Η Εύβοια είναι το δεύτερο μεγαλύτερο νησί της Ελλάδας και το έκτο μεγαλύτερο της Μεσογείου. Το όνομα Εύβοια δίνεται ουσιαστικά από τον Όμηρο και φανερώνει το γόνιμο έδαφος και την αναπτυγμένη κτηνοτροφία. Ένα νησί φημισμένο για τις αντιθέσεις και την ποικιλία των τοπίων του που θεωρείται πως κατοικείται από τους παλαιολιθικούς χρόνους.
Η Μαρία Σκαρλή, πρακτική βοτανολόγος-αρωματοθεραπεύτρια και γέννημα θρέμμα Ευβοιώτισσα, τη θεωρεί μια «μικρή Ελλάδα», αφού συνδυάζει τόσα διαφορετικά στοιχεία. Κυκλαδίτικες παραλίες, βράχια που θυμίζουν Μετέωρα, βουνά με νερά σαν της Βόρειας Ελλάδας, μικρούς κάμπους, απόκρημνα μέρη που θυμίζουν Κρήτη, το Αιγαίο Πέλαγος, αλλά και τον Ευβοϊκό κόλπο. Όλα αυτά τα διαφορετικά μικροκλίματα, φυσικά, αποτυπώνονται και βοτανικά.
Το πρώτο βότανο για το οποίο συζητάμε είναι και πάλι ο κίστος ή λαδανιά ή αλάδανος (Cistus Incanus). Ένα από τα βότανα που αναφέρεται ξανά και ξανά στα άρθρα μας, καθώς πολλοί το ξεχωρίζουν και θα έπρεπε να είναι στο πάνθεον των φυτών με τα οποία είμαστε εξοικειωμένοι. Σωματικά, θα μπορούσε να είναι το πρώτο βότανο που θα σκεφτεί η Μαρία για όλες τις ανάγκες. Και αυτό γιατί απευθύνεται σε πολλά διαφορετικά μας συστήματα, και λόγω των πολυφαινολών του, έχει με μια έννοια, την ικανότητα να μεταμορφώνεται. Ανάλογα με ποιο βότανο συνδυάζεται, πολλαπλασιάζει τις συγκεκριμένες ουσίες και δυναμοποιεί τη δράση του. Για παράδειγμα, μας εξηγεί η Μαρία, αν το χορηγεί για βιταμίνες θα το συνδυάσει με το κυνόροδο (Rosa Canina), για το στομάχι, το συκώτι ή το αίμα με τον ταραξάκο (Taraxacum officinale), για τους πνεύμονες με την ινούλα (Ιnula viscosa).
Στο «Βάλσαμο», το εργαστήριο που έχει μαζί με τη συνεργάτιδά της, Ελευθερία Πασχαλίδη, επίσης βοτανοθεραπεύτρια στη Χαλκίδα, αποτελεί το Νο1 φυτό, εξαιρετικό και για εξωτερική χρήση στο δέρμα. Ένα φυτό με υψηλές ρητίνες, ιδανικό και για καύση στο χώρο, προσφέροντας θεραπεία πνευμόνων. Λέγεται, μάλιστα, πως είναι 1 από τα 57 είδη αρωματικών ελαίων που βρίσκονται στο Άγιο Μύρο. Η ρητίνη του κίστου μπορεί να χρησιμοποιηθεί, όπως και η πρόπολη, καπνιζόμενη, για να ανοίξουν τα πνευμόνια, αλλά και για τους μη καπνιστές με εισπνοές της καύσης της ρητίνης ή των βρασμένων φύλλων για πιο ήπια επίδραση.
Ενεργειακά, συμπληρώνει η Μαρία, είναι ένας ισχυρότατος προστάτης. Από μια πιο ολιστική ματιά, θα λέγαμε πως έχει τόσο αρσενική όσο και θηλυκή ενέργεια. Ο μύθος που το συνοδεύει μας περιγράφει πως οι Ολύμπιοι θεοί έκαναν συμβούλιο για να αποφασίσουν ποια φυτά θα είναι θεραπευτικά και ποια καλλωπιστικά. Για χάρη του κίστου καυγάδιζαν μεταξύ τους. Οι θεές υποστήριζαν πως πρέπει να του αποδωθούν «θηλυκές» ιδιότητες. Λόγω των λεπτών ρόδινων ανθών και του υπέροχου αρώματος του, οι ιδιότητες του θα πρέπει να αφορούν την ομορφιά. Αντίθετα οι θεοί, παρατηρώντας τα δυνατά κλαδιά και τα φύλλα με τις υψηλές ρητίνες, ήθελαν να είναι το θεραπευτικό φυτό που γιατρεύει τις πληγές των πολεμιστών. Έτσι, λοιπόν, ο Δίας αποφάσισε να δώσει όλες τις ιδιότητες, και τις καλλυντικές και τις θεραπευτικές, στον αλάδανο ή λαδανιά.
Μιλώντας για συνδυασμούς βοτάνων, παραμένουμε στην Ινούλα ή Ακονιζιά (Dittrichia viscosa, Syn. Inula Viscosa) που αποτελεί το καλοκαιρινό άρωμα της Ελλάδας, όπως αναφέρει η Μαρία, αφού την βρίσκουμε παντού. Συγγενική με το πιο διάσημο και μελετημένο είδος Inula officinalis ή Ελένιο, βασικό φυτό της βοτανοθεραπείας, που βρίσκουμε πιο σπάνια, σε πιο μεγάλα υψόμετρα. Η Ινούλα έχει ένα μεγάλο φάσμα δράσης σε πνεύμονες, στομάχι και έντερο. Ως βάμμα ή τσάι, βοηθά σε γαστρίτιδα και έλκος και αποτελεί ένα ανθελμινθικό βότανο, σκοτώνει, δηλαδή, ή απωθεί τα παράσιτα από το πεπτικό σύστημα. Επίσης, είναι ένα πολύ ισχυρό αντισηπτικό. Παραδοσιακά, βάζανε κλαδιά ακονιζιάς μέσα στα σακιά με το αλεύρι για τη συντήρηση του. Χρησιμοποιήθηκε ακόμη στα κοτέτσια για να απομακρύνει τις ψείρες και είναι θαυμάσιο για την προστασία φυτών με ψεκασμό.
Άξια αναφοράς και η στελλάρια (Stellaria viscosa) που έχει 6 φορές περισσότερο σίδηρο από το σπανάκι. Βγαίνει την άνοιξη, είναι ακίνδυνο και βρώσιμο φυτό και φυσικά χρήσιμο και ως βάμμα. Απαραίτητο για τις γυναικολογικές παθήσεις, καθώς απομακρύνει τις κύστες και ρυθμίζει ήπια το ορμονικό σύστημα. Ένας δυνατός συνδυασμός θα ήταν η στελλάρια με τη τσουκνίδα (Urtica) και το εκουιζέτο (Equisetum arvense), που έχει πυρίτιο και βοηθά στη μέγιστη απορρόφηση του σιδήρου. Αποτελεί, επίσης, την παραδοσιακή αλοιφή, το κοινό «ματζούνι» των Ευρωπαίων για τα τσιμπήματα εντόμων. Η Μαρία, ενισχύει τη δική της συνταγή με αχίλλεια, πεντάνευρο και αιθέριο έλαιο λεβάντας.
Ένα ακόμη πολυσυζητημένο φυτό που ανήκει στο πάνθεον των βοτάνων, η αγριοτριανταφυλλιά (Rosa canina), το βότανο που μας συνδέει με την καρδιά. Χρησιμοποιούνται τα άνθη της την άνοιξη για τσάι. Εδώ διευκρινίζει, πως όλες οι αρωματικές τριανταφυλλιές είναι κατάλληλες για τσάι. Οι πιο διάσημες είναι η Rosa centifolia και η Rosa damascena. Μας προτρέπει να αποξηράνουμε ροδοπέταλα από κοινή τριανταφυλλιά για ρόφημα, προσθέτοντας μια λεπτή φλούδα από πορτοκάλι. Επιστρέφοντας στο κυνόροδο και τους κόκκινους καρπούς του που αποτελούν μια ισχυρή πολυβιταμίνη, μας εξηγεί πως όσον αφορά στη Βιταμίνη C, 1 κυνόροδο αντιστοιχεί σε 3 πορτοκάλια. Ο ιδανικός τρόπος για να πάρουμε όλη αυτή τη Βιταμίνη C είναι σε έμβρεγμα, σπάζοντας 12 αποξηραμένους καρπούς σε μια κούπα νερό, αφήνοντας το σε θερμοκρασία δωματίου για 8-12 ώρες. Βράζοντας τους καρπούς για τσάι χάνουμε αρκετή βιταμίνη C, αλλά επωφελούμαστε από το σελήνιο, το μαγνήσιο, το μαγγάνιο, το φολικό οξύ και τη βιταμίνη D. Συχνά χορηγείται με αυτόν τον τρόπο σε παθήσεις των νεφρών.
Συνεχίζουμε με το κυπαρισσάκι (Micromeria juliana), που ανήκει στην οικογένεια του θυμαριού και ας μην μας το θυμίζει σε γεύση ή μυρωδιά. Σε όψη μοιάζει περισσότερο με μικροσκοπικό θρούμπι και η γεύση του είναι πιο κοντά στη γλύκα του ύσσωπου. Συλλέγονται τα φύλλα και τα άνθη του το καλοκαίρι. Αρωματικότατο, γλυκό και ήπιο, ένα εξαιρετικό χειμερινό βοτάνι που δεν είναι ιδιαίτερα γνωστό. Καθαρίζει τα νεφρά, ανοίγει το πνεύμα και τονώνει τον οργανισμό. Ταιριάζει πολύ, ως ένα πρωινό χειμωνιάτικο μείγμα, με κίστο και κυνόροδο για ανοσοενίσχυση, αλλά και τόνωση, αντικαθιστώντας τον καφέ.
Δε θα μπορούσε να λείπει μια αναφορά και στο βαλσαμόχορτο ή σπαθόχορτο (Hypericum perforatum), το βότανο του ήλιου. Συλλέγεται τον Ιούνιο, την περίοδο του θερινού ηλιοστασίου. Ιδανικό για να το πίνουμε το χειμώνα, καθώς μας προσφέρει σε όλα τα επίπεδα τον ήλιο του καλοκαιριού. Έχει αντικαταθλιπτική δράση, βοηθά την ανοσοενίσχυση, την κάθαρση και δρα αντιικά. Φυσικά, σχολιάζουμε τους διάφορους τρόπους παρασκευής βαλσαμόλαδου. Κάποιοι προτιμούν να το τοποθετούν σε σκιερό μέρος, θεωρώντας πως έτσι δε θα «ταγγίσει» το ελαιόλαδο στο οποίο τοποθετούμε το φρέσκο βότανο. Η Μαρία υποστηρίζει την παραδοσιακή και ενεργειακή οδό, όπου το σκεύασμα έρχεται σε επαφή με το φως και τη θέρμη του ήλιου, έστω και για κάποιες ώρες, για να έχει τα μέγιστα των χημικών του ιδιοτήτων. Οι δυνατές ουσίες που εκχυλίζονται μέσα στο λάδι, μετουσιώνουν και αλλάζουν τη σύσταση. Αναφέρεται σε ένα πείραμα που έκαναν με ίδιο λάδι και ίδια συλλογή και ποσότητα φυτού, όπου άφησαν το εκχύλισμα στον ήλιο για 40 ημέρες, ενώ το αντίστοιχο στη σκιά για 3 μήνες. Διαπίστωσαν, μετά από εργαστηριακή ανάλυση, ότι στην πρώτη περίπτωση είχαν μειωθεί ελάχιστα μόνο κάποιες βιταμίνες του ελαιόλαδου, κάτι που δεν μας απασχολεί ιδιαίτερα, αφού στοχεύουμε στις δραστικές ουσίες του βάλσαμου.
Ολοκληρώνουμε την κουβέντα μας με προβληματισμούς για τις παραδόσεις που χάνονται. Και πιο σημαντική από όλες, τελικά, η παράδοση της επιβίωσης. Καθώς ο σύγχρονος άνθρωπος φαίνεται να μην ξέρει να αναγνωρίσει τα χρήσιμα φυτά ή πως να καλλιεργήσει για παράδειγμα μια ντοματιά, ποιες ρίζες είναι βρώσιμες και ποιοι καρποί συλλέγονται από το δάσος. Μια γνώση και επαφή με τη φύση που καλούμαστε να προστατεύσουμε και να διατηρήσουμε ως μέρος του ίδιου μας του πολιτισμού.
Διαβάστε ακόμα:
Tα πιο απίθανα βότανα μέσα στην πόλη της Θεσσαλονίκης
Παραδοσιακά βότανα και σύγχρονη τεχνογνωσία στο Παγγαίο Όρος
Ευρυτανία: Τα τοπικά βότανα, το ξακουστό μέλι Ελάτης και η κλιματική αλλαγή
