Το 1965 ο Αριστοτέλης Ωνάσης συναντήθηκε με τον πρίγκιπα Ρενιέ Γ΄ του Μονακό, ώστε να κουβεντιάσουν για την Καστέλλα. Του παρουσίασε μάλιστα και μια μακέτα πλήρους αρχιτεκτονικής ανάπλασης που φιλοδοξούσε να τη μεταμορφώσει σε «Μόντε Καστέλλα» –στα πρότυπα του περίφημου Μόντε Κάρλο. Το όραμά του δεν προχώρησε, αλλά σήμερα υλοποιείται μερικώς χάρη στην πρωτοβουλία του Δήμου Πειραιά για την ανάπλαση του γραφικού λιμανιού της συνοικίας, που δεν είναι άλλο βέβαια από το διάσημο Μικρολίμανο.
Μπορεί όμως η πάλαι ποτέ «Ριβιέρα του Πειραιά» να γίνει το ελληνικό αντίστοιχο του Long Island; Το σίγουρο είναι ότι διαθέτει τις προϋποθέσεις, καθώς υπήρξε και παλιότερα τόπος αποδράσεων για αριστοκράτες, επιχειρηματίες και ευκατάστατα άτομα με εκλεπτυσμένα γούστα. Άλλωστε δεν είναι τυχαίο ότι εκεί αποβιβάστηκε και ο Γιούγκερμαν: ο μυθιστορηματικός ήρωας του Μανώλη Καραγάτση, μέσω του οποίου ο σπουδαίος λογοτέχνης περιέγραψε μια «σουσουδίστικη» νεοελληνική κοινωνία, που έσπευσε να υποκλιθεί στον καπάτσο Φινλανδό αριστοκράτη.
Τα πολλά νεοκλασικά σπίτια που σώζονται στον αμφιθεατρικό λόφο της Καστέλλας μαρτυρούν λοιπόν μια περασμένη εποχή στην οποία οι επαύλεις δίπλα στη θάλασσα λειτουργούσαν ως σύμβολα δύναμης και πλούτου, αρθρώνοντας ένα οικιστικό δίκτυο κομψότητας και πολυτέλειας, που λογιζόταν ως κάτι σαν «παιδική χαρά» για προνομιούχους. Είναι ένα παρελθόν που δύσκολα μπορεί να αποποιηθεί η σημερινή συνοικία –έστω κι αν χάθηκαν πολλά από εκείνη την αίγλη, μετά από τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο.
Εποικισμένη κατά κύριο λόγο από Κρήτες μετά την ίδρυση ελληνικού κράτους, η Καστέλλα ανέπτυξε αυτοδύναμο πολιτισμικό υπόβαθρο, το οποίο συνδυάστηκε με την ισχύ της ναυτιλίας –τέχνη που οι νησιώτες κάτοικοί της γνώριζαν καλά. Έτσι, δίπλα ακριβώς στο μεγαλύτερο λιμάνι της χώρας αναδύθηκε ένα λαμπρό αστικό σύνολο. Το οποίο διαφοροποιήθηκε από το πιο αυστηρό ύφος του αντίστοιχου αθηναϊκού χάρη σε κομψά, εύρυθμα κτήρια που απηχούσαν το αγαπητό στη Δυτική Ευρώπη νεοκλασικό στυλ, αλλά και σε ωραίες μονοκατοικίες με απρόσκοπτη θέα στον Σαρωνικό.
«Υπήρχαν τα αστικά σπίτια, τα οποία ήταν όμορφα και τακτικά», αναφέρει χαρακτηριστικά ο Γιάννης Τσαρούχης για την παλιά Καστέλλα, «και υπήρχε ο λαϊκός κόσμος, ο οποίος ζούσε πολύ απλά, πολύ φτωχικά». Μάλιστα, ο διάσημος ζωγράφος εξομολογείται ότι κάποτε, όταν είδε σε ένα γαλλικό βιβλίο την εικόνα ενός τοπίου του Claude Lorrain, αναρωτήθηκε μήπως ήταν ο Πειραιάς στην παλιά εποχή. Τότε που τα κομψά φορέματα των γυναικών και τα καπέλα τους θύμιζαν σκηνές από την ταινία του Βισκόντι «Θάνατος στη Βενετία» και το παγωτό ήρθε σαν μια πραγματική επανάσταση στη ζωή των αστών της δεκαετίας του 1920 που σύχναζαν στην κοσμική παραλία του. Άλλωστε δεν υπήρχαν ακόμα ψυγεία, ούτε και πάγος: ο καλός κόσμος σε όλη την Αθήνα γνώριζε μόνο τα γλυκά του κουταλιού.
Ο Κωνσταντίνος Καβάφης, πάλι, περιγράφει στα «Πεζά» ότι αντίκρισε μία παραλία που έπλεε στα ηλεκτρικά φώτα –ένα θέαμα πραγματικά όμορφο. Αργυρό και χρυσό μπαίνει από τα παράθυρα και πλημμυρίζει τα δωμάτια και τα σαλόνια του Τσίλλερ, όπου οι δεσποινίδες έπαιζαν στο πιάνο Ζακ Όφφενμπαχ. Εκείνη την εποχή ο περίπατος στην Καστέλλα έμοιαζε σαν σεργιάνι μέσα σε μία γιγαντιαία σκηνογραφία με βράχια και ωραία σπίτια, με αγάλματα και αετώματα.
Κατά το ταξίδι του στην Ελλάδα το 1874 ο Γάλλος διπλωμάτης Henry Belle επισκέφθηκε και την Καστέλλα και σώζει στα γραπτά του μια ψηφίδα από το πώς είχε η ζωή στην ευρύτερη περιοχή, περιγράφοντας τους φιλανθρωπικούς χορούς στα αστικά σαλόνια του Πειραιά με τις στολισμένες αίθουσες, όπου η λάμψη των επωμίδων εξασφάλιζε θερμή υποδοχή στους ζωηρούς νεαρούς αξιωματικούς: «Αν δεν μιλούσαν τη γλώσσα του Δημοσθένη, θα νόμιζε κανείς πως βρισκόταν σε κάποια μικρή επαρχία της Γαλλίας. Χαριτωμένες γυναίκες ντυμένες με πολύ καλόγουστες παριζιάνικες τουαλέτες και άντρες με μαύρα κουστούμια που μπορεί να έδειχναν κάπως λαϊκοί με τις πολύ χοντρές χρυσές αλυσίδες των ρολογιών τους, μας φέρθηκαν ευγενικά και φιλόξενα. Η ορχήστρα ήταν εξαιρετική και τα παγωτά υπέροχα».
Στην εποχή του Γεωργίου Α’ ολόκληρη η παραλία του φαληρικού όρμου από την Καστέλλα ως τη Βουλιαγμένη και πέρα ήταν έρημη. Στη συνέχεια, όμως, μετατράπηκε σε μία πολύ θορυβώδη ακτή, αφού χτίζονταν συνεχώς βίλες, πέτρινα δίπατα σπίτια, ξενοδοχεία και εξοχικά περίπτερα. Από τα μέγαρα με τα περιβόλια, τις γαζίες και τους απαραίτητους φοίνικες ακούγονταν μουσικές. Απέναντι το Ακταίο έλαμπε όταν δίνονταν δεξιώσεις ή γίνονταν χοροεσπερίδες. Κυριαρχούσε η ειρήνη, η ευμάρεια, αλλά κι ένα κλίμα που ευνοούσε τα φιλολογικά σαλόνια, τις καλλιτεχνικές ασχολίες και τις πνευματικές συγκρούσεις.
Όμως τα χρόνια της Belle Époque κύλησαν γρήγορα. Ο Α΄ Παγκόσμιος Πόλεμος και αμέσως μετά η Μικρασιατική Καταστροφή έδιωξαν τη λάμψη: ό,τι υποδήλωνε την αίγλη εκείνων των χρόνων, κατακρημνίστηκε. Κι από την παλιά Καστέλλα έμεινε η ταραντέλα, το Τροκαντερό, τα κιόσκια, το θεατράκι και νοσταλγικές ιστορίες. Ένα μαυρόασπρο βωβό φιλμάκι των αρχών του 1900 με τις διασκεδαστικές «Περιπέτειες του Βιλάρ» αποτελεί πολύτιμη παρακαταθήκη, κομίζοντας την ποιητική αύρα μιας έρημης Πειραιώς, μα και αντανακλάσεις από μια μακρινή σφαίρα αναμνήσεων.
Πολλά χρόνια μετά, στο δικό μας σήμερα, η Καστέλλα μπαίνει σε μια εντελώς καινούρια περιπέτεια, στοχεύοντας σε μια ολοκληρωτική μεταμόρφωση. Παράλληλα, το παραλιακό μέτωπο με την ατμόσφαιρα νησιού και τις μπουκαμβίλιες των σπιτιών (που θαρρείς και δεν ξεραίνονται ποτέ) δίνει την αίσθηση μιας παλιάς γειτονιάς, η οποία συνεπικουρείται από ενδιαφέροντα αρχαιολογικά ευρήματα και ανηφορικά δρομάκια με σκαλάκια και νεραντζιές σαν την Ηρακλέους, τη Φαληρέως, τη Φωσκόλου και τις στροφές της Βασιλέως Παύλου, που προσφέρουν πανοραμική θέα μέχρι τη Βουλιαγμένη. Στο αριστερό άκρο της συνοικίας το θέατρο Βέακειο εξακολουθεί να αποτελεί επίκεντρο αξιόλογης καλλιτεχνικής κίνησης, φιλοξενώντας πλήθος εκδηλώσεων.
Στο Μικρολίμανο μετέφερε το διάσημο «Βαρούλκο» του ο πρώτος Έλληνας σεφ που βραβεύτηκε με αστέρι Michelin, ο Λευτέρης Λαζάρου. Η trattoria «Tony Bonanno» προσφέρει ιταλική κουζίνα σε σιτσιλιάνικο περιβάλλον βγαλμένο από κινηματογραφικό πλάνο του Μάρτιν Σκορσέζε στη «Μικρή Ιταλία» της Νέας Υόρκης. Το «Lolobrigita», με προσεγμένες διακοσμητικές αναφορές στο παλιό Χόλυγουντ, μυεί στη φιλοσοφία των σύγχρονων gastrobar υπό την εποπτεία του Γεώργιου Ζερβάκη και του Σπύρου Δημητρόπουλου. Ο «Vosporos» σερβίρει πολίτικη κουζίνα, με τις έντονες γεύσεις να παραπέμπουν στον ομώνυμο τόπο. Το «Jimmy’s Fish», πάλι, με τη ρετρό αισθητική και το άρωμα Κυανής Ακτής, υπόσχεται ένα ταξίδι γαστρονομικών αναζητήσεων με έμφαση στην ποιότητα.
Όμιλοι με ένδοξη ιστορία όπως ο Ναυτικός, διατηρητέα κτήρια σαν το Κέντρο Τέχνης Καστέλλας με τη συλλογή του Νίκου Α. Βερνίκου ή την Οικία Οριγώνη απέναντι, πλαισιώνουν ευχάριστα την επίσκεψη στον μαγευτικό κόλπο. Μοναδικό ηλιοβασίλεμα στο Μικρολίμανο και πανοραμική θέα είναι μερικά από τα θέλγητρα αυτής της φωτογενούς περιοχής του Πειραιά, που αποτελεί ένα μεγάλο κεφάλαιο στην ιστορία του Αργοσαρωνικού. Στην καινούρια εποχή στόχος των γηγενών και των επενδυτών είναι να επανακτήσει την παλιά της θέση, να αξιοποιηθεί καταλλήλως και να γίνει ξανά πρωτοκλασάτος προορισμός, τόσο για τους Αθηναίους, όσο και για τους επισκέπτες από το εξωτερικό.
Το Μικρολίμανο παραμένει άλλωστε ένα από τα ωραιότερα σημεία του Πειραιά, προσφέροντας πολλές επιλογές για φαγητό και διασκέδαση. Τον κλειστό του όρμο στεφανώνουν αμφιθεατρικά σπίτια, εστιατόρια, καφέ, αγκυροβολημένα κότερα και ψαρόβαρκες λικνιζόμενες στο ελαφρύ αεράκι. Επιβάλλεται λοιπόν ο περίπατος κατά μήκος του deck της ανακαινισμένης προκυμαίας –εμπειρία που θα σας θυμίσει νησί. Η κίνηση εδώ διαρκεί ως αργά το βράδυ καθώς δεκάδες άνθρωποι απολαμβάνουν τα κοκτέιλ τους στα lounge bar, όπως λ.χ. στο σχεδιαστικά πρωτότυπο «Orizon» με τη θέα στη θάλασσα και την καταπληκτική κάβα.
Αν βρεθείτε στον κλειστό όρμο για βραδινή έξοδο, θα ακούσετε υπέροχες ηλεκτρονικές μουσικές να αντηχούν από το φουτουριστικής αισθητικής «3 Monkeys», συνοδεύοντας δροσιστικά κοκτέιλ. Η κίνηση των προσεκτικά ντυμένων σερβιτόρων –παραδοσιακά στα λευκά, με την πάντα κλασική μαύρη πινελιά– μοιάζει αέναη καθώς εξυπηρετούν παραγγελίες για παστουρμαδόπιτες, ιμάμ και πολίτικους κεφτέδες στο προαναφερθέν «Vosporos» ή για φρέσκα ψάρια από τη Σαντορίνη στον «Σπάγγο». Άλλα δημοφιλή στέκια στην περιοχή είναι το παραδοσιακό «Κεμπαπτιζίδικον» και η ψαροταβέρνα «Βαγγ-είρ», όπου το ζευγάρι που την έχει μαγειρεύει προσωπικά για μεγάλες παρέες. Κι αν επιθυμήσετε κάτι σε γλυκό, υπάρχουν πάντα οι βάφλες της «Φράουλας».
Χιλιάδες επισκέπτες έχουν λοιπόν ευχάριστες αναμνήσεις από το γραφικό Μικρολίμανο, το οποίο φιλοδοξεί να καταστεί σε κατεξοχήν κοσμοπολίτικο προορισμό για όλον τον Πειραιά. Έχοντας ήδη ένα τέτοιο παρελθόν, η σύγχρονη Καστέλλα ετοιμάζεται να το επαναδιεκδικήσει, συνδυάζοντάς το με μια μοντέρνα όψη. Η οποία φανερώνει τα πολλά της διαφορετικά πρόσωπα και την ικανότητά της να εκπλήσσει. Έτσι, πέρα από τις επιλογές για φαγητό και ποτό, εδώ θα βρείτε και μια πρόταση για εναλλακτικές μορφές άσκησης από το «Σώμα και Φως», καθώς και το «Sadhu», με τις επίκαιρες προσεγγίσεις σε κουρέματα και χτενίσματα.
Στο Μικρολίμανο θα βρείτε και το μινιμαλιστικό, κατάμαυρο «Mira», όπου θα απολαύσετε τον πρωινό σας καφέ θαυμάζοντας τη θέα, που φτάνει ως το ξενοδοχείο Four Seasons στη Βουλιαγμένη. Αν επιθυμείτε ένα πιο πλούσιο πρωινό, θα πάτε στον Ιστιοπλοϊκό πάνω στη μικρή χερσόνησο, στο άλλο άκρο του κόλπου –κυριολεκτικά μέσα στη θάλασσα. Είναι η καλύτερη επιλογή πριν τις 12, καθώς συνδυάζει τη σύγχρονη ξύλινη διακόσμηση με την ευκαιρία μιας άμεσης επαφής με τα κύματα. Στην είσοδό του, ανάμεσα στα κατάρτια, θα βρείτε και πολύχρωμο εξοπλισμό για τους ιστιοπλόους.
Πίσω από τα μαγαζιά πολυτελείας, εντωμεταξύ, τα σπιτάκια που έχτισαν οι Κρήτες πρόσφυγες οι οποίοι πρωτοκατοίκησαν την Καστέλλα απαρτίζουν έναν διαφορετικό κόσμο, αντιφατικό με ό,τι βλέπει κανείς στην πρόσοψη. Τελικά, όμως, όλα ενοποιούνται από τους σύγχρονους συγκοινωνιακούς κόμβους και τις θεματικές προσχώσεις του Φαληρικού. Κυρίως, όμως, ενοποιούνται από το φως που λούζει την περιοχή με κάθε ανατολή ηλίου, δίνοντας την πιο αισιόδοξη νότα σε μια ανάπτυξη πολλών αστέρων, η οποία εξακολουθεί να τρέχει με πυρετώδεις ρυθμούς.
Διαβάστε ακόμα:
Πολιτιστική βόλτα στον Πειραιά -Από το Δημοτικό Θέατρο μέχρι τα αρχαία τείχη του
5 στέκια στον Πειραιά για κάθε διάθεση – Από το πρωί για brunch έως το βράδυ για δείπνο και κοκτέιλ
Πειραιάς-Σούνιο με ιστιοπλοϊκό: Μια συναρπαστική εκδρομή στη μαγευτική Αττική
