«Δεν είναι έθιμο αυτό, είναι τρόπος ζωής, είναι βίωμα», επιμένει ο Θοδωρής Σδρούλιας, λίγη ώρα πριν ξεκινήσει να τραγουδά μαζί με τους συντοπίτες του τα δημώδη των Ζαγορίων στην ύπαιθρο, σε ένα μεγάλο πλάτωμα έξω από το χωριό Ζιάκας. Είναι 7.30 το απόγευμα, ο ήλιος μας αποχαιρετά σιγά-σιγά και το φως του δίνει τη σκυτάλη στη φωτιά που έχουν ανάψει οι χωρικοί στο ξέφωτο. Περιμετρικά, στα τρία αντίσκηνα, φίλοι και γνωστοί των ταξιδιωτών περιμένουν την τελετουργία που εμείς εκλαμβάνουμε ως έθιμο κι εκείνοι θεωρούν βίωμα. Λίγα μέτρα πιο πέρα, απέναντι από το αμφιθεατρικό σώμα του μίνι καταυλισμού, μέλη ενός συνεργείου της ΕΡΤ3 ετοιμάζουν κάμερες και φώτα. Τα πρόβατα βόσκουν ήσυχα ακριβώς δίπλα, εν πλήρει αγνοία του μαραθωνίου που τους περιμένει.
Όπου ταξιδιώτες είναι οι κτηνοτρόφοι, φυσικά, οι οποίοι έχουν αρχίσει την κατάβασή τους από την ορεινή Πίνδο στην πεδινή Θεσσαλία με τα κοπάδια τους. «Εμείς, κάθε τέτοια εποχή, μέσα Οκτώβρη, ξεκινάμε από τα ορεινά χειμαδιά του καλοκαιριού, και κάνουμε κάνα δεκαήμερο, συν πλην μία μέρα, ανάλογα με τον καιρό, για να φθάσουμε στον προορισμό μας, στο χειμωνιάτικο χειμαδιό», εξηγεί ο Παναγιώτης Αποστολένας, που επίσης ετοιμάζεται για τραγούδι. «Κατά τη διάρκεια της καθόδου», συνεχίζει ο Θοδωρής, «αναγκαστικά κάπου σταματάς για να περάσεις τη βραδιά. Αυτή τη βραδιά, φίλοι και γνωστοί, από χρόνια και πολύ παλιότερα, έρχονται να κάνουν παρέα στον βοσκό, να συμφάγουν και να τραγουδήσουν». Ενώ μιλάει, οι πρώτες σταγόνες λίπους από τα κεμπάπ, που οι τοπικοί αποκαλούν οτιδήποτε περνιέται στη σούβλα, συνήθως κομμάτια από πρόβατο ή αγριογούρουνο, τσιτσιρίζουν πέφτοντας στα καρβουνιασμένα ξύλα γύρω από την πυρά.
«Εμείς είμαστε όλοι από το Περιβόλι», λέει ο Γιώργος Λίτσης, συνταξιούχος που δεν είναι μεν βοσκός, αλλά κατάγεται από κτηνοτροφική οικογένεια, όπως και ο Θοδωρής. «Εδώ που είμαστε είναι η στράτα και είναι ο Πάνος με τα πρόβατα, ο βασικός συντελεστής της κτηνοτροφικής ομάδας. Κι εμείς ερχόμαστε για παρέα και για να δώσουμε κι ένα χέρι βοήθειας. Ξεκινάει και πάει για τα χειμαδιά. Ξεχειμώνιασμα κοντά στον Τύρναβο, στο Αργυροπούλι, 275 χιλιόμετρα απόσταση. Αυτή εδώ είναι η δεύτερη βραδιά, η δεύτερη στάση. Χθες το πρωί ξεκίνησε από τα μέρη μας, από εκεί που έχει τη στάνη την καλοκαιρινή, στο Περιβόλι», συμπληρώνει το τρίτο μέλος του αποψινού «πολυφωνικού» σχήματος.
«Πολυφωνικό;», απορεί, σαν να μην καταλαβαίνει τί λέμε. «Απλώς τραγουδάμε μαζί. Ως φίλοι. Μην τα βλέπεις επαγγελματικά τα πράγματα. Εμείς το κάνουμε για την παρέα μας, για τα γούστα μας. Παλιά, οι γονείς μας και οι παππούδες μας, που δεν είχαν τα μέσα και τις ευκολίες τις σημερινές, μαζεύονταν, και το γλέντι τους ήταν μόλις τρώγανε να πιούνε λίγο κρασί και να πούνε ένα τραγούδι. Κάπως έτσι, σαν τους τελευταίους των Μοϊκανών, κάνουμε κι εμείς». Άρα, τόσα χρόνια, δεν υπήρχε καμία επαγγελματική βλέψη από μέρους τους όσον αφορά τη μουσική; «Δεν έχω σκεφτεί ποτέ να ασχοληθώ, αν και έχω γράψει δικά μου τραγούδια», απαντά ο Πάνος. «Το τραγούδι είναι συναίσθημα, δεν πάει με το επάγγελμα», προσυπογράφει ο Γιώργος. «Μου είπαν δύο φορές να μπω σε συγκρότημα να τραγουδήσω. Αλλά δε με αφορά. Εμείς εκφραζόμαστε, δεν τραγουδάμε. Αρκεί να ταιριάζει η διάθεση».
Και όσο σκοτεινιάζει, η διάθεση μοιάζει όχι μόνο να ταιριάζει, αλλά και να τονώνεται. Οι μουσικοί είναι έτοιμοι τώρα, έχουν κουρδίσει τα όργανα και δίνουν την εκκίνηση. Πρώτο κομμάτι ορχηστρικό -ένα συγκαθιστό αν δεν κάνουμε λάθος. Στο δεύτερο μπαίνουν και τα φωνητικά του Πάνου, του Γιώργου, του Θοδωρή. Ξεχωρίζει πάντως ο ήχος του βιολιού, διά χειρός του Σάκη Φασούλα. Ζωντανός θρύλος στην περιοχή των Γρεβενών, ο Σάκης, γεννημένος και μεγαλωμένος στην Κρανιά, όπου και συνεχίζει να ζει, έχει ταυτίσει το όνομά του με το έγχορδο. «Παίζω εδώ και πενήντα χρόνια, από πιτσιρικάς», μας λέει, ενώ ευθυγραμμίζει το λίκνισμά του με το όργανο. Είναι αυτοδίδακτος, όπως άλλωστε οι περισσότεροι μουσικοί στον τόπο, και ξεκίνησε με λάουτο συνοδεύοντας τον επίσης βιολιστή πατέρα του και μέντορα. «Παίζω τα πάντα», τονίζει με την άνεση του έμπειρου αυτοσχεδιαστή, «και όχι μόνο δημώδη». Εδώ, φυσικά, το βλάχικο στοιχείο κυριαρχεί στους σκοπούς -από στρωτά και τσάμικα μέχρι νουμπέτια και μπεράτια.
Ο Σάκης μας υπενθυμίζει αυτό που είχε πει και σε μια παλιότερη συνέντευξή του, πως η «απελευθέρωση» του επαγγέλματος του μουσικού στα Ζαγόρια -που μέχρι τότε θεωρούνταν παρακατιανό, δουλειά «του γύφτου»- επήλθε στα χρόνια του ’80, χάρη στην αυξανόμενη δημοφιλία και τις ηχογραφήσεις του κλαριντζή Πετρολούκα Χαλκιά. Εδώ, στην ορχήστρα αυτή, το κλαρίνο παίζει ο Μιχάλης Παναγούλας. Δίπλα, το λαούτο γρατζουνά ο Κώστας Ζέρβας, το δε ντέφι βαράει ο Τάσος Μπουκλής, γαμπρός του Σάκη. Παίζουν μαζί κατά κανόνα, σε γιορτές και πανηγύρια, και όχι μόνο στα Ζαγοροχώρια. Επόμενη προγραμματισμένη αποστολή: «Στο Βελλίδειο Συνεδριακό Κέντρο στη Θεσσαλονίκη», μας λέει ο Σάκης, «στις 21 του Γενάρη, για την κοπή της πίτας της Πανελλήνιας Ομοσπονδίας πολιτιστικών Συλλόγων Βλάχων». Το ίδιο σχήμα; «Ναι, αλλά και πολλοί ακόμα μουσικοί».
Το γλέντι –«…δεν είναι γλέντι, παρέα είναι…», με διορθώνουν- καλά κρατεί, και δεν αποκλείεται να διαρκέσει μέχρι τα χαράματα. Για τον Πάνο και το κοπάδι του, θα ακολουθήσει τρίτη στάση τις επόμενες μέρες της καθόδου, και πάει λέγοντας (και τραγουδώντας), μέχρι τον θεσσαλικό κάμπο. Και η επιστροφή; «Τον Μάιο», μας πληροφορεί ο βοσκός, «αλλά όχι με τον ίδιο τρόπο, με τις στάσεις και όλα αυτά. Είναι άνοιξη, πρέπει να αρμεχτούν τα πρόβατα, να φορτωθούν στα φορτηγά το πρωί, και την ίδια μέρα το μεσημέρι, σε πέντε-έξι ώρες, είμαστε εδώ».
Και στα βουνά, πόσοι θα ξεχειμωνιάσουν; «Το χειμώνα δε μένει κόσμος εδώ, πέντε-έξι, άντε δέκα τώρα, μετά τον κορωνοϊό. Αλλά έχουμε φύλακες, πληρώνουμε φύλακες», διαβεβαιώνει ο Γιώργος, μιλώντας για το Περιβόλι. «Από τους πιο γενναίους, που έλεγε ο Πουκεβίλ, που ήτανε στον Αλί Πασά πρόξενος. Φύλακες που διαλέγανε από τους πιο θαρραλέους, ξεχειμωνιάζανε και φυλάγανε το χωριό. Αυτή την περιγραφή την κάνει γύρω στα 1810». Πάνω από δύο αιώνες μετά, οι γενναίοι του Βορρά δε λένε να το βάλουν κάτω.
Διαβάστε ακόμα:
Σκάλα Βραδέτου: Το αλλόκοτο πέτρινο μονοπάτι στο Ζαγόρι με τα 1.100 σκαλοπάτια
Μια ημέρα στο Πάπιγκο: Το πιο διάσημο χωριό των Ζαγοροχωρίων
