Ένα από τα σημαντικότερα αξιοθέατα του νομού Κιλκίς είναι ο Βαλκανικός Βοτανικός Κήπος Κρουσσίων που βρίσκεται κοντά στις πηγές του Γαλλικού ποταμού, δίπλα στο χωριό Ποντοκερασιά. Εκτείνεται μέσα στα φυλλοβόλα δρυοδάση του Μαυροβουνίου, της οροσειράς των Κρουσσίων, σε υψόμετρο 600 μέτρα.
Αναπτύσσεται σε 310 στρέμματα, από τα οποία τα 150 είναι καλυμμένα με αυτό το υπέροχο φυσικό δρυοδάσος στο οποίο διατηρούνται επί τόπου (in situ) αυτοφυείς πληθυσμοί από εκατοντάδες φυτικά taxa (είδη και υποείδη), μεταξύ των οποίων και αξιοσημείωτοι πληθυσμοί από τουλάχιστον 8 διαφορετικά είδη ορχεοειδών. Στα υπόλοιπα 160 στρέμματα διατηρούνται εκτός τόπου (ex situ) είδη της ελληνικής χλωρίδας, μεταξύ των οποίων σπάνια και ενδημικά φυτά.
Ο ΒΒΚΚ εγκαινιάστηκε το 2001, οπότε κι έγινε μέλος της Διεθνούς Ένωσης Βοτανικών Κήπων (BGCI). Η Δρ. Ελένη Μαλούπα, διευθύντρια του Ινστιτούτου Γενετικής Βελτίωσης και Φυτογενετικών Πόρων – Ελληνικός Γεωργικός Οργανισμός «Δήμητρα» είναι υπεύθυνη της δημιουργίας και του συντονισμού των προγραμμάτων του. Η ίδια μας περιγράφει πως επιστρέφοντας από τις σπουδές της στη Γαλλία και αναζητώντας καινοτόμα ερευνητική δραστηριότητα, οδηγήθηκε στα ελληνικά φυτά. Ενώ υπήρχε έρευνα για το που βρίσκονται, πόσα είναι, ποια κινδυνεύουν ή είναι σπάνια, δεν βρήκε έρευνες γύρω από το πως μπορούν να διατηρηθούν, να αναπαραχθούν και να αξιοποιηθούν.
Αποφάσισε, λοιπόν, να ασχοληθεί εξολοκλήρου με τα χιλιάδες αυτοφυή φυτά της ελληνικής χλωρίδας. Μας εξηγεί πως οδηγήθηκε στη δημιουργία ενός Βοτανικού Κήπου, καθώς αυτός είναι ο τόπος της διατήρησης τους, ενώ μέχρι τότε σε κανέναν άλλον κήπο δεν υπήρχε αποκλειστικότητα της ελληνικής φυτοποικιλότητας. Ονομάζεται Βαλκανικός Κήπος, καθώς τα φυτά δεν έχουν σύνορα και έτσι αναπτύσσονται ένθεν και ένθεν των συνόρων με τα γειτονικά κράτη. Η Ελλάδα, άλλωστε, γεωπολιτικά παίζει σημαντικό ρόλο στα Βαλκάνια και σαν χώρα έχουμε εξαιρετικά διαφορετική μικροκλιματική ποικιλότητα. Εδώ, φυσικά, διασώζονται φυτά από ολόκληρη την Ελλάδα, ακόμη και την Κρήτη.
Όπως μας περιγράφει, για να χαρακτηριστεί μια προσπάθεια ως Βοτανικός Κήπος χρειάζεται να έχει τεκμηριωμένες συλλογές. Όλα τα φυτά, δηλαδή, να έχουν «ταυτότητα», σε σχέση με το γένος του είδους, την προέλευση και την συστηματική τους αναγνώριση . Ένα ακόμη βασικό στοιχείο συνιστά πως πρέπει να είναι ανοιχτός και επισκέψιμος 365 μέρες το χρόνο.
Στο Βοτανικό Κήπο στα Κρούσσια, συναντά κανείς συλλογές από αρωματικά φαρμακευτικά φυτά όπως θυμάρι (Thymus oehmianus) και πετρόχορτο (Sedum urvillei), απειλούμενα είδη όπως το τσάι του βουνού (Sideritis scardica), φυτά προτεραιότητας όπως το φασκόμηλο (Salvia jurisicii) και η δισκοειδής αχίλλεια (Achillea clypeolata) και βαλκανικά ενδημικά φυτά όπως ο κρίνος (Lilium chalcedonicum). Βρίσκουμε, επίσης, τοξικά φυτά, για παράδειγμα τον ίταμο (Τaxus baccata), τη δακτυλίτιδα (Digitalis viridiflora) και το κώνειο (Conium maculatum).
Στο «μονοπάτι της βιοποικιλότητας» συναντάμε τα βολβώδη που περιλαμβάνουν τουλίπες, ορχιδέες, τη φριτιλάρια (Fritillaria pontica), τον κρόκο (Crocus hadriaticus subsp. hadriaticus), το κολχικό (Colchicum bivonae) και την παιώνια (Paeonia mascula subsp. arietinax). Υπάρχουν, ακόμη, δύο βασικά δασικά είδη δρυός (Quercus pubescens και Quercus frainetto), έλατο (Abies alba) και arboretum, ένας δεντρώνας, δηλαδή, με μικρούς δασικούς καρπούς όπως κράνα (Cornus mas) και σαμπούκο ή κουφοξυλιά (Sambucus nigra). Τέλος, βρίσκουμε τις τεχνητές λίμνες με τα νούφαρα, αλλά και έναν όμορφο καταρράκτη στον «κήπο των αισθήσεων», που αποτελείται από υδροχαρή είδη, όπως η συκιά (Ficus carica), η λυγαριά (Vitex agnus-castus), οι διάφορες μέντες και δυόσμοι.
Ο κ. Νίκος Θυμάκης, υπεύθυνος Εκπαιδευτικών Προγραμμάτων και Αναπτυξιακών Σχέσεων με εμπορικά φυτώρια, συμπληρώνει πως, εκτός από τεκμηριωμένες συλλογές, κάθε ΒΚ χρειάζεται να εξυπηρετεί τουλάχιστον 1 από τους 4 βασικούς άξονες, δηλαδή, το ερευνητικό πεδίο, τη διάσωση ειδών, τον άξονα της ψυχαγωγίας και της εκπαίδευσης. Μας εξηγεί πως ο ΒΒΚΚ συνιστά μια εθνική προσπάθεια πολύτιμη για τους επαγγελματίες αυτού του χώρου, αλλά φυσικά και για όλους εμάς.
Ιδιαίτερα για την επιστημονική κοινότητα, αποτελεί το εθνικό τους απόθεμα. Εδώ έρχεται και βρίσκει θέση ό,τι υπάρχει στη χώρα και αφορά τη διατροφή, το περιβάλλον, το πράσινο και τον πολιτισμό. Από την μια πλευρά υπάρχουν τα πολλά αυτοφυή αρωματικά φαρμακευτικά φυτά και οι δασικοί καρποί που χρειάζονται ένα χώρο να μελετηθούν, να καταγραφούν και να διασωθούν. Η διάσταση αυτή αφορά τη βιομηχανία τροφίμων και φαρμάκων, λόγω των πολύτιμων ουσιών και ιδιοτήτων που ανακαλούνται από την αρχαιότητα και μπαίνουν σήμερα στην καθημερινότητα μας. Η άλλη διάσταση αποτελείται από τα καλλωπιστικά φυτά, που όπως χαρακτηριστικά σχολιάζει, είναι «μια ανάμνηση της ίδιας της φύσης», ειδικά για τον άνθρωπο της πόλης. Πολύ σημαντικά, επίσης, και για την ισορροπία του οικοσυστήματος, ιδιαίτερα εν όψει κλιματικής κρίσης και αλλαγής.
Ο ίδιος συμπληρώνει πως ο ΒΒΚΚ είναι κατεξοχήν ένας «παιδευτικός» χώρος πρασίνου. Πέρα δηλαδή από τα στοχευμένα εκπαιδευτικά μηνύματα των προγραμμάτων, προσφέρει έναν τόπο παιδείας σε ομάδες και μεμονωμένους πολίτες, που μπορούν να συμμετάσχουν και να αποκτούν βιωματική εμπειρία.
Εδώ υπάρχουν όλες οι υποδομές ώστε ο χώρος να συνιστά έναν ιδανικό επισκέψιμο τόπο και πεδίο κατάρτισης που απευθύνεται σε πληθώρα διαφορετικών κοινωνικών ομάδων χωρίς καμία διάκριση. Από το μέσο ενήλικα, που όπως σχολιάζει ο κ. Νίκος Θυμάκης, έχει την ευκαιρία να έρθει σε επαφή με την «κανονική ζωή», που είναι η ίδια η φύση από την οποία η αστική πραγματικότητα μας έχει απομακρύνει, μέχρι μαθητές σχολείων.
Στα εκπαιδευτικά προγράμματα, λοιπόν, έχουν συμμετάσχει ΕΠΑΛ, φοιτητές δασολογίας και βιολογίας, Εrasmus, ΑΜΕΑ, ακόμη και φωτογράφοι. Μια τυπική επίσκεψη μαθητών σχολείου περιλαμβάνει, για παράδειγμα, βόλτα στο δάσος με σχετικές ερωτήσεις γνώσεων, διαδραστικές ασκήσεις, ακόμη και το επιτραπέζιο παιχνίδι Aromatistas, που έχουν σχεδιάσει οι ίδιοι οι επιστήμονες του ΒΚ. Φυσικά, δε θα μπορούσε να λείπει στο τέλος η παρασκευή κάποιας συνταγής, όπως ροφήματα βοτάνων, σούπες ή ακόμη και μαρμελάδες από τους καρπούς που έχουν συλλέξει οι ίδιοι. Στα άμεσα μελλοντικά σχέδια είναι η διοργάνωση summer school.
Έχει, επίσης, δημιουργηθεί ο σύλλογος φίλων ΒΒΚΚ που προωθεί τον εθελοντισμό σε θέματα προστασίας της βιοποικιλότητας και τα μέλη του ενημερώνονται και έχουν προτεραιότητα σε αντίστοιχες δράσεις. Η σχέση των πολιτών με τους Βοτανικούς Κήπους μιας χώρας αποτελεί από μόνη της δείγμα παιδείας και πολιτισμού. Η ίδια η Δρ. Ελένη Μαλούπα έχει δημιουργήσει ένα Άτυπο Δίκτυο Ελληνικών Βοτανικών Κήπων, που περιλαμβάνει περίπου 14 αξιόλογες προσπάθειες στην Ελλάδα. Σε ολόκληρη την Ευρώπη, βρίσκουμε περίπου 800 ΒΚ, οι οποίοι δέχονται πάνω από 500.000.000 επισκέπτες την ημέρα.
Η πλούσια και μοναδική φυτοποικιλότητα είναι ένας από τους θησαυρούς που μας έχει κληροδοτήσει αυτή η χώρα. Ο ΒΒΚΚ συνιστά ένα παράδειγμα έμπρακτης αξιοποίησης του. Με όλη αυτή τη γνώση και τα συγκριτικά πλεονεκτήματα, θα μπορούσαμε να γίνουμε μια χώρα ανταγωνιστική στην Ευρώπη και σε ολόκληρο τον κόσμο. Εναπόκειται σε εμάς να συνειδητοποιήσουμε πως μια τέτοια αναπτυξιακή δράση είναι σε θέση να δώσει μεγάλη ώθηση όχι μόνο στην αγροτική ανάπτυξη, αλλά σε σημαντικό βαθμό και στην παιδεία και τον πολιτισμό μας.
Διαβάστε ακόμα:
Στον μαγευτικό Χολομώντα με τα σοφά, αρχαία φυτά
