδοχής. Σε αυτό απεικονίζεται ο θεός Διονύσος με ανοικτά φτερά, ανεβασμένος πάνω σε μία τίγρη. Στο λαιμό του ζώου ξεχωρίζει ένα στεφάνι από σταφύλια, σήμα κατατεθέν του θεού του κρασιού, του γλεντιού και της χαράς. To όμορφο ψηφιδωτό παραμένει σε ιδιαίτερα καλή κατάσταση: οι λεπτομέρειες στη μορφή του θεού, αλλά και της τίγρης είναι διακριτές, καθώς και κάποια τμήματα στα οποία έχουν διατηρηθεί ζωντανά ακόμα και τα αρχικά χρώματα.
Στο νησί μπορεί να δει κανείς τα ερείπια αρκετών ακόμα ιδιωτικών κατοικιών με εντυπωσιακά ψηφιδωτά καλλιτεχνήματα, το καθένα από αυτά απεικονίζει και μία διαφορετική θεότητα.
Τα ιερά του Απόλλωνα και της Άρτεμις
Σημαντικότατη μορφή για τη θρησκευτική ζωή της Δήλου, η Άρτεμις, μία από τις πιο ενδιαφέρουσες και σύνθετες μορφές του Δωδεκάθεου, λατρεύτηκε με τεράστιο πάθος στο μικρό νησί των Κυκλάδων με ένα επιβλητικό ιερό αφιερωμένο σε εκείνη κατά τα αρχαϊκά χρόνια. Στον ναό της θεάς οι Δήλιοι κρατούσαν κρυμμένο και το ταμείο του νησιού κατά τον 3ο αιώνα π.Χ., ενώ έναν περίπου αιώνα αργότερα το ιερό αντικαταστάθηκε με ένα νέο οικοδόμημα ιωνικού ρυθμού, το οποίο περιέκλειε τον αρχικό ναό.
Μέσα στο πέρασμα των αιώνων, οι διαρκείς επεκτάσεις στο ιερό του Απόλλωνα είχαν σαν αποτέλεσμα το ιερό της Αρτέμιδος (γνωστός κι ως Αρτεμίσιο) να μοιάζει σαν ένα μικρό τμήμα μέσα στον τεράστιο ναό του μεγάλου θεού της Δήλου, ο οποίος κατά την Ελληνιστική περίοδο έφτανε περίπου τα 20.000 τ.μ. Σε μία απίστευτα καθηλωτική τοποθεσία μπροστά στη θάλασσα, στο δυτικό τμήμα του νησιού, ο ναός ξεκίνησε να χτίζεται τον 5ο αιώνα π.Χ. από τους Αθηναίους σαν σύμβολο της Δηλιακής Συμμαχίας, αλλά δεν ολοκληρώθηκε πριν τον 3ο αιώνα π.Χ. Ουσιαστικά πρόκειται για ένα σύμπλεγμα από τρία διαφορετικά ιερά τα οποία αποτελούν έναν αληθινά μεγάλο ναό χτισμένο σε διαφορετικές φάσεις της αρχαίας ιστορίας. Σύμφωνα με τους αρχαιολόγους, η κατασκευή του τρίτου ιερού πρέπει να αποδοθεί στον Καλλικράτη, στενού συνεργάτη του Ικτίνου.
Σήμερα μόνο ένα μικρό τμήμα του ναού παραμένει όρθιο αλλά γνωρίζουμε με σιγουριά πώς στο μπροστινό του τμήμα υπήρχε ένα υπερμεγέθες άγαλμα του θεού, τμήματα του οποίου, όπως μέρος της λεκάνης και του κορμού βρίσκονται πεσμένα στο έδαφος. Ένα από τα πόδια του αγάλματος φιλοξενείται στο Βρετανικό Μουσείο.
Στην περιήγηση σας στον αρχαιολογικό χώρο της Δήλου έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον να κάνετε ακόμα στάση στο σημείο της αρχαίας αγοράς, αλλά και στο αρχαίο στάδιο όπου διοργανώνονταν κάθε χρόνο σημαντικοί καλλιτεχνικοί και αθλητικοί αγώνες.
To αρχαιολογικό μουσείο
Πρόκειται για ένα από τα παλαιότερα μουσεία όλων των Κυκλάδων και ένα από τα πιο σημαντικά αρχαιολογικά μουσεία της χώρας μας. Το αρχαιολογικό μουσείο της Δήλου άνοιξε για πρώτη φορά τις πόρτες του το 1904 και περιλαμβάνει σημαντικά εκθέματα που εντοπίστηκαν στο νησί στις ανασκαφές που πραγματοποιήθηκαν τόσο στο δεύτερο μισό του 19ου αιώνα όσο και στο πρώτο μισό του 20ου.
Καθημερινά μικροαντικείμενα που βρέθηκαν στα ερείπια ιδιωτικών κατοικιών, θαυμάσια γλυπτά τα οποία χρονολογούνται πίσω στους υστεροελληνιστικούς και ρωμαϊκούς χρόνους, αγγεία από την προϊστορική εποχή του νησιού, καθώς και αρκετά ευρήματα που εντοπίστηκαν στην κοντινή Ρήνεια.
Ανάμεσα στα εκατοντάδες εκθέματα του μουσείου ξεχωρίζει ένα υπέροχο, μαρμάρινο γλυπτό το οποίο απεικονίζει την αρπαγή της πριγκίπισσας Ωρειθυίας από τον Βορέα, αλλά και ένα πανέμορφο άγαλμα της Άρτεμις πάνω στο ιερό της ελάφι. Το ίδιο και τα 5 πρωτότυπα λιοντάρια που έστεκαν περήφανα στην Οδό των Λεόντων μπροστά από το ιερό του Απόλλωνα.
Στη συλλογή του μουσείο και πολλά μωσαϊκά που φτιάχτηκαν από την αρχή με κομμάτια που βρέθηκαν διάσπαρτα στα ερείπια του αρχαιολογικού χώρου. Πολλά έχουν σωθεί σε πολύ καλή κατάσταση και συνοδεύονται από πολύτιμες πληροφορίες αναφορικά με τον τρόπο κατασκευή τους, αλλά και με κάποιες ενδιαφέρουσες ιστορικές υποθέσεις σχετικά με την προέλευση τους και το οικοδόμημα στο οποίο εντοπίστηκαν.
Το αρχαιολογικό μουσείο Δήλου είναι αυτή την περίοδο κλειστό για λόγους εργασιών και πρόκειται να μεταφερθεί σε νέο κτήριο, σύγχρονης αρχιτεκτονικής το οποίο θα φέρει ένα βήμα πιο κοντά τα εκθέματα με το φυσικό περιβάλλον.
Πώς θα πάτε
Ο πιο απλός τρόπος να φτάσει κανείς στη Δήλο είναι από τη Μύκονο. Από το λιμάνι του νησιού, τους καλοκαιρινούς μήνες, υπάρχουν καθημερινά, τακτικά δρομολόγια και ο χρόνος του ταξιδιού δεν ξεπερνά τη μισή ώρα. Από τον Δεκέμβριο και μετά υπάρχουν μόνο δύο δρομολόγια την εβδομάδα και πάντα εφόσον ο καιρός το επιτρέπει.
Το καλοκαίρι μπορείτε να βρείτε πλοία που αναχωρούν για τη Δήλο τόσο από την Τήνο, όσο και από το λιμάνι της Νάξου ή από την Πάρο. Συνήθως πραγματοποιούν κάποια στάση και στη Μύκονο, αλλά και στο γειτονικό νησάκι της Ρήνειας για μπάνιο, καθώς το κολύμπι στη θάλασσα της Δήλου δεν επιτρέπεται.
Διαβάστε ακόμα:
Δοκός: Τιρκουάζ νερά στο άγνωστο νησάκι του Αργοσαρωνικού
Μήλος: Μία βόλτα στο νησί των συγκλονιστικών νερών και των υπέροχων τοπίων
Σέριφος: Στο νησί με τις χρυσαφένιες αμμουδιές δεν θα βαρεθείτε λεπτό
