Το τελευταίο δρομολόγιο του ταχύπλοου εκεί γύρω στα μέσα Οκτώβρη σηματοδοτεί και το τέλος της καλοκαιρινής σεζόν για το νησί της Αμοργού. Λίγος κόσμος στο λιμάνι, κάποιοι δακρύζουν από νοσταλγία και κάποιοι από ανακούφιση που κι αυτό το καλοκαίρι φεύγει.
Έχει ήδη φθινοπωριάσει , τα περισσότερα μαγαζιά έχουν κλείσει και μια αισθητή μελαγχολία είναι διάχυτη στους στενούς δρόμους που μέχρι πρότινος γέμιζαν οι φωνές και οι μουσικές. Τώρα ο ήχος που δεσπόζει είναι αυτός του βοριά και του πουνέντε, που κάνει το κύμα της θάλασσας να φτάνει και στα πιο απομακρυσμένα σπίτια του λιμανιού. Κι εκεί είναι που αναρωτιέσαι: Τι έχει μετά από αυτό; Ποιος είναι ο χειμώνας στην Αμοργό; Πώς είναι ο χειμώνας στην Αμοργό;
Η έλευση του χειμώνα στο νησί έρχεται άξαφνα, χωρίς να το καταλάβεις. Ξαφνικά τα φώτα λιγοστεύουν καθημερινά και τη θέση της υγρασίας παίρνει το ξηρό κρύο, αυτό που σου επιτρέπει το βράδυ να δεις τον ουρανό πολύ καθαρά. Αλλά πώς περνά μια μέρα μέχρι να έρθει το βράδυ;
Πολλοί, μακριά από εδώ, ίσως θεωρούν ότι ο κόσμος της Αμοργού απλώς ξεκουράζεται μέχρι να έρθει η άνοιξη και κατ’ επέκταση η επόμενη τουριστική σεζόν. Αυτή, όμως, είναι μόνο η μισή αλήθεια. Και στην ουσία αφορά μόνο όσους αφήνουν το νησί για να επιστρέψουν στην πόλη για να ξεχειμωνιάσουν εκεί. Η ζωή των ντόπιων κατοίκων της Αμοργού, όμως, είναι κάτι άλλο, μια καθημερινά συγκροτημένη αλληλουχία δράσεων και εικόνων.
Από το μάζεμα των ελιών, μέχρι την επική εθελοντική συνεισφορά στο πανηγύρι της προστάτιδας Παναγίας της Χοζοβιώτισσας, η πλειοψηφία των 1600 περίπου κατοίκων βρίσκεται σε μια συνεχή παραγωγική διαδικασία.
Κατά τη διάρκεια της ημέρας, κι αν ο καιρός δεν είναι πολύ βροχερός ή φουρτουνιασμένος, σε όλα τα σημεία του νησιού υπάρχει έντονη δραστηριότητα, είτε με οικοδομικές και άλλες τεχνικές εργασίες είτε με κτηνοτροφικές και γεωργικές εργασίες.
Το ξεκίνημα της μέρας βρίσκει το αγαπημένο καραβάκι, το Εξπρές Σκοπελίτης, να αναχωρεί για το καθημερινό του δρομολόγιο στα νησιά των μικρών Κυκλάδων και τη Νάξο. Για τα δύο λιμάνια είναι σημείο αναφοράς, καθώς κάποιοι θα ξυπνήσουν για να ταξιδέψουν, κάποιοι άλλοι για να στείλουν πράγματα και κάποιοι, σαν εμένα, απλά για να το αγναντέψουν να αφήνει πίσω του το φανάρι. Τις μέρες που ο καιρός έχει φουρτούνα και το καραβάκι δεν πραγματοποιεί το δρομολόγιο του λόγω απαγορευτικού απόπλου, νιώθουμε μια ενστικτώδη αμηχανία σαν κάτι έξω στο πέλαγος να φαντάζει απειλητικό. Κάτι σαν υπέρτατη δύναμη. Όπως πέρυσι που, μετά την Πρωτοχρονιά, είχε δέκα μέρες απαγορευτικό, και τα ράφια των καταστημάτων είχαν αδειάσει.
Οι χειμωνιάτικες μέρες στο νησί είναι συνήθως ηλιόλουστες με πολύ αέρα, υγρές καθώς βραδιάζει και με ελάχιστη βροχόπτωση ειδικά τα τελευταία χρόνια. Συνεπώς τις μέρες που βρέχει η ευγνωμοσύνη είναι απέραντη, έστω κι αν οι παραδοσιακά εξωτερικές εργασίες πάνε πίσω.
Η καθημερινή ρουτίνα ξεκινάει με τον πρωινό καφέ. Εκεί στα μικρά καφενεία της Χώρας, των Καταπόλων, της Αιγιάλης και της Αρκεσίνης, θα γίνει η πρώτη κοινωνικοποίηση της ημέρας και η καταγραφή των γεγονότων της προηγούμενης και των επόμενων, αλλά, το πιο σημαντικό, εκεί θα παρθούν οι αποφάσεις για το πώς θα κυλήσουν οι καθημερινές δραστηριότητες. Η κάθε μία από αυτές τις συζητήσεις ονομάζεται, ας πούμε, «μικρή Βουλή» και δεν διαρκεί παραπάνω από 30-40 λεπτά. Δεσπόζουν αρχικά τα θέματα της ευρύτερης επικαιρότητας, προτού καταλήξουμε στα δικά μας που είναι και τα πιο πικάντικα.
Για λίγο, όμως, γιατί η πραγματικότητα βρίσκεται πάντα τελικά εκεί έξω, στον βοριά. Εκεί που σαν με έναν μαγικό τρόπο όλοι αφοσιώνονται στο καθημερινό τους έργο μέχρι αργά το μεσημέρι. Εκεί όπου, νωρίς το πρωί, τα παιδιά, ανεξαρτήτως καιρικών συνθηκών, περιμένουν το λεωφορείο που θα τους οδηγήσει στη Χώρα, στο γυμνάσιο και το λύκειο. Φανταστείτε ότι κάποια παιδιά τα οποία ζουν στα απομακρυσμένα χωριά της Αμοργού, όπως ας πούμε η Καλοταρίτισσα, χρειάζεται να ξυπνήσουν κάθε πρωί πριν τις 7 για να είναι στην ώρα τους στη στάση και στη συνέχεια κάνουν ένα δρομολόγιο 40 λεπτών για να φτάσουν στο σχολείο. Είναι η ώρα που στα λιμάνια καταφθάνουν και τα καΐκια με τα φρέσκα ψάρια.
Δεν είναι πάντα παραγωγική η ψαριά κι αυτό κάνει αυτήν τη δουλειά ακόμα πιο δύσκολη. Όσο προχωράει η χειμωνιάτικη μέρα, μικρά πηγαδάκια στήνονται μέσα κι έξω από τα μπακάλικα, τον φούρνο, την τράπεζα και τα ελάχιστα εμπορικά μαγαζιά που μένουν ανοιχτά το χειμώνα. Την Τετάρτη και το Σάββατο όλοι θα τρέξουν νωρίς να πάρουν φρέσκια μαναβική. Έχει ιδιαίτερη σημασία να προλάβεις τα πιο φρέσκα προϊόντα ειδικά τις περιόδους νηστείας. Αργά το μεσημέρι ακολουθεί η σιέστα, αναπόσπαστο μέρος της καθημερινότητας των ενηλίκων. Είναι αυτή η ώρα που θαρρείς ότι όλοι σωπαίνουν για να αφήσουν τη φύση να αναδείξει τις πιο όμορφες πλευρές της.
Και πράγματι είναι αυτή η ώρα που θα ακούσεις πεντακάθαρα τον ήχο της θάλασσας, τα πουλιά που, συγχρονισμένα σε ομάδες, θα αναζητήσουν το βραδινό τους καταφύγιο. Θα ακούσεις ακόμη και τη βροχή, καθώς καταφθάνει από μακριά και μετά θα μυρίσεις το βρεγμένο χώμα. Τα δεις γεράκια που ταξιδεύουν πάντα ζευγάρια και αργότερα, καθώς σουρουπώνει, τις πιο όμορφες εικόνες του ουρανού, εικόνες που δεν μπορούσες ποτέ να φανταστείς ότι δημιουργούνται έτσι σε μια στιγμή.
Το βραδάκι το λιμάνι ζωντανεύει ξανά για λίγο με την άφιξη του Σκοπελίτη, και μετά για μια ρακή στο καφενείο, ο απολογισμός της μέρας. Λίγο πριν τις 10 το νησί ερημώνει, σχεδόν όλοι πια είναι στα σπίτια τους. Στα λίγα ανοιχτά μπαρ η κίνηση είναι ελάχιστη.
Σημείο αναφοράς για τους ψαράδες είναι η μέρα της γιορτής του Αγίου Νικολάου, όπου στα Κατάπολα από νωρίς το μεσημέρι, τηγανίζουν και σερβίρουν δωρεάν δεκάδες κιλά γόπες για τους επισκέπτες. Ακολουθεί παραδοσιακό γλέντι που διαρκεί μέχρι αργά τη νύχτα. Την περίοδο των Χριστουγέννων οι φοιτητές επιστρέφουν στο πατρικό τους και οι οικογένειες ανταμώνουν ξανά. Και την παραμονή μικρότεροι και μεγαλύτεροι θα βγουν με τα βιολιά και τα λαούτα να πουν τα κάλαντα πόρτα-πόρτα. Εκεί οι ηλικιωμένοι τούς προσμένουν από νωρίς έχοντας ετοιμάσει μελομακάρονα και ξεροτήγανα.
Στην Αμοργό λειτουργούν, επίσης, τον χειμώνα ένα μικρό γυμναστήριο, η κινηματογραφική λέσχη με τους πιστούς της φίλους, η δημόσια βιβλιοθήκη και αρκετές ιδιωτικές ή άλλες εθελοντικές δράσεις.
Εγώ λατρεύω να κολυμπάω κάθε μέρα, να βλέπω την ανατολή από το καλογερικό της Χώρας και να χαζεύω το ηλιοβασίλεμα από τη Μινώα, να περπατάω στα ορεινά μονοπάτια και να ακούω ιστορίες από την Κατοχή, από τους καπεταναίους το βραδάκι στο καφενείο του Πρέκα. Να τρώω το πορτοκάλι στο περιβόλι, πριν το αγοράσω, να δουλεύω με φόντο τη θάλασσα, και να πίνω την αγαπημένη μου μπύρα στο Grand Bleu bar του Κώστα, νοσταλγώντας τα μέρη που μεγαλώσαμε. Να με τρομάζει ο θόρυβος των κεραυνών, να με ξυπνούν οι φωνές των γλάρων και να με νανουρίζει ο ήχος της θάλασσας.
Η ζωή τον χειμώνα εδώ είναι πολύ λιτή, πολύ απλή, για κάποιους μακριά από δω φαντάζει απελπιστικά ανιαρή. Για εμάς, όμως, είναι μια ζωή γεμάτη, με πραγματικές παραστάσεις, ήχους, εικόνες, χρόνο και έντονα συναισθήματα.
Υπάρχουν πρόσωπα που θα μπορούσαν να σου περιγράψουν πώς είναι οι χειμώνες στο νησί χωρίς να πουν ούτε μία λέξη.
