Η Κέρκυρα, το ξακουστό ομηρικό νησί των Φαιάκων, στη βορειοδυτική άκρη της χώρας μας, προσφέρει σε ντόπιους και ξένους περιπατητές μαγικές εικόνες φύσης, ποικιλομορφία, πλούσιες παραδόσεις και φυσικά μια ευκαιρία βοτανικών εξερευνήσεων.
Η Ελένη Χριστοφοράτου, κλινική βοτανοθεραπεύτρια (Ηerbalist), με καταγωγή από το Ιόνιο επέστρεψε στο αρχοντικό νησί της Κέρκυρας στα 28 της. Στις δύσκολες εποχές, όπως μας αφηγείται, η φύση και η εθελοντική της συμμετοχή στην Ορνιθολογική Εταιρεία τής προσέφερε μια ανάσα υγείας μέσα στις ψυχολογικές προκλήσεις του καιρού. Περνώντας περισσότερο χρόνο στην ύπαιθρο, άρχισε και η παρατήρηση των φυτών που στην αρχή έμοιαζαν με ένα ομοιόμορφο «πράσινο χαλί», όπως παραδέχεται και η ίδια.
Το εγχείρημα διαμόρφωσης ενός σχολικού κήπου που θα προσέλκυε την άγρια ζωή ήταν η απαρχή της μύησης της στον κόσμο των βοτάνων. Τα αρωματικά φυτά, όντας ανθεκτικά και εύκολα στην φροντίδα τους, φάνηκαν ιδανικά για τη δημιουργία αυτού του βοτανόκηπου. Κεντρικό ερώτημα για την Ελένη, καθώς περνούσε από μια σειρά εκπαιδεύσεων πάνω στη φαρμακευτική χρήση των βοτάνων, ήταν με ποια «στρατηγική», ποιον τρόπο σκέψης ακολουθούμε για να επιλέξουμε τα κατάλληλα βότανα για κάθε συγκεκριμένο άνθρωπο και ανάγκη. Η μόνη σταθερά σε αυτές τις διερευνήσεις της ήταν η πολύ μελέτη αλλά και η εγγενής χαρά της να μαθαίνει για τα βότανα.
Σύμφωνα με μια ολιστική προσέγγιση, μας λέει, ότι οτιδήποτε χρειάζεται ο κάθε άνθρωπος υπάρχει κατά 90% γύρω του, στα φυτά που ζουν μαζί του στον τόπο του. Ιδιαίτερα στη χώρα μας η αφθονία των βοτάνων είναι πάντα παρούσα. Ακόμη και ανάμεσα στα φυτά που θεωρούμε άχρηστα ζιζάνια, για παράδειγμα σε ακαλλιέργητα χωράφια, βρίσκουμε φαρμακευτικούς θησαυρούς όπως το πεντάνευρο, το λάπατο, την στελλάρια, την καψέλλα και πολλά άλλα.
Η Ελένη στον Παντοκράτορα, το ψηλότερο βουνό της Κέρκυρας με 906 μέτρα υψόμετρο, θα αναζητήσει φασκόμηλο (Salvia fruticosa), κράταιγο (Crataegus sp.), κυνόροδα (Rosa sp.) και στάχυ (Stachys sp.), ένα σπουδαίο βότανο που μας θυμίζει μάλλον το φασκόμηλο σε σχήμα, αλλά δεν έχει τη χαρακτηριστική του μυρωδιά.
Στάχυς στα αρχαία ελληνικά σημαίνει οξύς, κοφτερός. Το όνομα είναι απολύτως αντιπροσωπευτικό για ένα φυτό που χρησιμοποιήθηκε επί αιώνες, για τον καθαρισμό και την επούλωση τραυμάτων από μεταλλικά όπλα, στις μεγάλες μάχες του αρχαίου κόσμου. Σε κάποια χωριά της Κέρκυρας ονομάζεται Θρεφτόχορτο, προφανώς γιατί θρέφει και επουλώνει τις πληγές και το χρησιμοποιούσαν μέχρι πρόσφατα σαν κατάπλασμα επάνω σε μολυσμένα τραύματα. Η δυτική βοτανοθεραπεία τον ανακαλύπτει πάλι, μετά από αιώνες που η χρήση του είχε γενικά ξεχαστεί, σαν ένα χαλαρωτικό βότανο, εξαιρετικό για προβλήματα του πεπτικού συστήματος, ειδικά αυτά που οφείλονται σε άγχος. Ο Στάχυς όμως, γίνεται όλο και πιο γνωστός σήμερα για τη βοήθεια που μπορεί να μας προσφέρει για να διατηρήσουμε τη μνήμη μας «κοφτερή», αλλά και σαν ένα σημαντικό βότανο για τον πονοκέφαλο και την ημικρανία.
Στα λιβάδια και τις δασικές περιοχές της Κέρκυρας, βρίσκει το αγκαθωτό ερύγγιο (Eryngium campestre), που συλλέγεται ολόκληρο, με τη ρίζα να έχει τα πιο δραστικά στοιχεία. Ένα εξαιρετικό βότανο που γίνεται βάμμα για το ουροποιητικό κυρίως, σύστημα. Η ένδειξη για τη χρήση του είναι το αίσθημα καψίματος στην ουρήθρα και μπορεί να χρησιμοποιηθεί σε φόρμουλες για παθήσεις όπως η ουρολοίμωξη, η διάμεση κυστίτιδα, η δυσουρία, η χρόνια μη-βακτηριακή προστατίτιδα και οι πέτρες στα νεφρά.
Η Ελένη, ανάμεσα στα εκατοντάδες είδη βοτάνων, ξεχωρίζει την ούσνια (Usnea sp.), ένα είδος λειχήνας. Αποτελεί, όπως μας λέει, ένα από το πιο ισχυρά αντιμικροβιακά βότανα που έχουμε στην Ελλάδα. Οι λειχήνες αποτελούν έναν ενιαίο οργανισμό, που είναι το αποτέλεσμα της συμβίωσης ενός μύκητα με ένα φύκος και ένα ή περισσότερα κυανοβακτήρια. Μπορούν και φωτοσυνθέτουν και έτσι, δεν απομυζούν το δέντρο, αλλά στηρίζονται απλά, επάνω σε αυτό. Οι λειχήνες μεγαλώνουν αργά γιατί όταν δεν υπάρχει αρκετή υγρασία στο περιβάλλον τους, πέφτουν σε μία κατάσταση ύπνωσης. Για να μην κινδυνεύσει ο πληθυσμός τους, συλλέγονται από σπασμένα κλαδιά που έχουν πέσει στο έδαφος, μετά από καταιγίδες.
Η Ούσνια γίνεται βάμμα ή κηραλοιφή. Οι δραστικές ουσίες της δεν εκχυλίζονται καλά στο νερό και για αυτό, δεν χρησιμοποιείται ως τσάι. Το βάμμα είναι κατάλληλο τόσο για εσωτερική, όσο και για εξωτερική χρήση. Έχει αντιμικροβιακές, αντιικές και αντιμυκητιακές ιδιότητες και είναι ιδιαίτερα αποτελεσματικό για λοιμώξεις από ανθεκτικά στην αντιβίωση βακτήρια. Χρησιμοποιείται, κυρίως, για λοιμώξεις του αναπνευστικού και του ουροποιητικού συστήματος αλλά και για την αντιμετώπιση του σταφυλόκοκκου.
Στην κορυφή της λίστας των σημαντικών βοτάνων, ιδιαίτερα για την εποχή του φθινοπώρου, έρχεται ένα αντιικό σιρόπι με καρπούς σαμπούκου (Sambucus nigra) που τονώνει εξαιρετικά το ανοσοποιητικό. Ένα τέτοιο σιρόπι σαμπούκου μπορεί να χρησιμοποιηθεί προληπτικά, αλλά και για την αντιμετώπιση υπαρχόντων συμπτωμάτων που συνήθως, υποχωρούν γρήγορα. Η Ελένη μας λέει, ως πρώην νηπιαγωγός, πως είναι το κλασικό σιρόπι που χρησιμοποιούν οι δάσκαλοι στο εξωτερικό, ενώ αποτελεί μια ασφαλή επιλογή και για τα παιδιά, κατά τη διάρκεια της σχολικής χρονιάς. Στο σιρόπι αυτό θα μπορούσαμε να προσθέσουμε τζίντζερ, κανέλα και μπαχαρικά για να ενισχύσουμε ιδιότητες και γεύση ή άλλα φρούτα του δάσους και καρπούς, όπως τα κυνόροδα ή τα τζίτζιφα, που είναι ιδιαίτερα αγαπητά στην Κέρκυρα.
Διαφορετικά μέρη του σαμπούκου μπορούν να χρησιμοποιηθούν θεραπευτικά. Τα άνθη του ρίχνουν τον πυρετό, βοηθούν στην αντιμετώπιση του βήχα και της καταρροής και είναι κατάλληλα για διάφορα δερματικά προβλήματα. Τα φύλλα και ο φλοιός γίνονται παραδοσιακά στην Κέρκυρα, κατάπλασμα για τα στραμπουλήγματα. Ο φλοιός εκχυλίζεται επίσης, σε λάδι και προστίθεται κυρίως, σε κεραλοιφές για τα εγκαύματα. Φύλλα και φλοιός είναι κατάλληλα μόνο για εξωτερική χρήση, ενώ οι καρποί του σαμπούκου δεν πρέπει να καταναλώνονται ωμοί.
Για την ενίσχυση ενός πραγματικά εξασθενημένου ανοσοποιητικού συστήματος, η Ελένη μας εξηγεί, πως χρειαζόμαστε βότανα με ανοσορυθμιστικές ιδιότητες, όπως τα μανιτάρια και συγκεκριμένα το γανόδερμα (Ganoderma sp.), το τσάγκα (Inonotus obliquus), ο κορδιοκέφαλος (Ophiocordyceps militaris), το μαϊτάκε (Grifola frondosa ), η λεντινούλα ή σιιτάκε (Lentinula edodes) και ο τραμέτης (Trametes versicolor). Τα χρησιμοποιούμε κυρίως ως αφέψημα, βράζοντας για αρκετή ώρα τα μανιτάρια σε νερό, ιδανικά 2-4 ώρες, για να πάρουμε όλα τα σημαντικά συστατικά ή ακόμη και ως βάμμα μετά από συγκεκριμένη διαδικασία.
Συνεχίζοντας να αναφερθούμε σε καταστάσεις στρες και κούρασης, συχνές στην εποχή μας, όπου τα προσαρμογόνα βότανα έρχονται στο προσκήνιο. Αυτή είναι μια σύγχρονη έννοια και η βασική ιδιότητα για να χαρακτηριστεί ένα βότανο προσαρμογόνο είναι να λειτουργεί στον άξονα υποθαλάμου-υπόφυσης-επινεφριδίων (HPA Axis), αυξάνοντας την γενική αντοχή του οργανισμού στο στρες. Το περίφημο ασιατικό τσίνσενγκ (Panax ginseng), το αμερικάνικο τζίνσενγκ (Panax quinqeofolius), ο ελευθερόκοκκος ή Σιβηριανό Τζίνσεγκ (Eleutherococcus senticosus), η ασβαγκάντα (Withania somnifera) ή η γλυκόριζα (Glycyrrhiza glabra) που φύεται άφθονη στο νησί της Κεφαλονιάς (από όπου κατάγεται η Ελένη) είναι μερικά από αυτά. Τα περισσότερα από αυτά τα βότανα χαρακτηρίζονταν ως τονωτικά στην παραδοσιακή βοτανοθεραπεία διαφόρων λαών. Τα προσαρμογόνα ανακαλύφθηκαν, όπως μας εξιστορεί, από Ρώσους ερευνητές που αναζητούσαν την ανθεκτικότητα και την αντοχή σε καταστάσεις πίεσης, είτε για τους αθλητές τους είτε για τους εκπαιδευόμενους αστροναύτες, αλλά και για κάθε σκληρά εργαζόμενο.
Ένα άλλο βότανο που φαίνεται να είναι πολύ βοηθητικό για την κούραση και το βρίσκουμε σε αφθονία στην Κέρκυρα είναι το βάμμα από το λουλούδι αστράκι (Bellis annua ή perennis). Αυτό το είδος μαργαρίτας βοηθάει πολύ στη συγκέντρωση και τη χαλάρωση, φέρνοντας μια αίσθηση πως «όλα αυτά που σε ενοχλούν, μένουν λίγο πιο μακριά χωρίς να σε αγγίζουν». Εξαιρετικό, όπως δείχνουν οι μαρτυρίες, ειδικά για τους επαγγελματίες οδηγούς με τα πολύωρα κουραστικά ωράρια και το έντονο άγχος της καλοκαιρινής οδήγησης στα τουριστικά νησιά.
Επιπλέον, για καταστάσεις υπερέντασης και αϋπνίας, προτείνονται τα φύλλα της μοναδικής πασιφλόρας ως βάμμα και συγκεκριμένα το είδος Pasiflora incarnata. Το συγκεκριμένο φυτό ηρεμεί τις έντονες επαναλαμβανόμενες σκέψεις που εμποδίζουν τη χαλάρωση. Η βερβένα (Verbena officinalis, Verbena hastata) επίσης για το στρες, ένα μικρό όμορφο μωβ λουλουδάκι που είναι εξαιρετικό αγχολυτικό και χρησιμοποιείται σε όλες τις φόρμουλες για τις κρίσεις πανικού. Είναι, ακόμη, σπασμολυτικό οπότε βοηθά σε διαφόρων ειδών σπασμούς (τικ, τρέμουλο, κράμπες στο στομάχι κλπ.) και πικρό, δηλαδή καλό για το πεπτικό μας σύστημα.
Αναφερόμαστε, επίσης, στη ρίζα της γνωστής βαλεριάνας (Valeriana sp.) που φαίνεται κάποιους να τους βοηθά και κάποιους όχι. Εξαρτάται, μας αναλύει η Ελένη, τι είδους δυσκολία χαλάρωσης ή αϋπνία βιώνουμε και αν είναι από υπερένταση ή εξάντληση. Η βαλεριάνα συστήνεται, λοιπόν, για περιπτώσεις εξάντλησης, όπου ο οργανισμός είναι τόσο κουρασμένος που δεν έχει τη δύναμη να μπει σε κατάσταση χαλάρωσης. Αναλόγως, μπορεί να εντείνει την υπερένταση γιατί είναι ένα θερμό βότανο που αυξάνει τη φωτιά στον οργανισμό. Στον Παντοκράτορα αυτοφύεται η βαλεριάνα και η εμπειρία της συλλογής είναι για την ίδια «συγκλονιστική». Για να βγάλει ατόφια τη ρίζα μέσα από το πετρώδες έδαφος χρειάζεται να είναι κανείς πολύ συγκεντρωμένος και εναρμονισμένος με το φυτό. Και αυτό τονίζει η Ελένη πως είναι μέρος της θεραπευτικής πλευράς της συλλογής. Η μεγαλύτερη θεραπεία που έχει δεχτεί από τα φυτά άλλωστε, όπως λέει η ίδια, είναι ο χρόνος που περνάει μαζί τους.
Μετά από τόσα χρόνια ενασχόλησης, η Ελένη αναγνωρίζει πως ο δρόμος της είναι αυτό το μοίρασμα της γνώσης και θεραπείας με τους ανθρώπους μέσα από τη συγγραφή και τη διδασκαλία. Έχει ιδρύσει την εταιρεία «Ρόδακας», προσφέροντας περιπάτους στη φύση και εργαστήρια για τα βότανα. Έχει υπάρξει ιδρύτρια και συντονίστρια του πρώτου παραρτήματος στην Ελλάδα της διεθνούς οργάνωσης Ηerbalists without Borders, ερευνά και καταγράφει την παραδοσιακή βοτανοθεραπεία μέσα από συνεντεύξεις με τους κατοίκους της Κέρκυρας και συμμετέχει με δράσεις στην ετήσια εκδήλωση Corfu Open Gardens.
Ένα ακόμη σπουδαίο εγχείρημα στο οποίο συμβάλλει είναι η οργάνωση της πρώτης Βιβλιοθήκης της Φύσης, μία πρωτοβουλία του Συλλόγου Μανιταρόφιλων Κέρκυρας και του Μορφωτικού Πολιτιστικού Συλλόγου Σινιών σε συνεργασία με την Δημόσια Κεντρική Ιστορική Βιβλιοθήκη του νησιού. Η Βιβλιοθήκη της Φύσης περιλαμβάνει αυτή τη στιγμή 80 τόμους επιλεγμένων βιβλίων για τα βότανα, τα μανιτάρια και τις διάφορες μορφές άγριας ζωής. Στόχος είναι η εγκυρότητα και η ελεύθερη πρόσβαση στην πληροφορία για τη φύση και τα βότανα σε φοιτητές, ερευνητές, συγγραφείς ή ερασιτέχνες που αγαπούν το αντικείμενο και ενδιαφέρονται για αυτό. Με τη λειτουργία του δικτύου των δημόσιων βιβλιοθηκών της Ελλάδας θα είναι δυνατό, ο καθένας να έχει εύκολα διαθέσιμη μια αξιόλογη βιβλιογραφία βοτανοθεραπείας. Αυτή τη στιγμή, όλοι οι κάτοικοι και οι επισκέπτες του νησιού μπορούν να μελετήσουν τα βιβλία στον φιλόξενο και όμορφο χώρο της βιβλιοθήκης και να τα δανειστούν, εφόσον δικαιούνται κάρτα μέλους. Σκοπός της Βιβλιοθήκης της Φύσης είναι να φτάσει τους 200 τόμους, ενώ τα βιβλία ζωντανεύουν με διαλέξεις και εκδηλώσεις σε σχέση με το περιεχόμενο τους.
Διαβάστε ακόμα:
Λαλάδες: Οι άγριες τουλίπες πίσω από το μαγευτικό κόκκινο των λιβαδιών της Χίου
