Μην σας μπερδεύει η εικόνα του. Δεν βρισκόμαστε στο Μαϊάμι αλλά στο Λακκί της Λέρου, όπου ο χρόνος έχει σταματήσει -σε ρυθμούς art deco- στον Μεσοπόλεμο. Πρόκειται για την: «πιο παράξενα όμορφη πόλη της Ελλάδας», σύμφωνα με το BBC, που θυμίζει έντονα πίνακες του Τζόρτζιο Ντε Κίρικο «κληροδότημα» της ιταλικής κατοχής των Δωδεκανήσων.
Πρόκειται για το Portolago των Ιταλών, που κτίστηκε από το μηδέν -επάνω σε αποστραγγισμένα έλη- αψηφώντας αρχιτεκτονικά στερεότυπα και ακολουθώντας ενιαίο minimal στυλ μέσω μιας πρωτοποριακής μίξης τάσεων -όπως art deco, Bauhaus, ενετικών και αναγεννησιακών στοιχείων- σ’ όλα τα κτίρια και τις βασικές υποδομές, που συνεχίζουν να εντυπωσιάζουν έως τις μέρες μας.
Σύμφωνα με μελέτες το Λακκί, φέρεται να έχει τα περισσότερα συγκεντρωμένα κτίρια art deco μετά το Μαϊάμι. E αυτό δεν είναι πραγματικά εντυπωσιακό;
Οι μεγάλοι δρόμοι και οι επιβλητικές πλατείες, περιβάλλονται από μεγάλα δημόσια κτίρια, όπως το συγκρότημα της υπαίθριας αγοράς με το κυκλικό αίθριο και τον πύργο του ρολογιού, η εκκλησία, το σχολείο, το θέατρο, το νοσοκομείο, οι στρατώνες, αλλά και τα «παλατσίνα», οι κατοικίες που στέγαζαν Ιταλούς αξιωματικούς. Όλα τους, μ’ απλές αλλά εντυπωσιακές προσόψεις, λευκούς τοίχους, καμπύλες και χτιστά παραθυράκια. Ενα μίγμα art deco και Bauhaus που καλείται στην αρχιτεκτονική ρασιοναλισμός, διεθνισμός ή ορθολογισμός.
Flash back
Το ενδιαφέρον του Μουσολίνι για τα Δωδεκάνησα είναι γνωστό, κατά την περίοδο της φασιστικής δικτατορίας του (1922-1943), ειδικά για την Λέρο που θεωρούσε «κλειδί» για τους γεωπολιτικούς σχεδιασμούς του στην περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου.
Η γεωγραφική θέση του νησιού στην «καρδιά» του Αιγαίου Πελάγους, του εξασφάλιζε τον έλεγχο των θαλάσσιων διαβάσεων από τα Δαρδανέλια έως τη Μέση Ανατολή, ενώ το -μεγαλύτερο στην Ανατολική Μεσόγειο- φυσικό λιμάνι του Λακκίου, μετατράπηκε σε μια μεγάλη υπερσύγχρονη αεροναυτική βάση, καθιστώντας την Λέρο «ναυαρχίδα» της Ρώμης στην περιοχή.
Παραμονές του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου το μεγαλύτερο μέρος του νησιού είχε μετατραπεί σε μία μεγάλη αεροναυτική βάση, με υπόγειες και επίγειες εγκαταστάσεις (διοικητήρια, κοιτώνες στρατιωτών, τούνελ για φύλαξη πυρομαχικών, δεξαμενές καυσίμων, υπόστεγα για υδροπλάνα ναυπηγοεπισκευαστική μονάδα αλλά και πυροβολαρχίες σε στρατηγικής σημασίας θέσεις σε όλο το νησί.
Στον κόλπο του Λακκίου κατασκευάστηκε η κύρια βάση του ιταλικού βασιλικού ναυτικού στα Δωδεκάνησα. Η ναυτική βάση περιλάμβανε πολλά κτίρια και εγκαταστάσεις του ναυτικού. Είχε χώρο προσγείωσης για υδροπλάνα, ενώ στο λιμάνι στάθμευαν δύο αντιτορπιλικά, δύο μικρές πυραυλάκατοι και τέσσερα υποβρύχια. Εκτός όμως από στρατιωτικές υποδομές, οι Ιταλοί υλοποίησαν ένα ευρύ σχέδιο κάλυψης των αναγκών τους και σε διοικητικό, εκπαιδευτικό, νοσηλευτικό αλλά και τουριστικό επίπεδο, με κατασκευές εντυπωσιακών υποδομών, όπως η νέα μεγάλη πόλη στο Λακκί, κυρίως για τη διαμονή αξιωματικών και των οικογενειών τους στη Λέρο. To Portolago, με σύγχρονο ρυμοτομικό σχέδιο και σημαντικά δημόσια και ιδιωτικά κτίρια, όλα στο χαρακτηριστικό δείγμα της ιταλικής ορθολογιστικής αρχιτεκτονικής, που προκαλεί θαυμασμό και σήμερα.
Οι κορυφαίοι Ιταλοί αρχιτέκτονες της εποχής, Ροντόλφο Πετράκο και Αρμάντο Μπερναμπίτι, σχεδίασαν τη νέα πόλη με εντολή του Μουσολίνι, εκεί που έως τότε ήταν μία μεγάλη ακατοίκητη έκταση με έλη. Οι αρχιτέκτονες άντλησαν την έμπνευσή τους από τους πίνακες του Τζόρτζιο Ντε Κίρικο, τη γεωμετρία των αρχαίων ναών και τον αισιόδοξο νεωτερισμό της art deco, με αποτέλεσμα να θεωρείται ένα από τα πιο τολμηρά και μοναδικά πειράματα του 20ού αιώνα στον τομέα της αρχιτεκτονικής και του πολεοδομικού σχεδιασμού.
Το γεγονός πως η πόλη κατασκευάστηκε με εντολή του Μουσολίνι και κτήριά της στέγαζαν τα γραφεία και τις δραστηριότητες του φασιστικού κόμματος και νεολαίας, είχε ως αποτέλεσμα το Λακκί να απαξιωθεί μεταπολεμικά γνωρίζοντας την εγκατάλειψη και την αδιαφορία.
Τα τελευταία χρόνια ωστόσο, φαίνεται πως κάτι αλλάζει αφού όλο και περισσότεροι αντιλαμβάνονται τη σημασία της πόλης ως μέρους της παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς. Σήμερα το κινηματοθέατρο, το ξενοδοχείο και το συγκρότημα της αγοράς έχουν ανακηρυχθεί διατηρητέα μνημεία, ενώ φιλοδοξία της δημοτικής Αρχής Λέρου είναι να καταστήσει ολόκληρη την πόλη, μνημείο Παγκόσμιας Κληρονομιάς της UNESCO.
Μερικά χαρακτηριστικά κτίρια της πόλης :
• Δημαρχείο και Κάζα ντελ Φάσιο (γραφεία Φασιστικού Κόμματος) (1935-1938/Μπερναμπίτι).
• Συγκρότημα υπαίθριας αγοράς με αίθριο και ρολόι (1934-1936/ Πετράκο).
• Δημοτικό σχολείο και παιδικός σταθμός (1934-1936/Πετράκο).
• Κάζα ντέϊ Μπαλίλλα (στέγαζε τα γραφεία της φασιστικής νεολαίας) (1933 – Μπερναμπίτι).
• Κινηματοθεάτρο (1936-1938/Μπερναμπίτι).
• Εκκλησία του Αγίου Φραγκίσκου (σημερινός Άγιος Νικόλαος)(1935-1939/ Μπερναμπίτι).
«Εχθές το βράδυ ονειρεύτηκα ότι ξαναπήγα στο Λακκί»
H σκηνοθέτης Ιωάννα Ασμενιάδου-Φωκά, με καταγωγή από την Θεσσαλονίκη, βρέθηκε για πρώτη φορά στην Λέρο το 1995. Τα τελευταία χρόνια ζει μόνιμα στο Λακκί «μαγεμένη από την διαφορετικότητά του» όπως λέει. Το 2018 μέσα από το πολυβραβευμένο ντοκιμαντέρ: «Portolago – Φαντάσματα στο Αιγαίο» προέβαλε και έκανε γνωστή τη μοναδική ιστορία και αρχιτεκτονική του Λακκίου. Mε μία έντονή δόση νοσταλγίας -αλλά και μελαγχολίας- το ντοκιμαντέρ στάθηκε στη σημερινή εικόνα των κτηρίων της πόλης, πολλά από τα οποία στέκουν ξεχασμένα και μισογκρεμισμένα, επιχειρώντας παράλληλα να ευαισθητοποιήσει και κινητοποιήσει τους αρμόδιους φορείς για τη διάσωση, συντήρηση και ανάδειξή τους.
Ζητήσαμε από την κυρία Ασμενιάδου-Φωκά, να μας περιγράψει τι είναι το Λακκί, το Portolago των Ιταλών, ποια η μοναδικότητά του και ποιο το όνειρό της για την πόλη που ο χρόνος φαίνεται να έχει σταματήσει. Mας είπε: «”Εχθές το βράδυ ονειρεύτηκα ότι ξαναπήγα στο Λακκί”. Με αυτήν τη φράση, εμπνευσμένη από τον Αλφρεντ Χίτσκοκ και την μεταφορά του στη μεγάλη οθόνη του βιβλίου “Ρεμπέκα” της Δάφνη Ντι Μοριέ, ξεκίνησα κι εγώ την ταινία μου καθώς η πρώτη φορά που είδα το Λακκί μου έχει μείνει αξέχαστη. Τι περιμένεις να δεις φτάνοντας σε ένα μικρό Αιγαιοπελαγίτικο νησί; Σίγουρα όχι το Λακκί. Μία πόλη με φαρδείς δρόμους και μεγάλες πλατείες, ιδιαίτερη ρυμοτομία, μοναδική αρχιτεκτονική και τρύπες από σφαίρες του Β’ παγκοσμίου πολέμου ακόμα εμφανείς σε κάποια κτίρια.
Την πόλη αυτή, που ονομαζόταν Portolago, ξεκίνησαν να σχεδιάζουν περίφημοι Ιταλοί αρχιτέκτονες το 1923 και το μεγαλύτερο μέρος της κατασκευάστηκε μεταξύ 1930 και 1938, όπου οι εργασίες σταμάτησαν λόγω του πολέμου. Ο σχεδιασμός και οι υποδομές προέβλεπαν 30.000 κατοίκους. Έτσι σήμερα, με τους 2.000 περίπου κατοίκους και τα βομβαρδισμένα κτήρια είναι μια πανέμορφη πόλη-φάντασμα, σαν σκηνικό ταινίας. Θα ήθελα να μπορούσα να επαναφέρω στην πόλη την παλιά της αίγλη και όλοι να ονειρεύονται ότι μια μέρα θα μπορέσουν να πάνε στο Λακκί».
To Λακκί στον χάρτη
Το Λακκί βρίσκεται στο βορειοανατολικό κομμάτι του ομώνυμου όρμου και αριθμεί 1.990 κατοίκους. Αν φτάσετε στην Λέρο με πλοίο από τον Πειραιά, θα είναι η πρώτη εικόνα που θα δείτε και θα σας εντυπωσιάσει. Αν πάλι φτάσετε αεροπορικώς, έτσι και αλλιώς ο δρόμος θα σας οδηγήσει στο ξακουστό Portolago, που θα βρείτε γραφικά καφέ και εστιατόρια για όλα τα γούστα.
Ξεκινήστε τη γνωριμία σας με το Λακκί, από την προκυμαία με θέα το γαλάζιο της θάλασσας. Τέρμα δεξιά βρίσκεται το δημοτικό σχολείο Λακκίου, που είχε χτιστεί το 1936. Δίπλα ακριβώς είναι το ιταλικό τελωνείο. Λίγο πιο πίσω βρίσκεται η ορθόδοξη εκκλησία του Αγίου Νικολάου, στη θέση της καθολικής εκκλησίας του Αγίου Φραγκίσκου.
Στο κέντρο περίπου της παραλιακής λεωφόρου Πλωτάρχου Πλέσσα βρίσκεται το κινηματοθέατρο και δίπλα το ξενοδοχείο που ανακατασκευάζεται. Ακριβώς από πίσω ξεχωρίζει το συγκρότημα της υπαίθριας αγοράς με το επιβλητικό αίθριο και τον πύργο του ρολογιού. Στην άλλη πλευρά της προκυμαίας, υπάρχει το λιτό μνημείο των πεσόντων του Α/Τ «Βασίλισσα Όλγα», που βυθίστηκε το 1943 από βομβαρδισμούς των Γερμανών στη απαρχή της «Μάχης της Λέρου».
Πληροφορίες:
• leros.gr
• leroshotels.gr
• Δ.Ο.ΠΑΙ.Σ.Α.Π.: Τηλ. 2247022109
