Σε αρκετά δημοσιεύματα, αλλά και σε ιστότοπους με πληροφοριακό ή εγκυκλοπαιδικό χαρακτήρα, η Κυρά Παναγιά χαρακτηρίζεται συνήθως ως «ερημονήσι». Ή, πιο συγκεκριμένα, ως το μεγαλύτερο από τα ερημονήσια των Βορείων Σποράδων, όσα απαρτίζουν το Εθνικό Θαλάσσιο Πάρκο Αλόννησου: ένα από τα σπουδαιότερα καταφύγια για τη διάσημη μεσογειακή φώκια μονάχους μονάχους, η οποία απειλείται με εξαφάνιση.
Αυτό, ωστόσο, δεν είναι ακριβές. Η Κυρά Παναγιά μπορεί να μην έχει οικισμούς και οργανωμένη κοινοτική ζωή, αλλά δεν είναι και ακατοίκητη –όπως θα περίμενε κανείς διαβάζοντας για ένα «ερημονήσι». Ως το 2001, μάλιστα, κατέγραφε 10 κατοίκους στις επίσημες απογραφές. Στις δικές μας ημέρες, βέβαια, τα πράγματα έχουν πέσει κάτω από ένα τέτοιο, διψήφιο νούμερο. Παρά ταύτα, ακόμα και στην πιο πρόσφατη απογραφή (2021) το νησί κατέγραψε 3 μόνιμους κατοίκους: τον καλόγερο του μοναστηριού της Γεννήσεως της Θεοτόκου, συν δύο εργάτες κτηνοτρόφους, συνεργαζόμενους με τυροκομική επιχείρηση στον Αλμυρό της Μαγνησίας.
Επιπλέον, εάν φτάσετε στο νησάκι κατά την αιχμή του ελληνικού καλοκαιριού, θα διαπιστώσετε ότι δεν είστε ο μοναδικός του επισκέπτης: πολλοί έρχονται εδώ για το μοναστήρι της Κυρά Παναγιάς, αλλά και για μια βουτιά στα βαθυγάλανα νερά της, εκμεταλλευόμενοι τα τουριστικά καραβάκια που εκτελούν τα σχετικά δρομολόγια. Κοσμοσυρροή, επίσης, παρατηρείται και το πρώτο Σαββατοκύριακο κάθε Σεπτέμβρη, όταν γιορτάζει η μονή, προσελκύοντας προσκυνητές από όλες τις Σποράδες, καθώς και από τη Μαγνησία.
Το παρελθόν του νησιού κι ένα εκπληκτικό μοναστήρι
Η Κυρά Παναγιά εντοπίζεται στα βορειοανατολικά της Αλόννησου, έχει έκταση 24,97 τ.χλμ. και πρόκειται για νησί το οποίο δεν είναι ξερό. Ερχόμενοι, δηλαδή, θα δείτε κάμποσα ελαιόδεντρα, αν και κατά κύριο λόγο το έδαφος καλύπτεται από χαμηλή βλάστηση τύπου μακία (συνηθισμένη για τη Μεσόγειο Θάλασσα) και από αρκετά είδη θάμνων, με κυρίαρχα ανάμεσά τους τα σχίνα, τα πουρνάρια, τα ρείκια και τις κουμαριές (υπάρχουν και γλιστροκουμαριές, μάλιστα). Το τοπίο, γενικά, είναι λοφώδες, με το υψόμετρο να κυμαίνεται από 169 έως 302 μέτρα.
Η περιοχή πρωτοκατοικήθηκε πολύ πριν από όσο φαντάζονται οι περισσότεροι, όπως φάνηκε όταν η αρχαιολογική σκαπάνη αποκάλυψε ίχνη προϊστορικού οικισμού της Νεολιθικής Εποχής (γύρω στο 6000 π.Χ.) στον όρμο του Αγίου Πέτρου. Το μεγαλύτερο μέρος του βρίσκεται πλέον καταποντισμένο στα 5 με 7 μέτρα κάτω από την επιφάνεια της θάλασσας –κάτι που προσελκύει τους φίλους των καταδύσεων– φαίνεται ωστόσο ότι έζησε για περίπου χίλια χρόνια. Στην κλασική αρχαιότητα, έπειτα, οργανώθηκαν δύο οχυρωμένα πολίσματα στα φυσικά λιμάνια της Κυρά Παναγιάς (που έγινε μήλο της έριδος μεταξύ Αθήνας και Μακεδονίας), ενώ αναπτύχθηκε και αγροτική δραστηριότητα στην ενδοχώρα. Ορισμένοι, μάλιστα, εικάζουν πως ήταν εδώ όπου έδρευε η αρχαία Αλόννησος (και όχι στο σημερινό, ομώνυμο νησί), θέση, ωστόσο, που δεν έχει αποδειχθεί.
Η κατοίκηση δείχνει να υπήρξε συνεχής ως και την αρχή της βυζαντινής εποχής, αν κρίνουμε από διάφορα λείψανα που χρονολογήθηκαν στον 6ο και 7ο αιώνα μ.Χ. Εν καιρώ, έπειτα, το νησί έγινε γνωστό ως Πελαγονήσι (ή και Πέλαγος, όπως αναγράφεται σε ορισμένους χάρτες), αλλά με τα χρόνια επικράτησε το εκλαϊκευμένο όνομα Κυρά Παναγιά, το οποίο αντανακλούσε το μοναστήρι που ιδρύθηκε εκεί, αφιερωμένο στη Γέννηση της Θεοτόκου.
Το μοναστήρι αυτό σχετίζεται άμεσα με το σύγχρονο προφίλ της Κυρά Παναγιάς, αλλά και με το γεγονός ότι παραμένει προσβάσιμη σε όποιον επιθυμεί να την επισκεφθεί, παρά την ένταξή της στο προστατευμένο Εθνικό Πάρκο Αλόννησου. Όλα ξεκίνησαν το 993, δηλαδή, όταν ο Άγιος Αθανάσιος –αναζητώντας έναν τόπο που θα μπορούσε να προμηθεύει το Άγιο Όρος με λάδι, σιτάρι, μέλι και κρέας– αγόρασε το νησί από τους μοναχούς που ζούσαν στον όρμο του Αγίου Πέτρου και ήθελαν να φύγουν λόγω της αυξανόμενης πειρατικής δράσης στο βόρειο Αιγαίο.
Από τότε ως και τις δικές μας ημέρες η Κυρά Παναγιά αποτελεί ιδιοκτησία της μονής Μεγίστης Λαύρας της Αθωνικής Πολιτείας, η οποία τη χρησιμοποιεί ως μετόχι, εκμισθώνοντάς τη σε όσους ενδιαφέρονται να αναπτύξουν αγροτική και κτηνοτροφική δραστηριότητα στα εδάφη της (παλιά υπήρχαν και αμπέλια, λ.χ., από τα οποία απομένουν πια πολύ λίγα). Αν και μερικές φορές γράφεται ότι το μοναστήρι της Γέννησης της Θεοτόκου πρωτοϊδρύθηκε γύρω στο 1100, τόσο η εκκλησία που συναντά κανείς σήμερα στη νοτιοανατολική πλευρά της Κυρά Παναγιάς, όσο και τα παρακείμενα οικοδομήματα, είναι ξεκάθαρα μεταβυζαντινού χαρακτήρα, αναγόμενα στον 17ο αιώνα.
Τα κτίρια ανακαινίστηκαν το 1992 με δωρεά της οικογένειας του εφοπλιστή Ανδρέα Ποταμιάνου, οπότε ο επισκέπτης των ημερών μας έχει τη δυνατότητα να δει και το λιοτρίβι των παλαιών μοναχών, όπως και τον αλευρόμυλό τους. Πάνω από όλα, όμως, θα τον συνεπάρει η θέα: χτισμένη στο ψηλότερο σημείο του νησιού, η μονή βλέπει προς έναν συναρπαστικό θαλάσσιο ορίζοντα, στον οποίον δεσπόζει το αντικρινό νησάκι της Γιούρας, μαζί με τις βραχονησίδες Γράμμιζα και Παππούς. Το βλέμμα, μάλιστα, μπορεί να περιπλανηθεί ως το απόμερο Πιπέρι.
Πεζοπορία και ανέγγιχτες παραλίες
Όντας προσβάσιμη δίχως τους προστατευτικούς περιορισμούς που συναντά συνήθως κανείς στο Εθνικό Θαλάσσιο Πάρκο της Αλόννησου, η Κυρά Παναγιά προσφέρεται και για να την περπατήσεις, αν είστε φίλοι των πεζοπορικών διαδρομών –αρκεί να διαθέτετε αρκετή σχετική εμπειρία, να βρίσκεστε σε καλή φυσική κατάσταση και να έχετε γερά αθλητικά παπούτσια, καθώς και προμήθειες σε νερό. Άλλωστε, αφού προσεγγίσετε με καραβάκι ή με σκάφος στο σημείο του Κόλπου της Μονής Γεννήσεως Θεοτόκου όπου ξεκινούν τα σκαλοπάτια που οδηγούν στο μοναστήρι, το νησί σας «καλωσορίζει» με αρκετή ανηφόρα: ανά σημεία η κλίση φτάνει στο 15%, ενώ θα σας πάρει γύρω στα 20 λεπτά για να τα ανεβείτε.
Αφού δουν το μοναστήρι, τώρα, οι πεζοπόροι μπορούν, αντί να επιστρέψουν στον μώλο, να συνεχίσουν στον ανηφορικό χωματόδρομο προς τη νότια/νοτιοδυτική κατεύθυνση και να πορευτούν έχοντας ωραία θέα προς την Αλόννησο, φτάνοντας σε μια ερημική παραλία. Από εκεί, έχετε τη δυνατότητα να κινηθείτε παραλιακά, μέσα από κακοτράχαλο μονοπάτι, έως ότου φτάσετε στον προαναφερόμενο όρμο του Αγίου Πέτρου, στο δυτικό τμήμα του νησιού –στο άλλο άκρο από εκεί όπου βρίσκεται η Γέννηση της Θεοτόκου, δηλαδή. Η συνέχεια είναι ανάλογη και θα σας οδηγήσει σε μία ακόμα ανέγγιχτη παραλία, στην οποία η θάλασσα εισχωρεί στη στεριά σε σημαντικό βάθος. Από εκεί, έπειτα, θα κινηθείτε βόρεια, στοχεύοντας στον όρμο Πλανήτης, στο βορινό άκρο της Κυρά Παναγιάς. Εκεί καλό είναι να έχετε συνεννοηθεί να σας παραλάβει πλοιάριο.
Οι περισσότεροι, βέβαια, δεν διαλέγουν αυτόν τον δύσκολο δρόμο για να γνωριστούν με τις όμορφες, σχεδόν παρθένες παραλίες της Κυρά Παναγιάς. Κατεβαίνοντας λ.χ. από το μοναστήρι στον μώλο, πολλοί ρίχνουν μια δροσιστική βουτιά στη γαλήνια αμμουδιά του Κόλπου Μονής Γεννήσεως Θεοτόκου με τα τιρκουάζ νερά, συνεχίζοντας την περιήγησή τους στο νησί διά θαλάσσης. Στόχος των περισσότερων ιδιωτικών σκαφών και τουριστικών πλοιαρίων είναι βέβαια τα άλλα δύο λιμανάκια της Κυρά Παναγιάς, στους όρμους του Αγίου Πέτρου και του Πλανήτη. Εντούτοις, αν έρθετε εδώ με δικό σας ταχύπλοο ή ιστιοφόρο, αξίζει να πεταχτείτε και στην απομονωμένη νησίδα Μέλισσα, στα ανοιχτά των νοτιοανατολικών ακτών της Κυρά Παναγιάς. Εκεί θα βρείτε νερά κρυστάλλινα, πελαγίσια, με «εξωτικούς» χρωματισμούς, τα οποία θεωρούνται και ψαρότοπος.
Φτάνοντας στον Άγιο Πέτρο, τώρα, θα δείτε αγκυροβολημένα πολλά ιδιωτικά σκάφη, ίσως και ορισμένα πολυτελή γιότ, καθώς ο όρμος είναι φυσικά προφυλαγμένος από τους ισχυρούς βοριάδες –μένει εκτεθειμένος μόνο σε δυτικούς και νοτιοδυτικούς ανέμους. Στο βάθος του θα δείτε μια παραλία με λευκά βότσαλα και γαλανά νερά. Σημειώστε, βέβαια, ότι έχει μεγάλο ενδιαφέρον και για όσους αγαπούν τις καταδύσεις, λόγω του βυθισμένου ενάλιου οικισμού της προϊστορικής εποχής που περιγράψαμε πιο πάνω, αλλά και λόγω ενός ναυαγίου της Βυζαντινής εποχής κι ενός ακόμα, του 5ου π.Χ. αιώνα, στο νησάκι Φαγκρού στα ανοιχτά, στην είσοδο του όρμου.
Ο Πλανήτης, πάλι, χωρίζεται σε δύο μικρότερους ορμίσκους (οι Αλοννησιώτες τους αποκαλούν «Ενδέξιο» και «Δραβί») και θεωρείται άριστο αγκυροβόλιο, καθώς παρέχει φυσική προφύλαξη απέναντι σε κάθε πιθανή κακοκαιρία. Στην είσοδό του, αφού περάσετε το ακρωτήρι Κάτεργο, θα δείτε και τη βραχονησίδα Σφήκα, δίπλα στην οποία διαλέγουν πολλοί να δέσουν. Στο Δραβί θα βρείτε και μια μικρή, γραφική παραλία με βότσαλα και μια χαρακτηριστική πέτρα στη μέση. Όπου κι αν διαλέξετε να βουτήξετε, πάντως, τα νερά είναι υπέροχα, δίνοντας την εντύπωση ότι γεφυρώνουν το γαλανό του ουρανού με τα βαθυμπλέ χρώματα του βορείου Αιγαίου.
Πώς θα έρθετε στην Κυρά Παναγιά
Όπως έγινε σαφές από τα παραπάνω, ο μοναδικός τρόπος πρόσβασης στην Κυρά Παναγιά είναι με κάποιο πλοιάριο. Αν έχετε δικό σας ιστιοπλοϊκό ή ταχύπλοο, τα πράγματα είναι απλά: δεν έχετε παρά να κατευθυνθείτε βορειοανατολικά της Αλόννησου, εντοπίζοντας το νησί στα 3,5 ναυτικά μίλια απόσταση. Καλό είναι να έχετε εξοικειωθεί γεωγραφικά με τις διάφορες γωνιές του, ειδικά με τα τρία βασικά αγκυροβόλια.
Αν δεν διαθέτετε σκάφος, ωστόσο, τότε θα πρέπει να αναζητήσετε τα τουριστικά καΐκια και πλοιάρια που εκτελούν εκδρομές προς το νησί κατά τους καλοκαιρινούς μήνες. Τα περισσότερα από αυτά αναχωρούν από το Πατητήρι, το λιμάνι της Αλόννησου. Ωστόσο μπορείτε να βρείτε καραβάκια και από τη Σκιάθο ή τη Σκόπελο, τα οποία εκτελούν διαδρομές στο Εθνικό Θαλάσσιο Πάρκο, περνώντας φυσικά και από την Κυρά Παναγιά. Η κίνηση κορυφώνεται το πρώτο Σαββατοκύριακο του Σεπτέμβρη, καθώς, όπως ειπώθηκε και πιο πάνω, είναι τότε που γιορτάζει το μοναστήρι της Γεννήσεως της Θεοτόκου.
Διαβάστε ακόμα:
Πιπέρι: Η «καρδιά» του Εθνικού Θαλάσσιου Πάρκου των Βορείων Σποράδων
Άρκος: Το νησάκι των Σποράδων με τα πεύκα και τα γαλαζοπράσινα νερά -Προορισμός για σκάφη
Μηλιά Σκοπέλου: Μια ακτή με διάφανα νερά, δίπλα σε καταπράσινα πεύκα
