Τα Υστέρνια, πατρίδα σπουδαίων μαρμαρογλυπτών, αντικρίζουν το πέλαγος και συνοψίζουν τη θαυμαστή, παραδοσιακή αρχιτεκτονική των χωριών της Τήνου. Τα περπατήσαμε, τα θαυμάσαμε και καθίσαμε σε καινούργια και παλιά στέκια. Μετά κατηφορίσαμε στον όρμο Υστερνίων για να συναντήσουμε την Αντωνία Ζάρπα στο περίφημο «Θαλασσάκι». Οι στροφές από την Καρδιανή προς τα Υστέρνια με θέα στο πέλαγος και στη Σύρο, αποκαλύπτουν σιγά σιγά το χωριό το οποίο, μαζί με τον Πύργο, κατέχει σπουδαία θέση στην ιστορία της μαρμαρογλυπτικής ως πατρίδα ονομαστών καλλιτεχνών: τα έργα τους κοσμούν την Τήνο, την Αθήνα και πολλές πόλεις της Ελλάδας.
Ανεκτίμητη είναι η κληρονομιά που άφησαν στα Υστέρνια φημισμένοι γλύπτες όπως οι αδερφοί Φυτάλη και οι αδερφοί Μαλακατέ που έκαναν τα πρώτα μαρμαρογλυφεία στην Αθήνα, ο Γεώργιος Βιτάλης και οι νεότεροι Λάζαρος Σώχος, Αντώνης Σώχος, Λάζαρος Λαμέρας, αλλά και οι απλοί τεχνίτες του μαρμάρου.
Τα Υστέρνια, κτισμένα αμφιθεατρικά στην πλαγιά, έχουν τρεις εισόδους. Επιλέγοντας την τρίτη, που βρίσκεται στην αρχή της διαδρομής προς τον Πύργο, θα το διατρέξετε κατά μήκος μέχρι την υποβλητική εκκλησία της Αγίας Παρασκευής, από όπου το ηλιοβασίλεμα είναι μεγαλειώδες. Το μάρμαρο κυριαρχεί στα σοκάκια και στα σπίτια του χωριού με τα περίτεχνα σκαλιστά υπέρθυρα, τις επιγραφές και τα οικόσημα, τα οποία έχουν αναπαλαιώσει οι Υστερνιώτες, οι Αθηναίοι και οι αλλοδαποί -κυρίως Γάλλοι- ιδιοκτήτες τους.
Η πρώτη πλατεία με τη μαρμάρινη κρήνη που θα βρείτε στο δρόμο σας χρονολογείται στο 1927 και έχει, όπως το κεντρικό σοκάκι, το όνομα του ευεργέτη των Υστερνίων Νικολάου Γλύνη. Στη σκιά του πλατάνου έχει απλώσει τα τραπεζάκια του το café bar Mayou, ωστόσο τα παλιά χρόνια ήταν το επίκεντρο του χωριού όπου γίνονταν οι χοροί και το νυφοπάζαρο. Το κέντρο των Υστερνίων έχει μετατοπιστεί πιο κάτω, γύρω από την θεαματική εκκλησία της Αγίας Παρασκευής και πλησιάζοντάς την θα περάσετε από τα καφενεία με τα χρωματιστά τραπεζοκαθίσματα. Το δρομάκι αυτό και άλλα σημεία του χωριού ήταν γεμάτα μαγαζιά. Το 1930-1935 τα Υστέρνια είχαν συνολικά 48 καταστήματα ανάμεσα στα οποία ραφείο, καφενεία, μπακάλικα, τσαγκαράδικα, σιδεράδικα, μαρμαρογλυφεία, φούρνο, ελαιοτριβείο, σιδεράδικο, μύλος.
Από το 1975 όμως και μετά, οι κάτοικοι άρχισαν να λιγοστεύουν και τα μαγαζιά να κλείνουν το ένα μετά το άλλο. Σήμερα μόνο ένας μαρμαρογλύπτης διατηρεί εργαστήριο στα Υστέρνια. Η εκκλησία της Αγίας Παρασκευής, βυζαντινού ρυθμού, ανακαινίστηκε το 1892, και στο σημείο όπου βρίσκεται υπήρχε παλαιότερος ναός. Το μαρμάρινο προαύλιό της με την προτομή του Ν. Γλύνη εντυπωσιάζει.
Ένα διαχρονικό παντοπωλείο
Στην περιήγηση που είχα κάνει στα Υστέρνια πριν από αρκετά χρόνια για το βιβλίο μου «Ανεξερεύνητη Τήνος», μου είχε κάνει εντύπωση το παντοπωλείο του Μάρκου Λαμέρα στο ιστορικό κτίσμα του 1905, ο οποίος είχε, με έναν μαγικό τρόπο, καταφέρει να χωρέσει εκατοντάδες προϊόντα τα οποία μόνο εκείνος κατάφερνε να βρίσκει. Το παντοπωλείο «η Μέλισσα» ανήκει στην οικογένεια από το 1945 και από το 2013, η Μαρία Λαμέρα συνεχίζει την παράδοση μαζί με τον σύντροφό της. Έχουν οργανώσει τον χώρο, διατηρώντας μάλιστα το παλιό ξύλινο «αμπάρι» όπου έβαζαν τα τσουβάλια με τα χύμα προϊόντα, παίρνοντας με τη σέσουλα τις ποσότητες που ζητούσαν οι πελάτες. «Προσπαθώ να φέρνω λίγα από όλα: λαχανικά, κατεψυγμένα, είδη μπακαλικής, τηνιακά προϊόντα και κρασιά, γλυκά του κουταλιού και άλλα. Παρόλο τον κόπο που κάνουμε για να μεταφέρουμε ως εδώ τα πράγματα, καθώς το χωριό έχει πολλά σκαλιά, το κρατάμε όλο το χρόνο ανοιχτό. Κι ας έχουν τα Υστέρνια μόνο 55 μόνιμους κατοίκους τον χειμώνα. Είναι το μόνο παντοπωλείο της περιοχής μας και το μοναδικό στην Τήνο που δεν είναι και ουζερί», μου λέει η Μαρία.
Ξαναδίνοντας ζωή σε ένα σπίτι 200 ετών
Τα σπίτια των Υστερνίων ήταν «κτισμένα ασφυκτικά, βόλτο βόλτο» όπως γράφουν τα παλιά βιβλία. Είχαν το ισόγειο ή κατώγι (στο μέσο του οποίου υπήρχε πέτρινο τόξο) και το ανώγειό τους. Τα δύο μέρη του σπιτιού ενώνονταν με πέτρινη σκάλα και τα κατώγια επικοινωνούσαν μεταξύ τους ώστε οι άνθρωποι να μπορούν να διαφεύγουν σε περίπτωση πειρατικών επιδρομών. Όλα τα σπίτια είχαν μικρή ή μεγάλη αυλή στρωμένη με πέτρινες ή μαρμάρινες πλάκες. Στις προσόψεις τους υπήρχαν κοινά γνωρίσματα: τα δύο μεγάλα ψηλά παράθυρα και η πόρτα στη μέση του τοίχου που επέτρεπε στο εσωτερικό να φωτίζεται και να αερίζεται. Πάνω από αυτά βρίσκονταν μεγάλα ή μικρά ανοίγματα όπου τοποθετούνταν μαρμάρινα υπέρθυρα με παραστάσεις κάθε είδους.
Ο Νικηφόρος Βαϊμάκης και η σύζυγός του, Μελίνα Ραγκαζά, μελέτησαν προσεκτικά την ιστορία και την αρχιτεκτονική των σπιτιών των Υστερνίων, αναλαμβάνοντας το ιδιαίτερα απαιτητικό έργο της διάσωσης και ανάδειξης ενός οικήματος τουλάχιστον 200 ετών. «Ένα από αυτά που μας συνδέουν ως ζευγάρι και μας οδήγησαν τελικά στην Τήνο μετά από μακρόχρονη αναζήτηση σε πολλά μέρη της Ελλάδας για τον τόπο στον οποίο θέλαμε να ζήσουμε, είναι η αγάπη για την παραδοσιακή αρχιτεκτονική και τη φυσική δόμηση. Ήταν όνειρο ζωής να δώσουμε νέα πνοή και ψυχή σε ένα παλιό σπίτι, υλοποιώντας αυτές τις φιλοσοφίες και τεχνικές. Και μας δόθηκε η ευκαιρία στα Υστέρνια», μου λέει ο Νικηφόρος. Η αναπαλαίωση έγινε από το 2019 μέχρι το 2024 με πολύ προσωπική δουλειά και πειραματισμούς με το αντίστοιχο ρίσκο.
Το επάνω σπίτι με τη μεγάλη βεράντα φιλοξενεί επισκέπτες μέσω της πλατφόρμας Airbnb από τον Ιούνιο του 2021, ενώ το κάτω με τον κήπο, από τον Απρίλιο του 2024. «Πέρα από την ευαισθησία και τον σεβασμό στο σπίτι και τους αρχικούς μαστόρους του, φτιάξαμε φυσικούς σοβάδες χρησιμοποιώντας χώμα από τον κήπο και τοίχους με καλάμια που συλλέξαμε από την Κολυμπήθρα. Ανάμεσα σε άλλα βρήκαμε πεταμένα υλικά, όπως παλιές τζαμόπορτες, μαντεμένιους νεροχύτες, φωτιστικά, τα οποία τροποποιήσαμε και επαναχρησιμοποιήσαμε», προσθέτει η Μελίνα. Ως συνέχεια του οράματός τους, ο Νικηφόρος ανοίγει φέτος τον Ιούνιο σε μία όμορφη γωνιά της πόλης της Τήνου το Homa/Χώμα: ένα cafe/χυμοπωλείο με υγιεινές και χορτοφαγικές προτάσεις, σπιτικά βούτυρα ξηρών καρπών, τοπικά προϊόντα και άλλα.
Η Φου Φου με την ευπροσήγορη διάθεση
Στην ταβέρνα «Υστέρνια» του κυρίου Ρήγου και της Άννας, που λειτουργούσε 25 χρόνια στο χωριό, η ιδιοκτησία μπορεί να άλλαξε λίγο πριν το Πάσχα του 2024, αλλά όχι και η φιλοσοφία. Ο Γιάννης Νικολάου και ο συνεταίρος του, σεφ Θοδωρής Χουντάσης, αποφάσισαν να συνεχίσουν την παράδοση και μάλιστα να την πάνε ακόμη πιο πίσω, φτιάχνοντας όλα τους τα φαγητά στον ξυλόφουρνο. «Γι’ αυτό και Φου Φου», μου λέει ο Γιάννης. «Στο λογότυπό μας το δεύτερο ο είναι το σηματάκι της καλοτυχίας -εξ ου και κρεμάσαμε παντού μάτια. Φτου σκόρδα, που λένε». Οι κατσαρόλες μπαίνουν πάνω στα ξύλα και ο κατάλογος περιλαμβάνει μεταξύ άλλων μουσακά, ιμάμ, κατσικάκι λεμονάτο, γκόγκλες με μοσχαράκι, ρεβυθάδα. Επιπλέον, έχουν και σούβλες. «Από τους προηγούμενους ιδιοκτήτες μάθαμε να κάνουμε και την μαϊντανοσαλάτα, ένα ορεκτικό σήμα-κατατεθέν της ταβέρνας», συμπληρώνει ο Γιάννης. Το μενού αλλάζει ανάλογα με την εποχή, τα κρέατα είναι τηνιακά όπως και τα κρασιά που σερβίρουν, μαζί με μια δική τους εμφιάλωση από τα Μεσόγεια. Όταν βρίσκουν φρέσκο ψάρι το προσθέτουν στα πιάτα ημέρας.
Τηλ: 22830 31005, foufoutinos.gr
Προορισμός «Θαλασσάκι»
Για να κατέβεις στον όρμο των Υστερνίων (περίπου 4,5 χλμ. από τον κεντρικό δρόμο) θα οδηγήσεις σε μια διαδρομή γεμάτη στροφές και απίθανη θέα στο πέλαγος. Το λιμανάκι διατηρεί μια αύρα από το παρελθόν και είναι όμορφο, με διάφανα νερά. Στην ανατολική πλευρά του βρίσκεται η μικρή αμμώδης παραλία Σχοινάκι με τα αρμυρίκια, που είναι σχετικά απάνεμη όταν φυσάει βοριάς. Παλαιότερα, όταν δεν υπήρχαν δρόμοι προς τα Έξω Μέρη, τα καράβια έδεναν στον όρμο αρόδο, και με δύο βάρκες μεταφέρονταν στη στεριά προϊόντα, ζώα και άνθρωποι. Από το φαρδύ μονοπάτι που το λένε «μαρμαροστρωμένο δρόμο» ανέβαιναν μετά στα Υστέρνια. Από τον καιρό που άνοιξε, το «Θαλασσάκι» έκανε τον όρμο Υστερνίων προορισμό. Ήταν η συνέχεια μιας ιστορίας που ξεκίνησε το 1954 και στο τότε «Νέον», που λειτουργούσε ως καφενείο, παντοπωλείο και ταχυδρομείο, μαγείρευε η θειά Βαγγελιώ. Τάισε πολύ κόσμο και ήταν ιδιαίτερα αγαπητή.
Το «Θαλασσάκι» πρωτολειτούργησε 25 χρόνια πριν, από την Αντωνία Ζάρπα που κάνει από τότε ανελλιπώς τα θαύματά της στην κουζίνα, και τον Άρη Τάτση που έχει το επιχειρηματικό κομμάτι. Από την πρώτη μέρα γέμισε με κόσμο. Έγινε «το καλό εστιατόριο του νησιού». Στόμα με στόμα το μάθαιναν οι επισκέπτες που έσπευδαν να δοκιμάσουν τα εξαιρετικά πιάτα του. Για την Αντωνία, τα προϊόντα που καλλιεργεί εντατικά εδώ και 4 χρόνια στο δικό της 5 στρεμμάτων κτήμα λίγο έξω από την πόλη της Τήνου, είναι το Α και το Ω. «Από εκεί προέρχονται τα μυρωδικά μας και τα λαχανικά -όπως σέσκουλα, κρεμμύδια, πατάτες, καρότα, εδώδιμα, βλίτα, τοματίνια. Φέτος, θα έχουμε και κάποιες ελιές, τα αμύγδαλά μας και ορισμένα φρούτα. Υπάρχουν, επίσης, τέσσερις αγρότες που μας εξυπηρετούν και δυο μανάβηδες με τους οποίους συνεργάζομαι και ξέρουν τι ακριβώς ζητάω», λέει η Αντωνία και συμπληρώνει ότι το μικρό μποστάνι της στον όρμο Υστερνίων εξακολουθεί να παράγει μυρωδικά που χρησιμοποιεί στα πιάτα της.
Στο εστιατόριο, το ατένισμα στη θάλασσα, που απέχει μια ανάσα από την προβλήτα όπου βρίσκονται τα τραπέζια, και ο πελαγίσιος αέρας εμπλουτίζουν τις γεύσεις. Πολλά πιάτα παραμένουν στο μενού χρόνια ολόκληρα, γιατί οι πιστοί πελάτες δεν αφήνουν την Αντωνία να τα αφαιρέσει. Ποια είναι αυτά;, θα τη ρωτήσω. «Η ξερολιθιά που είναι τομάτες, πιπεριές, κολοκυθάκια εναλλάξ με μια σάλτσα ντομάτας και σταφίδες. Τα ψητά κρεμμύδια στο φούρνο και σερβίρονται με μια πικρούτσικη μαρμελάδα λεμόνι και μυρωδικά. Τα μυρωδάτα κολοκυθάκια, το τυράκι με τη γύρη και τους ξηρούς καρπούς, η παλαιωμένη κοπανιστή που σερβίρεται με αχλάδια σιγομαγειρεμένα σε βανίλια με γαλατόπιτα, ή μπισκότο λαδιού. Το χταπόδι στον φούρνο με πετιμέζι. Ο μπακαλιάρος μπριάμ ή βραστός με κάπαρη και σκορδαλιά -κατεξοχήν πανηγυριώτικος μεζές. Και φυσικά η ταραμοσαλάτα και η ρεγγοσαλάτα που δεν λείπουν από παραγγελία», μου απαντάει.
Φέτος, προσθέτει στο μενού λίγα πιάτα όπως το φαγκρί αλαφρόπαστο με κρέμα τραχανά και σπασμένο σιτάρι, το σαβόρι σαλάχι και ρεβυθοκεφτέδες από μια παλιά συνταγή του χωριού της, του Τριαντάρου, φαγκρί στον ατμό με παστούλα κουσκουσέ, μελιτζανοπίλαφο με μαστίχα, ξηρούς καρπούς και αρωματικά. Όσον αφορά τα επιδόρπια, εδώ και δύο χρόνια δίνει μεγάλη έμφαση στα παγωτά, χωρίς να λείπουν ποτέ το περίφημο λουκούμι τριαντάφυλλο και το πτι μπερ. «Συχνά μας λένε γκουρμέ εστιατόριο, αλλά δεν νομίζω ότι είμαστε. Για μένα η δημιουργικότητα συνδυάζεται με τον τόπο και θέλω οι αναφορές να είναι πάντα από την Τήνο. Θέλω να φτιάχνω νόστιμα και όμορφα τα πιάτα και δεν αγγίζω πράγματα που δεν ξέρω. Επιδιώκω να είμαι συνεπής σε αυτό που κάνω, να είναι η αλήθεια μου». Στις 24 Μαΐου 2024, το εστιατόριο κέρδισε ξανά Βραβείο Ελληνικής Κουζίνας μαζί με τη «Μαραθιά» και το «Μικρό Καράβι».
Tηλ: 22830 31366, Instagram
Προτάσεις διαμονής
Under the Sun Cycladic Village: μεταξύ Υστερνίων και Καρδιανής, ένα πολυτελές κατάλυμα μοντέρνας αρχιτεκτονικής με γήινα χρώματα και υλικά που το εναρμονίζουν με το τοπίο. Διαθέτει 8 junior και signature σουίτες με καλαίσθητη μοντέρνα διακόσμηση, υπέροχη θέα από τις βεράντες και μίνι πισίνες με τζακούζι.
Όρμος Υστερνίων
Tinos Treasures Apart-Hotel: Το Tinos Treasures Apart-Hotel είναι ένα συγκρότημα όμορφων σπιτιών με θέα τη μοναδική φύση της Τήνου. Βρίσκεται λίγα βήματα από την παραλία στον Όρμο Υστερνίων και κοντά με το αυτοκίνητο από το παραδοσιακό χωριό Υστέρνια. Τα διαμερίσματα είναι πλήρως εξοπλισμένα. Τα σπίτια έχουν κατασκευαστεί με σεβασμό στην κυκλαδίτικη αρχιτεκτονική, χρησιμοποιώντας τοπικά υλικά όπως πέτρα και ξύλο. Συνδυάζουν τη μινιμάλ αισθητική του Αιγαίου με μοντέρνες ανέσεις,
Aelia Mare apartments: με 5 καινούρια διαμερίσματα που έχουν σύγχρονη διακόσμηση και ωραία θέα στη θάλασσα από τις βεράντες.
Υστέρνια
Ydrousa View: μεζονέτες και κατοικίες πλήρως εξοπλισμένες με πανοραμική θέα στο πέλαγος. Μπορούν να φιλοξενήσουν έως 4 άτομα.
Cosy/ Earthy: αναστηλωμένο σπίτι στα Υστέρνια, που αποτελείται από δύο ορόφους. Νοικιάζονται είτε μεμονωμένα είτε και οι δύο μαζί.
Myroviglia Ysternia: εξοπλισμένο σπίτι τριών υπνοδωματίων.
Διασκέδαση
Mayou all day bar: δημοφιλές, χαρούμενο και καλοφτιαγμένο. Σερβίρει πρωινό, brunch, σνακ, γλυκά, καφέ, ποτά και κοκτέιλ. Έχει πολύ ωραίο εσωτερικό χώρο σε παραδοσιακό οίκημα των Υστερνίων και βεράντες, αλλά βγάζει και τραπεζάκια στη σκιερή πλατεία Γλύνη με την υπέροχη θέα στο πέλαγος.
Διαβάστε ακόμα:
Εξερευνώντας την πόλη της Τήνου: Οι άνθρωποι που την μεταμορφώνουν
