Κοπάν: Η κλασική πόλη των Μάγια της Ονδούρας

Το ταξίδι είναι συναρπαστικό και δεν θες να τελειώσει. Περπατούμε μια ολόκληρη ημέρα στο τροπικό δάσος σκαρφαλώνοντας σε ναούς-πυραμίδες και εξερευνώντας υπόγειες σήραγγες. Παρέα με πολύχρωμους παπαγάλους Μακάο που οδηγούν τα βήματά μας κάτω από τον πράσινο θόλο των αιωνόβιων δέντρων. Το Μακάο, το εθνικό σύμβολο της Ονδούρας, παραπέμπει στο μυθικό πτηνό του Πόπολ Βούχ το Βουκούμπ Κακίs. Ένα τερατόμορφο πλάσμα με χρυσά δόντια, ασημένιο οδοντωτό ράμφος και μάτια από νεφρίτη, το οποίο ήρθε σε ρήξη με τους Ημίθεους Διδύμους Θεούς Χουναχπού και Ιμπαλαχπού, ακρωτηρίασε το χέρι του ενός και αυτοί το τιμώρησαν. Το ουράνιο πουλί έμεινε χωρίς μάτια και δόντια, δεν άντεξε και ξεψύχησε.

Η μορφή του στόλιζε το Γήπεδο της Μπάλας, σήμερα τα γλυπτά έχουν συντηρηθεί και εκτίθενται στο Μουσείο Γλυπτικής, το οποίο βρίσκεται στην είσοδο του αρχαιολογικού χώρου. Θα δούμε κι άλλα θεϊκά και ζωόμορφα πρόσωπα, ιαγουάρους που χορεύουν ηγεμόνες με μάσκες, ιδιότυπες μορφές και παράξενα ονόματα.

Η Ακρόπολη και ο ναός Ροζαλίλα

Παιχνίδια με τους παπαγάλους που μένουν ατάραχοι μπροστά στην κάμερα, ακόμη και σε απόσταση αναπνοής από τις ταΐστρες τους, ιστορίες από το Πόπολ Βουχ κι ούτε κατάλαβα πως φθάσαμε στην πρώτη πλατεία. Είναι η Δυτική Πλατεία της Ακρόπολης. Την προσεγγίζουμε ανεβαίνοντας μερικά σκαλοπάτια. Μαζί μας ανεβαίνουν και τα δέντρα του τροπικού δάσους που ξεπετάγονται μέσα από τις πέτρες στα πρανή. Ο ξεναγός μας μιλά για το Κέιμπα. Το ιερό δέντρο που συμβολίζει τα τρία κοσμικά επίπεδα, τον ουρανό, την γη και την Σιμπαλμπά, τον Κάτω Κόσμο των Μάγια. Οι τεράστιες ρίζες του σέρνονται σαν φίδια πάνω από τις πέτρες κι απλώνονται γύρω μας.

Βρισκόμαστε στο κεντρικότερο σημείο του αρχαιολογικού χώρου. Στην καρδιά του Κοπάν. Η Ακρόπολη, το βασιλικό συγκρότημα, εκτείνεται ανάμεσα σε δύο πλατείες, γνωστές ως Rlaza Occidental και Rlaza Oriental (Δυτική και Ανατολική πλατεία). Χωρίζονται από υπερυψωμένες κατασκευές και από την Δομή 16 κάτω από την οποία βρίσκεται ο κόκκινος ναός Ροζαλίλα. Ο περίφημος ναός «Μπάμπουσκα». Δεν τον βλέπουμε, θα δούμε μόνο ένα μικρό τμήμα του όταν θα εισέλθουμε λίγο αργότερα στις υπόγειες σήραγγες από την ανατολική πλατεία. Οι σήραγγες είναι ανοιχτές για το κοινό σε ένα μικρό μήκος τους, περίπου 300 μέτρων, ο φωτισμός είναι χαμηλός και ξεχωρίζουν μερικές μάσκες και γλυπτές διακοσμήσεις στους τοίχους. Τα χρώματα δεν διακρίνονται, καθώς το κτίσμα είχε καλυφθεί με λευκό κονίαμα για να δεχτεί πάνω του τη νέα κατασκευή Μαργαρίτα. Μια πλήρη εικόνα για το μεγαλείο του ναού θα έχουμε βλέποντας το πιστό του αντίγραφο στο μουσείο.

Ο πρωτότυπος ναός χρονολογείται από το 571 μ.Χ. κι είχε χτιστεί πάνω σε προγενέστερο ναό από τον «Ιαγουάρο του Φεγγαριού», τον 10ο ηγεμόνα της δυναστείας. Ο ναός αποτελείται από τρία επίπεδα και το ύψος του φθάνει τα 14 μέτρα. Ανάγλυφα που αναπαριστούν θεότητες, κροκόδειλους και ανθρωπόμορφα βουνά, με έντονα χρώματα κυρίως κόκκινο με λαμπερές πράσινες, κίτρινες και πορτοκαλί μάσκες από γυψομάρμαρο, κοσμούν τους τοίχους του. Στο κέντρο του μυθολογικού πίνακα απεικονίζεται με την μορφή της θεότητας Ιτζαμνά δημιουργού του ουρανού, ο βασιλιάς «Μαχ Κίνα Γιας Κουκ Μο» ο «Μέγας Κύριος του Ήλιου Κετσάλ Μακάου», ο ιδρυτής της δυναστείας, ο οποίος λατρεύτηκε από τους επιγόνους του ως ημίθεος.

Βωμοί και ηγεμόνες

Στο Κοπάν βασίλεψαν συνολικά 16 ηγεμόνες από το 426 μ.Χ. έως το 776 μ.Χ. Ανάμεσα σε αυτούς που άφησαν έντονο αποτύπωμα συγκαταλέγονται: ο «Ιαγουάρος του Φεγγαριού» (10ος κυβερνήτης), του οποίου η βασιλεία ήταν το απόγειο της Βασιλικής Δυναστείας. Ο «Καπνός Ιαγουάρος» (12ος κυβερνήτης) μετέτρεψε το Κοπάν σε στρατιωτικό και εμπορικό κέντρο. Βασίλεψε για 68 χρόνια από το 628 έως το 695 μ. Χ. και τα έργα του μνημονεύονται ακόμη και σε στήλη της αντίπαλης πόλης Κιρίγουα στην Γουατεμάλα. Ο διάδοχός του, ο πιο διάσημος της Δυναστείας γνωστός με το παρατσούκλι του 18 Rabbit «18 Κουνέλι» ενίσχυσε τη δύναμη του βασιλείου και κυριάρχησε στις κοντινές μικρότερες πόλεις των Μάγια. Το 725 μ.Χ έχρισε τον Κ’ακ Tiliw Chau Yopaat κυβερνήτη στην Κιρίγουα, αλλά ο υποτελής τον εξαπάτησε, το 738 μ. Χ τον προσκάλεσε σε τελετή στην πόλη του και με δόλο τον αποκεφάλισε. Το Κοπάν έπεσε σε παρακμή, αλλά άρχισε να ανακάμπτει 17 χρόνια αργότερα από τον βασιλιά «Πίθηκο καπνό» και το γιό του «Κοχύλι με καπνό» που τον διαδέχθηκε. Ο τελευταίος ήταν αυτός που έδωσε εντολή να ανεγερθεί η «Ιερογλυφική Σκάλα».

Τα ανάγλυφα πορτραίτα των 16 ηγεμόνων του Κοπάν απεικονίζονται στις τέσσερις πλευρές ενός τεράστιου μονόλιθου, του Βωμού Q. Το Altar Q χρονολογείται από το 776 μ. Χ και κοσμούσε την ανατολική πλατεία του κεντρικού συγκροτήματος. Το πρωτότυπο του εντυπωσιακού σε όγκο μνημείου έχει μεταφερθεί και εκτίθεται στο μουσείο.

Ναοί και Δομές που περικλείουν βασιλικούς τάφους στην Ακρόπολη είναι διακοσμημένα με αξιοπερίεργα γλυπτά, όπως το «κεφάλι του Γέρου», οι μάσκες του θεού του βουνού Βιτς και οι Ιαγουάροι που χορεύουν γύρω από τον K’inich Ahau, τον Θεό Ήλιο.

Η «Ιερογλυφική Σκάλα»

Από την κορυφή της Ακρόπολης βλέπεις την Grand Plaza και την «Ιερογλυφική Σκάλα». Η Σκάλα συγκεντρώνει την πιο σημαντική και εκτεταμένη ιερογλυφική γραφή σε όλη τη Μεσοαμερική. Βρίσκεται στην δυτική πλευρά της πυραμίδας 26 και χτίστηκε μεταξύ 706 και 756 μ.Χ. από τον ηγεμόνα «Κοχύλι με καπνό» για να αφηγηθεί την ιστορία των προηγούμενων ηγεμόνων του Κοπάν. Έχει ύψος 12 μέτρα, αποτελείται από 63 σκαλοπάτια και περιέχει περίπου 2500 γλυφές. Η σκάλα κοσμείται με γλυπτά, ενώ η αφιερωματική Στήλη Μ και ο αντίστοιχος Βωμός βρίσκονται στη βάση της. Από το 1985 έχει καλυφθεί με προστατευτικό σκέπαστρο για να αποφευχθεί η διάβρωση που θα μπορούσε να καταστρέψει τα ιερογλυφικά σύμβολα.

Το Γήπεδο της Μπάλας

Δίπλα από την Σκάλα βρίσκεται το Γήπεδο της Μπάλας (Campo de Relota). Στο χώρο διακρίνονται δύο κεκλιμένες επιφάνειες κάτι σαν κερκίδες από όπου οι θεατές μπορούσαν να παρακολουθούν το παιχνίδι. Το γήπεδο (ball court) απεικονίζεται στο τοπικό χαρτονόμισμα Lempira. Είναι διακοσμημένο με 16 γλυπτά ψηφιδωτά και πέτρινα κεφάλια Μακάο που συνδέονται με τον Θεό ήλιο και την κίνησή του στους ουρανούς. Το παιχνίδι με την μπάλα εμφανίζεται σε ιστορίες που καταγράφονται στο Πόπολ Βουχ, το ιερό βιβλίο των Μάγια.

Η μπάλα ήταν κατασκευασμένη από καουτσούκ, το παιχνίδι διεξαγόταν ανάμεσα σε δύο ομάδες αγνώστου αριθμού παικτών, ίσως και από δύο ανά ομάδα. Οι παίκτες έπρεπε να κρατήσουν την μπάλα στο παιχνίδι με το σώμα τους, χωρίς να χρησιμοποιήσουν χέρια και πόδια και να την περάσουν από ένα δακτύλιο που ήταν τοποθετημένος ψηλά στις πλευρές των δύο αντίπαλων τοίχων. Δύσκολος στόχος και η ήττα οδηγούσε συνήθως σε ανθρωποθυσία και προσφορά στους Θεούς.

Η Πλατεία των Στηλών

Το γήπεδο οδηγεί στην Great Plaza μια εκτεταμένη περιοχή διάσπαρτη με βωμούς και ανάγλυφες στήλες. Πλατφόρμες σκαλοπατιών κάλυπταν τις τρεις πλευρές της Μεγάλης Πλατείας, ενώ στο νότιο άκρο της βλέπουμε μια τετράγωνη μικρή ακτινωτή πυραμίδα, γνωστή και ως Αυλή του Ήλιου. Εδώ, γίνονταν οι τελετουργίες και η λατρεία του Θεού Ήλιου Kinich Ahau. Στην πραγματικότητα ήταν τόπος τελετών και αστρονομικό παρατηρητήριο.

Οι περισσότερες στήλες που βλέπουμε φέρουν ανάγλυφο πορτραίτο κάποιου βασιλιά με τελετουργική ενδυμασία στη μια πλευρά. Στις άλλες τρεις πλευρές αναπαριστούν το πρόσωπο που συμβόλιζε ή είναι σμιλεμένες με ιερογλυφικά που εξιστορούν την περίοδο της βασιλείας του. Χρονολογούνται από το 613 έως το 738 μ.Χ. που ήταν η περίοδος της βασιλείας του «Καπνού Ιαγουάρου» και του «18 Κουνέλι». Κι όπως διαπιστώνουμε στην πλειοψηφία των στηλών απεικονίζεται ο ηγεμόνας «18 Κουνέλι». Στη στήλη Η που είναι αφιερωμένη στον «18 Κουνέλι» ο βασιλιάς απεικονίζεται ως «ανατέλλων ήλιος». Το σκήπτρο του έχει μορφή φιδιού με δύο κεφάλια, στα χέρια του κρατά το ιερό σύμβολο των θυσιών και η ζώνη του είναι διακοσμημένη με κεφάλια Θεών. Όλες οι στήλες συνοδεύονται από βωμούς στη βάση τους. Οι βωμοί φέρουν ανάγλυφα και διακοσμήσεις, με απεικονίσεις θεοτήτων.

Στο κεντρικό τμήμα του αρχαιολογικού χώρου, έκτασης 24 χλμ. έχουν καταγραφεί 3450 ερείπια κτηρίων, ενώ σε μια μεγαλύτερη ακτίνα τα μνημεία που έχουν αποκαλυφθεί υπολογίζονται περίπου στα 4500. Στην ακμή της η πόλη του Κοπάν ήλεγχε μια περιοχή 40 χλμ. που έφθανε ως τη Γουατεμάλα και συγκέντρωνε περισσότερους από 20.000 κατοίκους. Η τοποθεσία εγκαταλείφθηκε τον 10ο αιώνα. Δύο χιλιόμετρα από το κεντρικό τμήμα του αρχαιολογικού χώρου βρίσκεται το οικιστικό συγκρότημα των πλουσίων και ευγενών της πόλης (Las Sepulturas). Αποτελείται από κατοικίες με σκαλιστές διακοσμήσεις και αρκετούς τάφους. Τα ερείπια δεν είναι εντυπωσιακά, όπως στο κύριο τμήμα, αλλά βλέποντάς τα αποκτάς μια αίσθηση της καθημερινής ζωής της άρχουσας τάξης του Κοπάν. Η περιοχή αποπνέει ηρεμία και γαλήνη, βρίσκεται δίπλα στις όχθες του ποταμού Κοπάν και αξίζει να την επισκεφτείς ακόμη και για έναν περίπατο στη φύση.

Ο αρχαιολογικός χώρος έχει συμπεριληφθεί στα Μνημεία Παγκόσμιας Κληρονομιάς της UNESCO από το 1980. Η τοποθεσία χαρακτηρίστηκε πολιτιστικό μνημείο από την κυβέρνηση της Ονδούρας το 1982.

Η σύγχρονη πόλη Κοπάν Ρουίνας

Και από την αύρα του μυστηρίου των Μάγια πίσω στην σύγχρονη πόλη του Κοπάν. Η μικρή κωμόπολη της Ονδούρας είναι από τις ανεπτυγμένες τουριστικά περιοχές της χώρας χάρη στην τοποθεσία των Μάγια. Απέχει πολλά χιλιόμετρα από την πρωτεύουσα Τεγουσιγάλπα και η οδική σύνδεση δεν την βοηθά να μειώσει τον χρόνο και την απόσταση που την κρατά μακριά από το κέντρο. Οι περισσότεροι, όπως και εμείς την επισκέπτονται μέσα από τα συνοριακά περάσματα του Ελ Σαλβαδόρ και της Γουατεμάλας. Άλλωστε το Κοπάν απέχει μόλις 15 χλμ. από την Γουατεμάλα. Η Κοπάν Ρουίνας έχει κρατήσει τον παραδοσιακό της χαρακτήρα, τα σπίτια είναι χαμηλά με κεραμοσκεπές, τοίχους λευκούς ή βαμμένους σε έντονα χρώματα και πλακόστρωτους δρόμους. Το Πάρκ Σεντράλ είναι η κεντρική πλατεία της πόλης με τον κατάλευκο καθεδρικό ναό.

Η πόλη διαθέτει πολλά εστιατόρια και μπαράκια, καθώς και καταστήματα με σουβενίρ. Η κουζίνα της περιοχής δεν διαφέρει από εκείνη της υπόλοιπης Κεντρικής Αμερικής, περιλαμβάνει κυρίως τορτίγιες καλαμποκιού, φασόλια, πατάτες, τηγανητές μπανάνες, κοτόπουλο ή κρέας. Σε αφθονία και τα τροπικά φρούτα όπως η παπάγια το μάγκο, τα διάφορα είδη μπανάνας, οι καρύδες και το αβοκάντο.

Η πόλη με πληθυσμό 45.000 κατοίκους βρίσκεται σε μια εύφορη κοιλάδα ανάμεσα σε κυματιστούς λόφους σε υψόμετρο 700 μέτρων. Οι κάτοικοι ασχολούνται κυρίως με την καλλιέργεια καπνού, καλαμποκιού και καφέ. Τα τελευταία χρόνια με την άνθιση του τουρισμού έχουν αποκτήσει ένα σημαντικό επιπρόσθετο εισόδημα.

Η Ονδούρα αν και αποτελεί μια ακόμη ψηφίδα στο μωσαϊκό του πολιτισμού των Μάγια, είναι η λιγότερο ανεπτυγμένη τουριστικά χώρα της Κεντρικής Αμερικής. Αύξηση του τουρισμού εμφανίζεται τα τελευταία χρόνια κυρίως στη βόρεια ακτή η οποία βρέχεται από τον Ατλαντικό Ωκεανό και μόνο στις παράκτιες περιοχές του νότου σε ένα μικρό τμήμα της που έχει διέξοδο στον Ειρηνικό. Το 90% των κατοίκων είναι Μεστίζο, απόγονοι Ιθαγενών λαών και Ευρωπαίων.

Από τις μεγαλύτερες παραγωγούς μπανάνας στον κόσμο η Ονδούρα ήταν η πρώτη χώρα της Κεντρικής Αμερικής που χαρακτηρίστηκε «δημοκρατία της μπανάνας». Τον όρο επινόησε ο Αμερικανός συγγραφέας O. Henry το 1901 για να περιγράψει την πολιτική και την οικονομία της χώρας, στην οποία κυριαρχούσαν μεγάλες διεθνείς εταιρείες που εξήγαγαν μπανάνες. Στα ελληνικά ο όρος αποδόθηκε με μία λέξη: «Μπανανία» και χρησιμοποιείται έκτοτε για να περιγράψει την (όποια) χώρα που είναι εξαρτημένη από μεγάλα οικονομικά και πολιτικά συμφέροντα.

Στην Κιρίγουα

Το επόμενο πρωινό περνάμε το συνοριακό πέρασμα κι επιστρέφουμε στην Γουατεμάλα. Επόμενος σταθμός η Κιρίγουα. Η Κιρίγουα βρίσκεται στο διαμέρισμα Ιζαμπάλ της Γουατεμάλας, κοντά στα σύνορα με την Ονδούρα. Η τοποθεσία των Μάγια της Κιρίγουα εκτείνεται κατά μήκος της όχθης του ποταμού Μοτάο, όπου καταλήγει και ο ποταμός Κοπάν. Ο αρχαιολογικός χώρος έχει έκταση μόλις 3 τετραγωνικά χιλιόμετρα, αλλά ξεχωρίζει για τα σπουδαία μνημεία του. Εδώ εκτίθενται αποκλειστικά μεγάλες ανάγλυφες στήλες, μεταξύ των οποίων η Stela E που έχει ύψος 10,6 μέτρα και βάρος περίπου 65 τόνων. Θεωρείται το μεγαλύτερο ανεξάρτητο πέτρινο μνημείο στην Αμερικανική Ήπειρο. Επίσης σε μία από τις στήλες, η οποία εμφανίζεται και στο νόμισμα των 10 σεντς απεικονίζεται ο αποκεφαλισμός του βασιλιά του Κοπάν. Ο αρχαιολογικός χώρος από το 1981, έχει ανακηρυχθεί Μνημείο Παγκόσμιας Κληρονομιάς της UNESCO.

Διαβάστε ακόμα:

Γουατεμάλα: Στη λίμνη Ατιτλάν με τους Μάγια

Ταξίδι ζωής στη Γουατεμάλα: Το λίκνο του πολιτισμού των Μάγια

Ταξίδι ζωής στο Κιργιστάν, έναν προορισμό περιπέτειας