Φέτος τον Ιανουάριο συμπληρώθηκαν 200 χρόνια από τη γέννηση του Ερρίκου Σλήμαν (Heinrich Schliemann), την οποία και τιμά μια έκθεση που τρέχει στο Βερολίνο μέχρι και τον Οκτώβριο.* Πρόκειται φυσικά για τον άνθρωπο που με τις ανασκαφές του έβγαλε τον μυκηναϊκό κόσμο από την αχλή της ομηρικής μυθοπλασίας, φέρνοντας τα κύρια κέντρα του στην ιστορική πραγματικότητα, μα και στο απτό παρόν.
Ασφαλώς, τα κέντρα αυτά του πολιτισμού των Μυκηναίων –που αναπτύχθηκε μεταξύ 1600 και 1200 π.Χ.– δεν βρίσκονται μόνο στην Αργολίδα: τα απομεινάρια από κυκλώπεια τείχη στην Πύλο, στη Θήβα, στον Γλα, στον Ορχομενό, στη Σπάρτη, στη Νιχώρια, ίσως και στην Αθήνα, δείχνουν τη ευρεία διασπορά του στη χερσαία Ελλάδα και στην Πελοπόννησο.
Αλλά τα έπη του Ομήρου και οι αρχαίες τραγωδίες που περιγράφουν τα πάθη των Ατρειδών μας ενώνουν ιδιαίτερα με τον μυκηναϊκό κόσμο της Αργολίδας, πρωτίστως μέσα από τον αρχηγό των Αχαιών κατά τον Τρωικό Πόλεμο –τον βασιλιά Αγαμέμνονα. Για τον οποίον δεν ξέρουμε μόνο ότι είχε την έδρα του στις «πολύχρυσες» Μυκήνες («Οδύσσεια» Γ’ 304, «Ιλιάδα» Η’ 180), καθώς πληροφορούμαστε και για τα πάθη του, όπως και για τη δυσοίωνη μοίρα του.
Τρεις είναι οι οχυρωμένες μυκηναϊκές ακροπόλεις που επιβάλλουν τη στιβαρή τους παρουσία στην Αργολίδα. Οι πασίγνωστες Μυκήνες, πρώτα και κύρια: ένας από τους πιο σημαντικούς αρχαιολογικούς χώρους όλης της Ελλάδας. Πολλοί πηγαίναμε εκεί μονοήμερη εκδρομή με το σχολείο και βαριόμασταν, καθώς η «πολύχρυση» πόλη του Ομήρου απέχει μόλις 120 χιλιόμετρα από την Αθήνα. Από εκεί και πέρα μετράμε τη σχεδόν άγνωστη ακρόπολη της Μιδέας καταμεσής του απέραντου αργολικού πορτοκαλεώνα, όπως και την παραγνωρισμένη και περίπου «παραπεταμένη» Τίρυνθα, στο πλάι του δρόμου για το ρομαντικό Ναύπλιο.
Η παρακάτω διαδρομή έχει ως αφετηρία την Αθήνα και στοχεύει να σας οδηγήσει στο νοητό τρίγωνο που σχηματίζουν οι τρεις μυκηναϊκές ακροπόλεις, ακολουθώντας όσο το δυνατόν πιο ήπιους δρόμους. Περνώντας άλλωστε μέσα από τα χωριά και τα χωράφια της περιοχής, ίσως αποφορτιστείτε σταδιακά από την ένταση του σήμερα.
Στις Μυκήνες
Οδηγώντας στην εθνική οδό Αθηνών-Τριπόλεως παίρνετε την έξοδο προς Δερβενάκια. Περνάτε τις κατωφερείς στροφές με κατεύθυνση προς το Άργος, αφήνετε στα δεξιά μια ωραία ρεματιά με πλατάνια και το «Χάνι του Ανέστη» (κρεατικά της ώρας, σούβλες, αρνί στη γάστρα, αλλά και γκιόσα) και εντοπίζετε την ταμπέλα προς Μυκήνες, στα αριστερά σας. Είναι ένας όμορφος δρόμος με λεύκες, όχι και τόσο πολυσύχναστος, που θα σας προετοιμάσει κατάλληλα για την είσοδο στον θρυλικό χώρο.
Στη συνέχεια περνάτε μέσα από το σύγχρονο χωριό των Μυκηνών και ανεβαίνετε μέχρι την είσοδο του περιφραγμένου αρχαιολογικού χώρου. Ο λόφος όπου βρίσκεται η οχυρωμένη ακρόπολη των Μυκηνών είναι απότομος και απρόσιτος, με ύψος 128 μέτρων και με θαμνώδη βλάστηση. Θα αισθανθείτε δέος αντικρίζοντας την τρομερή Πύλη των Λεόντων –ένα μοναδικό μεγαλιθικό μνημείο– και τα κυκλώπεια τείχη που περιβάλλουν τον λόφο (με πάχος 5,50 μέτρων, κατά μέσο όρο), όντας φτιαγμένα από θεόρατους ογκόλιθους. Η ερώτηση αν τα έφτιαξαν άνθρωποι ή κάποιοι ημίθεοι παίζει σιωπηρά στον νου σου.
Πριν περιηγηθείτε τα αξιοθέατα του ευρύτερου χώρου, σταθείτε ήσυχα για λίγο και ρίξτε μια ματιά τριγύρω, στην υπέροχη και απεριόριστη θέα. Στο βάθος υψώνεται το Παλαμήδι, αριστερά φαίνεται η Λάρισα του Άργους και ο Αργολικός κόλπος. Μπροστά, πάλι, υπάρχει ένα πλάτωμα μέχρι όπου φθάνει το μάτι. Τον καιρό βέβαια που οχύρωναν οι Μυκηναίοι την ακρόπολή τους δεν φαίνονταν (όπως τώρα) τα αυτοκίνητα, τα οποία περνούν από την καινούρια εθνική οδό Αθηνών-Τριπόλεως. Φαινόταν όμως οποιοσδήποτε ερχόταν από γη ή από θάλασσα εναντίον τους, οπότε προετοιμάζονταν έγκαιρα και αποτελεσματικά για την απόκρουσή του, οχυρωμένοι στο απόρθητο κάστρο τους.
Αφού περάσετε την Πύλη των Λεόντων θα δείτε τον λεγόμενο ταφικό κύκλο Α΄, όπου βρίσκεται νεκροταφείο με βασιλικές ταφές: εδώ ο Σλήμαν ανακάλυψε τους περίφημους λακκοειδείς τάφους με τα πλούσια κτερίσματα, αλλά και το διάσημο χρυσό προσωπείο πάνω σε έναν σκελετό τον οποίον απέδωσε στον Αγαμέμνονα. Σύγχρονες αρχαιολογικές μελέτες απέδειξαν βέβαια ότι το προσωπείο ανάγεται στο 1550-1500 π.Χ., περίοδο δηλαδή κατά τρεις αιώνες προγενέστερη από την εποχή που υποτίθεται ότι έζησε ο Αγαμέμνονας. Πάντως πρόκειται για εντυπωσιακό εύρημα, το οποίο βρίσκεται πλέον στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο ( 21 3214 4800).
Ακολουθώντας τα βήματα των Μυκηναίων ηγεμόνων στον κεντρικό λιθόστρωτο δρόμο, φτάνετε στην κορυφή του λόφου. Εδώ βρίσκεται το ανάκτορό τους με την αίθουσα του θρόνου –διασώζεται η κυκλική εστία. Πηγαίνοντας προς τα βόρεια, πάλι, βαδίζοντας ανάμεσα σε ερείπια εργαστηρίων και σπιτιών, συναντάτε την υπόγεια δεξαμενή νερού. Αν κατεβείτε τα σκαλάκια θα εντυπωσιαστείτε από το πόσο άρτιο ήταν τεχνικά αυτό το πρωτοϊστορικό έργο. Δείχνει, μεταξύ άλλων, και το πόσο καλά προετοιμασμένοι ήταν οι Μυκηναίοι για την περίπτωση πολιορκίας, αφού είχαν διασφαλίσει την επάρκεια νερού για αρκετό καιρό.
Εκτός των τειχών βρίσκονται οι θολωτοί τάφοι της Κλυταιμνήστρας και του Αίγισθου, ενώ έξω από τον κυρίως αρχαιολογικό χώρο εισέρχεστε στον πιο εντυπωσιακό θολωτό τάφο της χώρας –τον Θησαυρό του Ατρέως ή Τάφο του Αγαμέμνονα. Και οι τρεις αυτοί νεκρικοί χώροι αρθρώνονται δεξιοτεχνικά σε τεράστιες κυκλικές αίθουσες στεγασμένες με θόλο. Καλοσκουπισμένοι και καλογυαλισμένοι, δεν θυμίζουν τίποτα από το δράμα, το αίμα και το πάθος που περιγράφει ο Αισχύλος στην «Ορέστεια». Σχεδόν απογοητεύεσαι δηλαδή που δεν βλέπεις το φάντασμα της Κλυταιμνήστρας να δολοφονεί τον αλαζόνα Αγαμέμνονα ή τον Ορέστη να παλεύει έπειτα με τις Ερινύες.
Μέσα στον χώρο βρίσκεται και το Αρχαιολογικό Μουσείο Μυκηνών (2751 076585). Εδώ θα δείτε το ιστορικό των ανασκαφών, τα ευρήματά τους, καθώς και υλικό από τους τάφους της ευρύτερης περιοχής. Όλα τακτοποιημένα σε θεματικές ενότητες που αφορούν τη ζωή στις Μυκήνες (διότι δεν ήταν όλοι βασιλιάδες) και τα ταφικά έθιμα εκείνων των χρόνων.
Στη Μιδέα
Αφήνοντας τις Μυκήνες παίρνετε πάλι τον δρόμο με τις ψηλές λεύκες που οδηγεί στο Ναύπλιο, παρακάμπτοντας το Άργος. Βρισκόσαστε ήδη στον κάμπο της περιοχής και αφήνετε αριστερά και δεξιά τα χωριά Ηραίον, Ανυφί, Αγία Τριάδα, Πουλακίδα και Παναρήτη. Ταμπέλα θα βρείτε στα 9 χιλιόμετρα από τις Μυκήνες, να δείχνει αριστερά προς Μιδέα.
Ανηφορίζετε στον γυμνό λόφο, προσπερνώντας στα αριστερά το χωριό Δενδρά με το μυκηναϊκό νεκροταφείο: λίγο πριν φτάσετε στην κορυφή θα δείτε να σας κοιτάζει και η εκκλησούλα του Αγίου Θωμά, τριγυρισμένη από πεύκα. Βρίσκεστε πλέον στο πίσω μέρος της μυκηναϊκής ακρόπολης. Για να φτάσετε στην κύρια είσοδο θα πρέπει να συνεχίσετε όπως πάει ο δρόμος, περνώντας μέσα από το σύγχρονο χωριό Μιδέα (παλαιότερα γνωστό ως Κέρμπεσι): στη διασταύρωση θα στρίψετε δεξιά, ανηφορίζοντας πάλι, και θα ακολουθήσετε την ταμπέλα που δείχνει προς το Κάστρο της Μιδέας.
Από το ύψος των 170 μέτρων του γυμνού, κωνικού λόφου –που από τη μια μεριά είναι εντελώς απόκρημνος– βλέπετε τη Μιδέα, τα γύρω χωριά (Αμυγδαλίτσα, Μάνεση και Δενδρά), αλλά και σχεδόν ολόκληρο τον αργολικό κάμπο, μέχρι το Ναύπλιο και τους Μύλους με τα ξακουστά σουβλάκια. Είναι μια μεγαλειώδης θέα, η οποία κόβει την ανάσα, μα εξηγεί και τη θέση της μυκηναϊκής ακρόπολης: ευρισκόμενη ανάμεσα στις Μυκήνες και στην Τίρυνθα, φρουρούσε το (αρχαίο) πέρασμα προς την Επίδαυρο, εποπτεύοντας όλη την αργολική πεδιάδα.
Μερικές δεκαετίες πιο πριν οι επισκέπτες άκουγαν πως εδώ κρυβόταν το χρυσό άρμα της μάγισσας-βασίλισσας Μήδειας, πως υπήρχε κρυφή στοά που οδηγούσε στην Κόρινθο κι άλλα τέτοια μυστήρια, μπερδεμένα και γοητευτικά. Η Μιδέα είχε κάπως μπερδευτεί με τη Μήδεια, ένα σπανιότατο ειδώλιο τροχήλατης θεότητας που ανακάλυψαν οι αρχαιολόγοι έγινε το χρυσό της άρμα, ενώ η τεράστια υδρευτική σήραγγα μέσα στα τείχη της ακρόπολης τροφοδότησε τη φαντασία με υπόγειες στοές.
Ο σημερινός επισκέπτης βλέπει το κυκλώπειο τείχος που περικλείει την κορυφή, καθώς και δύο αντικριστές πύλες (την ανατολική και τη δυτική), τον προμαχώνα, την προαναφερθείσα σήραγγα και μια σειρά οικήματα στολισμένα με πανέμορφες τοιχογραφίες ηλικίας πολλών χιλιάδων ετών. Πολύ σημαντικό εύρημα είναι κι ένα πήλινο σφράγισμα με παράσταση λιονταριού που επιτίθεται σε ταύρο, καθώς και επιγραφές σε Γραμμική Β΄ γραφή στις οποίες περιλαμβάνεται και η λέξη «μέγαρον», αποδεικνύοντας τη συνέχεια της ελληνικής γλώσσας.
Κατεβαίνοντας θα κάνετε μια στάση κοντά στο χωριό Δενδρά, στον ομώνυμο αρχαιολογικό χώρο, όπου βρίσκεται το νεκροταφείο της μυκηναϊκής Μιδέας. Θα μείνετε άφωνοι βλέποντας τους σκελετούς αλόγων στις ταφές. Για να δείτε όμως την πλήρη πανοπλία ενός γενναίου στρατιώτη –είναι αξιοπερίεργο ότι η περικεφαλαία του μοιάζει πολύ με τους θόλους στους τάφους των Μυκηνών– θα πρέπει να πάτε στο Αρχαιολογικό Μουσείο Ναυπλίου (2752 027502). Εδώ, άλλωστε, εκτίθενται και τα υπόλοιπα ευρήματα από την ακρόπολη της Μιδέας.
Στην Τίρυνθα
Ακολουθείτε τον δρόμο από τον οποίον ήρθατε μέχρι τη διασταύρωση και κατευθύνεστε προς Ναύπλιο. Κάποια στιγμή θα δείτε στα αριστερά σας να δεσπόζει η ακρόπολη της Τίρυνθας πάνω σε έναν μικρό, βραχώδη λοφίσκο ύψους 16 μέτρων, κοντά στο σημερινό χωριό Νέα Τίρυνθα. Ο λόφος αυτός οχυρώθηκε με επιβλητικά τείχη στο αρχιτεκτονικό ύφος των Μυκηνών και της Μιδέας, τα οποία πίστευαν ότι είχαν χτίσει οι ίδιοι οι Κύκλωπες, καθώς η Τίρυνθα ήταν το παλιότερο οχυρό των Μυκηναίων στην Αργολίδα.
Στο εσωτερικό της ακρόπολης περιλαμβανόταν ανακτορικό συγκρότημα, λατρευτικοί χώροι, κατοικίες, αποθήκες και εργαστήρια. Οι ανασκαφές που έχουν γίνει εδώ είναι πολλές, από τότε που την ανακάλυψε ο Σλήμαν. Ιδιαίτερα σημαντική στάθηκε η εκτεταμένη έρευνα του Γερμανικού Αρχαιολογικού Ινστιτούτου, το οποίο από το 1967 και μετά έφερε στο φως ολόκληρη την άνω και κάτω ακρόπολη, τμήμα της μυκηναϊκής πόλης στην ευρύτερη περιοχή γύρω από το τείχος, αλλά και τμήμα μιας νεκρόπολης που χρονολογήθηκε στην Εποχή του Σιδήρου.
Έχει ενδιαφέρον ο τρόπος με τον οποίον περιγράφει την αρχαία Τίρυνθα ο Γάλλος συγγραφέας και ιστορικός Ιωάννης-Αλέξανδρος Mπυσόν, στο βιβλίο του για την ηπειρωτική Ελλάδα και τον Mοριά: «Η Τίρυνθα βρίσκεται μόλις μισή λεύγα από το Ναύπλιο. Είχε χτιστεί πάνω σε έναν μικρό λόφο στην άκρη του Ναυπλιακού κόλπου και από εκεί μπορούσε κανείς να παρακολουθήσει την πεδιάδα του Άργους και τα κομμάτια γης που περιβάλλουν τον κόλπο από τις δύο πλευρές, περίπου μέχρι το έλος της Λέρνης, και να δει από μακριά να μετακινούνται οι βάρκες και τα καράβια που κατευθύνονταν προς το λιμάνι του Ναυπλίου. Περιβάλλουν όλο τον λόφο και πρόκειται για επιβλητική κατασκευή. Το εσωτερικό της Ακρόπολης της Τίρυνθας είναι σήμερα ένα χωράφι με εξαιρετικό καπνό και πάνω στις πλαγιές και ακόμα και στον κάμπο, αναπτύσσονται αμπέλια που παράγουν, λέγεται, πολύ καλό κρασί».
Να τσιμπήσουμε και κάτι
Μιας και ο Γάλλος περιηγητής εκθειάζει το κρασί της περιοχής, είναι καλή ιδέα να δοκιμάσετε και την τοπική κουζίνα του σήμερα. Θα αναζητήσετε οπωσδήποτε γκιόσα: έτσι λέγεται η προβατίνα ή η γίδα από 5 χρονών και πάνω που δεν γεννά πια, η οποία ψήνεται πολλές ώρες σε ξυλόφουρνο, χωρίς κανένα καρύκευμα. Επίσης το τοπικό ζυμαρικό γκόγκες, που σερβίρονται παραδοσιακά με καμένο ελαιόλαδο και ξερή ντόπια μυζήθρα.
Άλλο ένα νόστιμο τοπικό πιάτο είναι η μπογάνα: αρνάκι στη γάστρα με ολόκληρες πατάτες, το οποίο αργοψήνεται με τις ώρες. Τέλος, συνηθίζεται και το ολόκληρο κοτόπουλο στη σχάρα με λεμονάτη σαλτσούλα και στρογγυλές πατάτες τηγανητές. Θυμηθείτε όμως να τηλεφωνήσετε οπωσδήποτε αν θέλετε τις συγκεκριμένες σπεσιαλιτέ, διότι δεν είναι πάντα διαθέσιμες.
Ορισμένες διευθύνσεις όπου μπορείτε να αναζητήσετε τα παραπάνω πιάτα, τα οποία θα απολαύσετε κουβεντιάζοντας και χωνεύοντας τις εμπειρίες από 3.000 χρόνια πολιτισμού, είναι οι παρακάτω:
«Ο Κότρος» (27520 44054) στη Μιδέα, από τις 7 το βράδυ και μετά
«Μπίρμπος» (27520 44571, 6942 630903), στο χωριό Παναρίτη
«Ψείρας» (27520 24117, 697 2201096), 25ης Μαρτίου 33, Ναύπλιο
«Τα Φανάρια» (27520 27141), Σταϊκοπούλου 13, Ναύπλιο
«Ο Ψαλίδας» (27520 61814, 699 8787573), στα Λευκάκια Ναυπλίου
«Σπηλιά» (27510 62300), στον δρόμο ανάμεσα στο Άργος και στους Μύλους.
* Με την αφορμή της συμπλήρωσης 200 ετών από τη γέννησή του, πραγματοποιείται η έκθεση «Οι Κόσμοι του Σλήμαν». Εκεί παρουσιάζεται η πολυκύμαντη και πολυσήμαντη ζωή του ανθρώπου που, εμπνεόμενος από τα έπη του Ομήρου, ανακάλυψε και ανέσκαψε την Τροία, τις Μυκήνες, την Τίρυνθα και τον Ορχομενό. Για τις ανάγκες της, το Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο δάνεισε 123 αντικείμενα, ενώ το Νομισματικό Μουσείο προσέφερε τη βιντεοσκόπηση, τις πληροφορίες και το φωτογραφικό υλικό από το κτήριο που γνωρίζουμε ως «Ιλίου Μέλαθρον»: το παλάτι δηλαδή που έχτισε ο Σλήμαν στο κέντρο της Αθήνας το 1880, ώστε να ζήσει εκεί με τη δεύτερη γυναίκα του Σοφία Εγκαστρωμένου και τα παιδιά τους, Ανδρομάχη και Αγαμέμνονα. Η έκθεση γίνεται στην James-Simon-Galerie και το Neues Museum και θα διαρκέσει μέχρι τον Οκτώβριο.
Διαβάστε ακόμα:
Σαν νησιά, λιγότερο από δύο ώρες από την Αθήνα: Τα παραθαλάσσια χωριά της Αργολίδας μετά το Ναύπλιο
