Το χριστουγεννιάτικο έλατο δεσπόζει ακόμα (στη φυσική ή την τεχνητή εκδοχή του) στο σαλόνι των περισσότερων από εμάς. Ας το απολαύσουμε για όσο καιρό λαχταράμε, καθώς τις γιορτές τις φτιάχνουμε εμείς. Και με την ευκαιρία, ας δούμε σε ποια σημεία της Ελλάδας φυτρώνουν τα ομορφότερα, τα πιο αγέρωχα έλατα, αυτά που για πάντα θα μας θυμίζουν την έλευση του Άγιου Βασίλη, τη θαλπωρή και τη ζεστασιά των γιορτών.
Το έλατο είναι, αν μη τι άλλο, ένα ανεπανάληπτο σύμβολο χαράς, αλλά και μελαγχολίας-όταν ξεστολίζεται ή, ακόμα, όταν πετιέται στα μέσα του Γενάρη στην άκρη ενός δρόμου, όπως στα παραμύθια του Άντερσεν. Στην Ελλάδα, ιδίως στα νησιά, στολίζαμε (και στολίζουμε ακόμα) το καραβάκι. Το έθιμο του στολισμού του έλατου μεταφέρθηκε από Έλληνες εμπόρους και ταξιδιώτες στη βόρεια Ευρώπη και από εκεί επέστρεψε στη χώρα μας ως στολισμένο έλατο, από τους Βαυαρούς διοικητικούς υπαλλήλους τους οποίους έφερε μαζί του ο Όθωνας.
Το πρώτο χριστουγεννιάτικο δέντρο στολίστηκε το 1833 από τον βασιλιά Όθωνα στα ανάκτορα του Ναυπλίου κι όταν μετέφερε την πρωτεύουσα στην Αθήνα, το στολισμένο έλατο στήθηκε στο Πεδίον του Άρεως και οι Αθηναίοι έκαναν ουρές για να το δουν. Μετά τα Θεοφάνεια εκείνης της χρονιάς η δημοτική αρχή πήγε να το μαζέψει, αλλά ο κόσμος ζήτησε να παραμείνει στη θέση του για να το απολαύσει κι άλλο, με αποτέλεσμα το πρώτο χριστουγεννιάτικο έλατο να κρατηθεί στολισμένο ολόκληρο τον μήνα Γενάρη.
Πού φύονται όμως τα έλατα;
Στα ελληνικά βουνά σύμφωνα με τους δασολόγους συναντώνται τέσσερα είδη ελάτης, η κεφαλληνιακή ελάτη (Abies cephalonica), η υβριδογενής ελάτη (Abies borisii regis), η λευκή ελάτη (Abies alba) και η ερυθρελάτη (Picea abies).
Η κεφαλληνιακή ελάτη είναι ένα από τα ενδημικά δασικά είδη της Ελλάδας. Το πρώτο αμιγές δάσος εντοπίστηκε από επιστήμονες στο βουνό Αίνος της Κεφαλονιάς. Πυκνά δάση αναπτύσσονται σε ύψος 600 έως και 1800 μέτρων στα βουνά της Στερεάς Ελλάδας, στην Πελοπόννησο, την Ήπειρο και τη Μακεδονία. Μπορεί να φτάσει μέχρι και τα 40 μέτρα, αντέχει εβδομάδες χωρίς νερό ακόμα και σε μεγάλες ζέστες. Το ξύλο του χρησιμοποιείται κατά κόρον στην επιπλοποιία, στη ναυπήγηση καϊκιών, στην κατασκευή σπιτιών και ως καυσόξυλο ενώ το ρετσίνι του έχει διάφορες φαρμακευτικές εφαρμογές.
Η λευκή ελάτη ή το γνωστό στους φυσιοδίφες «χτενοέλατο» ξεχωρίζει από τον ανοιχτόχρωμο και σχετικά λείο φλοιό της. Το συναντάμε κυρίως στην Ήπειρο, στη Βόρεια Θεσσαλία, στη Μακεδονία και στις μεθοριακές βουνοσειρές της Θράκης. Η υβριδογενής ελάτη, γνωστή και ως μακεδονίτικο έλατο, θεωρείται υβρίδιο που έχει προέλθει από επιμιξία της λευκής με την κεφαλληνιακή ελάτη. Τα δάση της απλώνονται κατά συστάδες στην Κεντρική Ελλάδα και φτάνουν ως τα βορειότερα βουνά της Μακεδονίας αλλά και της Βαλκανικής χερσονήσου.
Η ερυθρελάτη (νορβηγικό έλατο) είναι ένα εξαιρετικά διαδεδομένο δασικό είδος στην Κεντρική και Βόρεια Ευρώπη και το ψηλότερο έλατο, το οποίο μπορεί να φτάσει σε ύψος και τα 80 μέτρα. Στην Ελλάδα τη βρίσκουμε κυρίως στην οροσειρά της Ροδόπης, που θεωρείται το νοτιότερο σημείο εμφάνισής της στην ευρωπαϊκή ήπειρο.
Γνωρίζατε ότι τουλάχιστον το 25% της συνολικής έκτασης της Ελλάδας καταλαμβάνεται από δάση; Από αυτό το ποσοστό, ένα 15% είναι ελατοδάση. Το νοτιότερο σημείο εξάπλωσης του όμορφου έλατου βρίσκεται στον Ταΰγετο. Στη Στερεά Ελλάδα, η ορεινή Ναυπακτία, τα μεγάλα βουνά Οίτη, Γκιώνα, Παρνασσός, Βαρδούσια είναι δασοσκέπαστα κυρίως από την κεφαλληνιακή ελάτη. Στο βόρειο τμήμα της Εύβοιας συναντάμε ελατοδάση που μάλιστα, σε κάποια σημεία στα ανατολικά, κατεβαίνουν σε αρκετά χαμηλό υψόμετρο. Οι τρεις ποικιλίες ελάτων (εκτός από την ερυθρελάτη) βρίσκονται στην επιβλητική οροσειρά των Αγράφων και το αποτέλεσμα της φύσης είναι σχεδόν καλλιτεχνικό, θυμίζει μια άρτια, χειμερινή καρτ ποστάλ.
Στα ελατοδάση της Μακεδονίας παρατηρείται ανάμειξη με τα δάση οξιάς αλλά και της δασικής και μαύρης πεύκης. Στα μεθοριακά βουνά της Ανατολικής Μακεδονίας, της Θράκης και στο ελληνικό τμήμα της οροσειράς της Ροδόπης εντοπίζονται τα μοναδικά σημεία της χώρας όπου οι τοπικές ποικιλίες συναντούν το νορβηγικό έλατο ή ερυθρελάτη. Ιδίως στο δασικό σύμπλεγμα Φρακτού Δράμας, η δασική τοπιογραφία ξεφεύγει από τα γεωγραφικά όρια της Μεσογείου, παραπέμποντας αρκετά στα δασικά οικοσυστήματα της Κεντρικής και Βόρειας Ευρώπης.
Τα δάση των ελάτων και γενικών των κωνοφόρων, εκτός από την προστασία των εδαφών από τη διάβρωση, δημιουργούν ένα δροσερό μικροκλίμα που ευεργετεί ολόκληρη την παρακείμενη περιοχή. Χωρίς τα πολύτιμα αυτά δάση, μεγάλες περιοχές της ορεινής Ελλάδας που σήμερα είναι γνωστές για τα άφθονα νερά τους, την πλούσια πανίδα και το δροσερό τους κλίμα, θα υποστούν ανεπανόρθωτη ζημιά. Είναι γεγονός πως, αν χαθούν τα έλατα, θα επικρατήσουν συνθήκες ζέστης, ξηρασίας, έντονου φωτισμού του εδάφους και θα ενταθούν τα διαβρωτικά φαινόμενα. Η αλήθεια είναι πως σπάνια και δύσκολα ξεκινά μια πυρκαγιά σε ένα δάσος με έλατα. Όμως, αν οι καιρικές συνθήκες είναι κατάλληλες η φωτιά ξεκινήσει από ένα πευκοδάσος που βρίσκεται χαμηλότερα και περάσει στο ελατόδασος τότε, λόγω του απόκρημνου εδάφους των μεγάλων υψομέτρων, πολύ δύσκολα τιθασεύεται.
Τα δέντρα, τα δάση, η φύση είναι η ζωή μας. Και ειδικά στα έλατα, τα αγαπημένα δέντρα μικρών και μεγάλων, επιτρέψτε μας να έχουμε μια αδυναμία. Στην επόμενη εκδρομή μας, ας τα μυρίσουμε, ας τα θαυμάσουμε, ας νιώσουμε ευγνωμοσύνη που υπάρχουν γύρω μας.
Διαβάστε ακόμα:
5 υπέροχες διαδρομές με αυτοκίνητο στην Πελοπόννησο, μέσα στη φθινοπωρινή φύση
Αποστολή στη Δράμα: Τα Χειμερινά Χρώματα της Φύσης στον Νέστο και στο δάσος της Ελατιάς
Εκδρομή στο φαράγγι του Κάστορα –Πλούσια φύση και τρεχούμενα νερά
