Στα Γρεβενά θα πάτε για πολλούς λόγους, τον εξής έναν. Να ζήσετε μια μοναδική εμπειρία μανιταρογνωσίας, μανιταροσυλλογής και μανιταρογευσίας στην πόλη που θεωρείται «πρωτεύουσα» του μανιταριού στην Ελλάδα. Όταν βρεθείτε εκεί μην εκπλαγείτε από τα πολλά γλυπτά συμπλέγματα μανιταριών που κοσμούν τα πάρκα, τις πλατείες και τους κόμβους της. Είστε στην πρώτη πόλη του πλανήτη που ανακηρύχτηκε επίσημα «city of mushrooms» (πόλη των μανιταριών).
Η περιοχή των Γρεβενών έχει μεγάλη παράδοση στην καταγραφή, τη συλλογή και την πολύπλευρη ανάδειξη και αξιοποίηση των άγριων μανιταριών, που τους έχει χαρίσει απλόχερα η φύση. Σε όλο το νομό έχουν καταγραφεί περισσότερα από 2.500 είδη μανιταριών, από τα 7.000 είδη της Ελλάδας, τα οποία αν και εκατοντάδες από αυτά είναι τα βρώσιμα, μόλις δέκα είδη φτάνουν στο τραπέζι και στο εμπόριο.
Τα μανιτάρια, και αυτό δεν είναι υπερβολή, αποτελούν κομμάτι της τοπικής κουλτούρας και έχουν εξελιχθεί σε κορυφαίο brand για τα Γρεβενά, προσελκύοντας χιλιάδες επισκέπτες όλες τις εποχές του χρόνου.
Ο Γιώργος Κωνσταντινίδης είναι εκπαιδευτικός και πρόεδρος των Μανιταρόφιλων Ελλάδας. Τα τελευταία 33 χρόνια έχει ταυτίσει το όνομά του με την ανάδειξη των μανιταριών στα Γρεβενά, αλλά και σ΄ όλη τη χώρα , συμβάλλοντας στην ταυτοποίηση εκατοντάδων ειδών, στη συγγραφή σχετικών βιβλίων, στην διοργάνωση εκδηλώσεων κλπ. Όπως λέει τα μανιτάρια, αποτελούν μέρος της τοπικής κουλτούρας στα Γρεβενά: «Η αναζήτηση και η συλλογή τους, οι τρόποι κατανάλωσης, οι συνταγές μαγειρικής, οι τεχνικές συντήρησης, οι λαϊκές ονομασίες, οι παροιμίες και οι μύθοι που έχουν αναπτυχθεί γύρω από τον τρόπο εμφάνισής και ανάπτυξής τους, αποτελούν μέρος της τοπικής παράδοσης, της λαογραφίας, της ιστορίας και της οικονομίας» λέει.
Πραγματικά, η φύση «προίκισε» γενναιόδωρα τα Γρεβενά. Η ποικιλία και η διασπορά των δεκάδων ειδών αυτοφυών μανιταριών, δεν αποτελούν μόνο σημαντικό στοιχείο της βιοποικιλότητας του τόπου, αλλά έχουν αναδείξει το νοτιότερο νομό της Μακεδονίας, σε κορυφαίο προορισμό περισυλλογής μανιταριών -αλλά και εδώδιμης απόλαυσης- στην Ελλάδα, αποτελώντας μοχλό ήπιας οικονομικής δραστηριότητας και τοπικής ανάπτυξης. «Τα άγρια μανιτάρια των Γρεβενών, σήμα κατατεθέν της περιοχής μας, αποτελούν έναν εναλλακτικό και οικολογικό μοχλό ανάπτυξης, συμβάλλοντας στην προσέλκυση πολλών επισκεπτών από Ελλάδα και εξωτερικό. Στόχος της Δημοτικής Αρχής είναι η περαιτέρω ισχυροποίηση του μοναδικού αυτού τοπικού μας προϊόντος που έχει αναδείξει την πόλη μας, “πρωτεύουσα των μανιταριών”» λέει από την πλευρά του ο δήμαρχος Γρεβενών, Γιώργος Δασταμάνης, επισημαίνοντας πως έχουν συμβάλλει ουσιαστικά στην αύξηση της επισκεψιμότητας στην περιοχή.
Εκτός από εκλεκτή τροφή και πρώτη ύλη για την παρασκευή κορυφαίας ποιότητας προϊόντων διατροφής, τ’ άγρια μανιτάρια των Γρεβενών, αποτελούν επίσης πηγή έμπνευσης για τους λάτρεις της φωτογραφίας αλλά και των τεχνών (ζωγραφικής, γλυπτικής κ.α.). Μια βόλτα στην πόλη θα σας πείσει για το τελευταίο, αφού θα εντυπωσιαστείτε από τα πολλά καλλιτεχνικά έργα που κοσμούν κεντρικά σημεία της πόλης αλλά και επιχειρήσεις εστίασης ή τυποποίησης προϊόντων μανιταριών. Το 2019 μάλιστα τα Γρεβενά και τα μανιτάρια της περιοχής, παρουσιάστηκαν σε εκτενές αφιέρωμα του δικτύου National Geographic στη Μεγάλη Βρετανία.
Στο δάσος για μανιτάρια
Μανιτάρια υπάρχουν σε όλο το νομό Γρεβενών. Βόρεια στο Βόιο, κοντά στα σύνορα με την Κοζάνη, αλλά και στον Όρλιακα, στη Βάλια Κάλντα και στις Μπάλτσες. Αναζητήστε τα στα πυκνά δάση βελανιδιάς, μαυρόπευκου, υβριδογενούς ελάτης και οξιάς, καθώς και στα λιβάδια και στις όχθες των ποταμών Αλιάκμονα και Βενέτικου.
Η αναζήτηση και η συλλογή μανιταριών, στην πλούσια και άγρια φύση των Γρεβενών, αποτελεί μια μοναδική εμπειρία για όλη την οικογένεια, που συνδυάζει τη γνώση, με την αναψυχή και την άθληση. Για τους πλέον «εξιδεικευμένους» η καταγραφή, φωτογράφιση και ταυτοποίηση των εκατοντάδων ειδών μανιταριών της περιοχής, προσφέρει επιπλέον δυνατές συγκινήσεις.
Σηκωθείτε νωρίς το πρωί, ντυθείτε ζεστά με αδιάβροχα παπούτσια -καλού κακού την εποχή αυτή- και ξεκινήστε τη βόλτα σας στο δάσος, ψάχνοντας και αναγνωρίζοντας τα μανιτάρια που θα γεμίσουν το καλάθι σας. Να θυμάστε πως κάθε περιοχή, διαφορετικός βιότοπος ουσιαστικά, έχει τα δικά της είδη μανιταριών.
Μπορείτε να ακολουθήσετε την εύκολη και βατή διαδρομή στο περιαστικό πευκόδασος Άλσος Θεοδωρίδη, ανατολικά της πόλης των Γρεβενών, όπου θα βρείτε πολλά είδη μανιταριών, κυρίως φθινόπωρο και άνοιξη. Εάν πάλι έχετε όρεξη για ψηλές κορυφές, ακολουθήστε το μονοπάτι από το χωριό Ζιάκας (20 χλμ Ν.Δ των Γρεβενών) που φτάνει έως την κορυφή του όρους Όρλιακας (υψόμετρο 1.464 μ.), διασχίζοντας πλούσια δάση από έλατα, πεύκα, δρυς, οξιές, ιτιές, λεύκες και σφενδάμια.
Στην πόλη επίσης, λειτουργούν Γραφεία Εναλλακτικού Τουρισμού, που πραγματοποιούν μανιταροεξορμήσεις στη Βάλια Κάλντα ή στο όρος Όρλιακας, συνοδεία ειδικών που ενημερώνουν τους συμμετέχοντες. Ενίοτε οι δράσεις συνοδεύονται από πλούσια μανιταρογεύματα στη μαγευτική φύση της περιοχής.
Ενημερωθείτε και ξεκινήστε
Στα ξενοδοχεία και στους ξενώνες της περιοχής θα βρείτε ενημερωτικά φυλλάδια, ενώ στα βιβλιοπωλεία και σε επιχειρήσεις που πωλούν τυποποιημένα προϊόντα από μανιτάρια, τα βιβλία – οδηγούς του Γιώργου Κωνσταντινίδη, τα οποία θα σας βοηθήσουν να ξεχωρίσετε τα είδη, γεμίζοντας το καλάθι σας μ΄ όσα θα σας προσφέρουν μοναδικές γευστικές απολαύσεις.
«Ο μόνος κανόνας που ισχύει γενικά για τη συλλογή μανιταριών είναι αυτός που λέει ότι: μαζεύουμε για τροφή μόνο τα είδη των οποίων τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά γνωρίζουμε με απόλυτη βεβαιότητα. Η παραμικρή αμφιβολία είναι λόγος απόρριψής τους. Η γνώση των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών, η εμπειρία και η προσεκτική παρατήρηση, αποτελούν τις μόνες εγγυήσεις για την ασφαλή αναγνώριση ενός είδους» αναφέρει ο κ .Κωνσταντινίδης στο βίβλίο του : «Μανιτάρια – οδηγός τσέπης». Πληροφορίες για τα είδη μπορείτε να βρείτε και στην σελίδα των Μανιταρόφιλων Ελλάδας (www.mycohellas.gr)
Είναι πολύ εύκολο να ξεχωρίσετε τα είδη μανιταριών που είναι βρώσιμα, από τα επικίνδυνα για την υγεία. Ενημερωθείτε και επικεντρωθείτε αποκλειστικά σ’ αυτά τα είδη.
Στη συνέχεια το TOP 5 των κορυφαίων βρώσιμων μανιταριών της περιοχής, καθώς και το όμορφο αλλά τοξικό Ζουρλομάνταρο ή Λωλομανίτη, όπως το αποκαλεί ο λαός, το οποίο απλά το … φωτογραφίζετε και τέλος το πλέον επικίνδυνο, τον φαλλοειδή Αμανίτη ή Θανατίτη, που αναγνωρίζετε και το αποφεύγετε κατηγορηματικά.
TOP 5 βρώσιμων ειδών
- Amanitacaesarea (Scop.) Pers.
Αμανίτης ο καισαρικός
Λαϊκές ονομασίες: Αυγό, Κοκκινούσκα κ.ά.
Καρποφορεί από τον Μάιο έως τον Νοέμβριο, κυρίως σε δάση πλατυφύλλων (δρυός, καστανιάς, οξιάς, γαύρου).
Εδωδιμότητα: Κορυφαίο, φαγώσιμο είδος
- Agaricus crocodilinus Murrill
Αγαρικό τοκροκοδείλινο
Agaricus albertii Bon, Agaricus urinascens (Jul. Schäff. & F.H. Møller) Singer κ.ά.
Λαϊκές ονομασίες: Αγελαδινή, Γλόμπος, Γερμανικό κράνος, Γούβα
Καρποφορεί από τον Απρίλιο έως τον Νοέμβριο, σε κύκλους ή σειρές, ανάμεσα σε γρασίδι, σε λιβάδια, ξέφωτα ή δάση.
Εδωδιμότητα: Φαγώσιμο, εξαιρετικά νόστιμο.
- Macrolepiota procera (Scοp.) Singer
Μακρολεπιωτήηψηλή
Macrolepiota procera var. pseudo-olivascens Bellù & Lanzoni
Λαϊκές ονομασίες: Ζαρκαδίσιο, Αδραχτίτσα (π) κ.ά.
Καρποφορεί από τον Απρίλιο έως τον Δεκέμβριο κατά ομάδες, σε δάση, ξέφωτα, βοσκοτόπια και θαμνότοπους, σε ηλιόλουστες θέσεις.
Εδωδιμότητα: Φαγώσιμο, νόστιμο.
- Cantharellus subpruinosus Eyssart. & Buyck
Κανθαρίσκος ο υποπαχνώδης
=Cantharellus pallens Pilát κ.ά.
Λαϊκή ονομασία: Κιτρινούσκα
Καρποφορεί από τον Μάιο έως τον Νοέμβριο σε δάση πλατυφύλλων.
Εδωδιμότητα: Κορυφαίο φαγώσιμο είδος.
- Boletus aereus Bull.
Βωλίτης ο χάλκειος
Λαϊκές ονομασίες: Καλογ(ε)ράκι, Καλογρίτσα (π), Βασιλικό (τα ώριμα μανιτάρια)
Καρποφορεί από τον Μάιο έως τον Δεκέμβριο κοπαδιαστά, (δρυός, καστανιάς, γαύρου, αριάς και σπανίως οξιάς), σε θαμνότοπους με κουμαριές ή ανάμεσα σε λαδανιές.
Εδωδιμότητα: Κορυφαίο, φαγώσιμο είδος.
Το όμορφο αλλά …τοξικό
- Amanita muscaria (L.) Lam
Αμανίτηςομυιϊκός
Λαϊκές ονομασίες: Ζουρλομάνταρο, Λωλομανίτης, Γκουγκούλιαρε Ζούρλε (β) κ.ά.
Καρποφορεί καλοκαίρι και φθινόπωρο, συνήθως κατά ομάδες, σε δάση πλατυφύλλων και κωνοφόρων.
Εδωδιμότητα: Τοξικό
Και το θανατηφόρο (μακριά)
- Amanita phalloides (Vaill. ex Fr.) Link
Αμανίτης ο φαλλοειδής
Λαϊκές ονομασίες: Φαμελίτης, Θανατίτης
Καρποφορεί από τον Μάιο έως τον Δεκέμβριο, κυρίως σε δάση πλατυφύλλων (δρυός, οξιάς, φουντουκιάς, καστανιάς και οστριάς).
Εδωδιμότητα: Θανατηφόρο· το πιο επικίνδυνο είδος στην Ελλάδα και τον πλανήτη.
Πανελλήνια Γιορτή Μανιταριών & Πάρκο Μανιταριών
Κάθε χρόνο το δεύτερο 15νθήμερο του Αυγούστου πραγματοποιείται στο «Πάρκο Μανιταριών» η Πανελλήνια Γιορτή Μανιταριού, που αποτελεί κορυφαίο γεγονός μανιταροφιλίας και μανιταρογνωσίας στην Ελλάδα και την μεγαλύτερη γιορτή με επίκεντρο τα μανιτάρια στον πλανήτη, καθώς συγκεντρώνει χιλιάδες επισκέπτες από όλα τα μέρη της Ελλάδας και το εξωτερικό. Και φέτος η πραγματοποίηση της εκδήλωσης θα κριθεί από την πορεία της πανδημίας του Covid-19 στη χώρα.
Η εκδήλωση πραγματοποιείται στο καλαίσθητο «Πάρκο Μανιταριών» που έχει δημιουργήσει ο δήμος Γρεβενών στο Β.Α. άκρο της πόλης, στην είσοδο από Κοζάνη. Εντυπωσιάζει η ξυλόγλυπτη πύλη, έργο του ντόπιου ξυλογλύπτη και μέλους των Μανιταρόφιλων Ελλάδας Γιάννη Παπατζήκα.
Μουσείο Μανιταριών Λάβδας
Εάν έχετε χρόνο επισκεφθείτε το «Μουσείο Μανιταριών» στο χωριό Λάβδα, 32 χλμ Ν.Α. των Γρεβενών. Πρόκειται για ένα μικρό ορεινό χωριό στις πλαγιές της βόρειας Πίνδου, που σε ένα παραδοσιακό πετρόχτιστο κτίριο στεγάζει άγρια μανιτάρια, αποξηραμένα αλλά και γλυπτά ομοιώματα, τα οποία ενσωματώθηκαν μέσα σε προθήκες αποτελώντας μικρογραφία της φύσης. Για όλα τα είδη μανιταριών παρέχονται πληροφορίες με πλούσια βιβλιογραφία και οπτικοακουστικό υλικό.
Τοπική κουζίνα και γκουρμέ πιάτα
Η τοπική κουζίνα έχει αξιοποιήσει απολύτως τα μανιτάρια, τα οποία κατέχουν σημαντική θέση στο διαιτολόγιο και την καθημερινή ζωή των κατοίκων της περιοχής, στους καταλόγους των εστιατορίων και στα ράφια των επιχειρήσεων που εμπορεύονται τοπικά προϊόντα με βάση κυρίως το μανιτάρι.
Όλα σχεδόν τα πιάτα που σερβίρουν τα τοπικά εστιατόρια έχουν ως βάση τo μανιτάρια, που ξεχωρίζουν για την υψηλή θρεπτική και διατροφική τους αξία, είναι πλούσια σε πρωτεΐνες και αντιοξειδωτικά, έχουν λίγες θερμίδες (100 γρ. αποδίδουν μόλις 22 θερμίδες) και δεν περιέχουν καθόλου χοληστερόλη.
Μερικές από τις τοπικές συνταγές, τα γκουρμέ πιάτα, ακόμη και τα γλυκά που θα πρέπει να δοκιμάσετε στα Γρεβενά : μανιταρομαγειρίτσα, η μανιταρόπιτα, η μανιταρόσουπα, το μανιταροπίλαφο, ο μανιταροτραχανάς, το ποντιακό πλιγούρι με μανιτάρια, τα μανιτάρια τουρσί, τα αποξηραμένα μανιτάρια, λικέρ από μανιτάρι, ζυμαρικά με μανιτάρι, παστέλι με μανιτάρι, μέχρι και γλυκό κουταλιού (παγκόσμια πρωτοτυπία, επινόηση του Γ. Κωνσταντινίδη) και μαρμελάδα από μανιτάρι.
Να θυμάστε πως τα άγρια μανιτάρια βγάζουν όλη τη γεύση τους όταν καταναλώνονται φρέσκα: ψητά, τηγανιτά, σωταρισμένα σε βούτυρο, μέσα σε ζυμαρικά ή ρύζι ή σε συνδυασμό με αβγά. Τους ταιριάζει πολύ η κρέμα γάλακτος ενώ γενικά δεν δένουν με τη ντομάτα, που σκεπάζει τα αρώματά τους.
Δεκάδες προϊόντα από μανιτάρια
Στην πόλη των Γρεβενών και στην γύρω περιοχή, υπάρχουν πολλές επιχειρήσεις καλλιέργειας μανιταριών και τυποποίησης προϊόντων. Στα ράφια και στα ψυγεία τους τους θα βρείτε : μανιτάρια τουρσί ή σε λάδι, αποξηραμένα ή κατεψυγμένα, ζυμαρικά και τυριά με μανιτάρια και τρούφα, λικέρ από μανιτάρι, παστέλι, λουκούμι, σοκολάτες με αυτοφυή μανιτάρια και τρούφα κ.α.
Τα Γρεβενά αποτελούν χαρακτηριστικό παράδειγμα πως μια μικρή κοινωνία κατάφερε και αξιοποίησε στο έπακρο το «δώρο» που της χάρισε απλόχερα η φύση, πετυχαίνοντας να αποκτήσει μια ιδιαίτερη τουριστική και γαστρονομική ταυτότητα, ενισχύοντας την τοπική οικονομία τόσο από την μεγάλη επισκεψιμότητα όσο και την τυποποίηση μανιταριών και σχετικών προϊόντων, που γνωρίζουν τεράστια ζήτηση.
To μανιτάρι κατάφερε να καταστεί κορυφαίο brand για την πόλη των Γρεβενών, με πολύ κόπο, αγάπη και μεράκι, επειδή Αρχές και τοπική κοινωνία συμμερίστηκαν τ΄ όραμα του παθιασμένου εκπαιδευτικού, ερασιτέχνη μυκητολόγου -και συγγραφέα επτά σχετικών βιβλίων- Γιώργου Κωνσταντινίδη, ο οποίος γενικότερα έχει συμβάλει καθοριστικά στην ανάπτυξη της μανιταροφιλίας-μανιτρογνωσίας στην Ελλάδα.
«Τα μανιτάρια των Γρεβενών αποτελούν το πλέον αναγνωρίσιμο χαρακτηριστικό που προβάλλει τον τόπο μας και κινητοποιεί πολυδιάστατα το ανθρώπινο δυναμικό. Σίγουρα μπορούμε να πετύχουμε περισσότερα, “παντρεύοντας” το όνειρο με την πραγματικότητα και με αιχμή του δόρατος τα μανιτάρια να αναδείξουμε ό,τι καλό έχει ο τόπος μας. Φυσικές ομορφιές, παλαιοντολογικά ευρήματα, γεωλογικά φαινόμενα, χιονοδρομικό κέντρο Βασιλίτσας, μνημεία λαϊκής αρχιτεκτονικής, τοπικά προϊόντα, τοπικές γεύσεις, τοπική παράδοση και κουλτούρα» λέει ο κ.Κωνσταντινίδης
Να θυμάστε
- Μανιτάρια υπάρχουν όλες τις εποχές και -αφού αποτελούν καρπούς μυκήτων-, καρποφορούν όταν βρουν κατάλληλες συνθήκες, κυρίως υγρασίας και θερμοκρασίας.
- Οι καλύτερες εποχές είναι ωστόσο το φθινόπωρο και η άνοιξη.
- Το μανιτάρι το ξεριζώνουμε στριφογυρίζοντας το απαλά και καθαρίζοντας με το μαχαίρι μας τα χώματα πριν το βάλουμε με προσοχή στο καλάθι.
- Ενημερωθείτε για τα βρώσιμα εδώδιμα είδη. Μην αγγίζετε και μην κόβετε είδη τα οποία δεν γνωρίζετε.
- Οι τρούφες είναι μανιτάρια που καρποφορούν υπογείως.
- Στα Γρεβενά έχει την έδρα του ο σύλλογος «Μανιταρόφιλων Ελλάδας» που, μεταξύ άλλων, σε συνεργασία με το Επιμελητήριο Γρεβενών και το Γεωπονικό Πανεπιστήμιο Αθηνών, εκπαιδεύει και πιστοποιεί συλλέκτες αυτοφυών μανιταριών από όλη τη χώρα.
Τα Γρεβενά στον χάρτη
Τα Γρεβενά απέχουν 420 χλμ από Αθήνα (5 ώρες), 156 χλμ από Θεσσαλονίκη (1ω 50 λεπτ.) και 48 χλμ (40 λεπτ.) από Κοζάνη και τον Κρατικό Αερολιμένα «Φίλιππος». Στην πόλη υπάρχουν ξενοδοχεία και ξενώνες, καθώς εστιατόρια και ταβέρνες.
Πληροφορίες
