Βρίσκεσαι σε υψόμετρο 1.350 μέτρων, στις πλαγιές του όρους Βίτσι. Σε περιβάλλουν πυκνά δάση από οξιές, ενώ γύρω σου βλέπεις έναν οικισμό-αριστούργημα.
Θαυμάζεις και σκέφτεσαι ότι το να πεις για ακόμα μία φορά πόσο ωραίο είναι το Νυμφαίο, μοιάζει κοινοτοπία: εδώ και χρόνια, άλλωστε, όλη η Ελλάδα ακούει γι’ αυτό το χωριό των 132 κατοίκων που εντοπίζεται στο νότιο άκρο της περιφερειακής ενότητας Φλώρινας και κηρύχθηκε κι επίσημα ως διατηρητέος παραδοσιακός οικισμός, το 1978. Η αναβίωσή του έχει πάρει και ξαναπάρει δημοσιότητα. Τα δε ρεπορτάζ μετριούνται σε εκατοντάδες, ενώ οι επισκέπτες σε χιλιάδες.
Ακόμη κι έτσι, βέβαια, δεν γίνεται παρά να ξαναμιλήσεις γι’ αυτόν τον εξαιρετικό προορισμό, όσες φορές κι αν τον επισκεφθείς, μιας και κάθε εποχή του χρόνου δείχνει διαφορετικός. Ακόμα κι αν μείνεις στους εντυπωσιακούς του ξενώνες για ένα μόνο Σαββατοκύριακο, απολαμβάνοντας τις βόλτες στο χωριό και στα γύρω μονοπάτια –μέσα στη γενναιόδωρη φύση– «γεμίζεις μπαταρίες» για πολλές ημέρες.
Ένα χωριό που θύμιζε πρωτεύουσα της Ευρώπης
Την αλλοτινή λάμψη του Νυμφαίου συνοψίζει η φράση ενός Γερμανού καθηγητή του 1889 ότι «δεν είχε να ζηλέψει τίποτε από τις υπόλοιπες ευρωπαϊκές πρωτεύουσες». Σύμφωνα με την παράδοση, οικισμός υπήρχε στην περιοχή ήδη από τον 14ο αιώνα. Αρχικά ονομάστηκε Νιβεάστα, μετά από μια περίοδο επιθέσεων Αρβανιτών έγινε Νέβεσκα και το 1927 μετονομάστηκε σε Νυμφαίο. Η μεγάλη οικονομική άνθιση διήρκεσε κυρίως από τον 19ο αιώνα μέχρι τον Μεσοπόλεμο, όταν οι κάτοικοι διακρίθηκαν για το επιχειρηματικό τους δαιμόνιο. Ήταν αρχικά κυρατζήδες, φραγκοράφτες, βαφείς, αλλά κυρίως χρυσικοί. Από τα τέλη του 17ου αιώνα, επίσης, εγκαταστάθηκαν Βλάχοι αργυροχρυσοχόοι και για τρεις αιώνες το Νυμφαίο έγινε ένα από τα μεγαλύτερα κέντρα αργυροχρυσοχοΐας στα Βαλκάνια.
Το χρυσάφι ερχόταν από την Αίγυπτο και το ασήμι από την Ευρώπη. Οι δε Νυμφαιώτες ταξίδευαν στα Βαλκάνια, στη Ρωσία και σε όλα τα νησιά της Ελλάδας, πουλούσαν τα δημιουργήματά τους κι άνοιγαν μαγαζιά στο εξωτερικό. Έτσι, η συντεχνία των χρυσοχόων έγινε πολύ ισχυρή. Αργότερα πολλοί ασχολήθηκαν με το εμπόριο καπνού και βαμβακιού, στήνοντας επιχειρήσεις στις καπναγορές του Αμβούργου, του Λονδίνου, της Βιέννης και της Στοκχόλμης, όπου έφτιαξαν τεράστιες περιουσίες. Οι πλούσιες οικογένειες άφησαν λοιπόν το στίγμα τους, όχι μόνο στην ιστορία, αλλά και στην αρχιτεκτονική του τόπου, τον οποίον στήριξαν με σημαντικές δωρεές και ευεργεσίες. Το 1930 άρχισε η παρακμή του χωριού, στην οποία έπαιξαν ρόλο το οικονομικό Κραχ του 1929 και αργότερα ο Εμφύλιος Πόλεμος. Πολλά σπίτια καταστράφηκαν και το Νυμφαίο έμεινε, σταδιακά, με ελάχιστους κατοίκους.
Το Νυμφαίο έλαβε το φιλί της ζωής στη δεκαετία του 1980: η σημερινή του εικόνα είναι αυτή που οραματίστηκαν κι έκαναν πραγματικότητα παλιοί Νυμφαιώτες, με πρωτεργάτες τον Γιάννη Μπουτάρη και τον δημοσιογράφο-συγγραφέα Νικόλαο Μέρτζο, πρόεδρο του χωριού επί 12 χρόνια. Με αξιοποίηση ευρωπαϊκών και κρατικών κονδυλίων, δηλαδή, δημιουργήθηκαν καλντερίμια, ανακαινίστηκε η πλατεία, αναστηλώθηκαν όλα τα αρχοντικά, ενώ χτίστηκαν και 50 καινούρια σπίτια σύμφωνα με τις αρχές της τοπικής, παραδοσιακής αρχιτεκτονικής. Επίσης, εξωραΐστηκε ο ναός του Αγίου Νικολάου, δημιουργήθηκαν νέα δίκτυα ύδρευσης και αποχέτευσης, υπόγεια δίκτυα τηλεπικοινωνιών, λαογραφικό µουσείο, πάρκινγκ, κοινοτικός στάβλος με άλογα κ.ά.
Η αναγέννηση δεν ήταν αρκετή, ωστόσο, γιατί καθοριστικός παράγοντας για να διατηρηθεί το χωριό ζωντανό –και όχι απλά ως ένα ωραίο «σκηνικό»– ήταν οι άνθρωποι. Πλέον, λοιπόν, έστω και λίγοι από τους κατοίκους μένουν εκεί όλο τον χρόνο χάρη στους παραδοσιακούς ξενώνες, στις ταβέρνες, στα δύο καφέ, στα μικρά μαγαζιά με τα παραδοσιακά προϊόντα και στο οινοπωλείο «Dadalina’s».
Θαυμαστή αρχιτεκτονική
Η εξέλιξη της αρχιτεκτονικής του Νυμφαίου μεταξύ του 18ου και των αρχών του 20ου αιώνα φαίνεται στις παλιές, ασπρόμαυρες φωτογραφίες. Μετά το 1864, η πρώτη μεγάλη οικονομική άνθιση αποτυπώθηκε στην κατασκευή σπιτιών σε σχήμα γάμα και πι, που συναντάμε και γενικότερα στα ορεινά αστικά κέντρα της Δυτικής Μακεδονίας. Στη δεύτερη φάση (1867-1900) υπάρχουν επιρροές από τον πρώιμο κλασικισμό που εμφανίστηκε στην Αθήνα: εκφράστηκαν κυρίως με αετώματα και με μια ελαφριά προεξοχή στο κεντρικό μέρος των προσόψεων. Τα περισσότερα κτήρια από όσα διατηρούνται σήμερα είναι αυτής της περιόδου, υπήρξαν ωστόσο κι άλλοι τύποι σπιτιών. Στην τρίτη φάση, στη δεκαετία του 1920, διακρίνονται και επιρροές από το μπαρόκ. Ο ζωγραφικός διάκοσμος, τέλος, έχει συνήθως επιρροές από την αρχαία Ελλάδα και τον νεοκλασικισμό.
Τα σπίτια και τα οικοδομήματα του χωριού έχτισαν κυρίως συνεργεία μαστόρων, οι λεγόμενοι «κουδαραίοι», οι οποίοι προέρχονταν από το Ζουπάνι, το Επταχώρι, το Λέχοβο και άλλα χωριά. Ήρθαν για πρώτη φορά από τη Βόρεια Ήπειρο, κυνηγημένοι από τον Αλή Πασά και εφάρμοσαν την τέχνη που είχαν μάθει στην πατρίδα τους σε πολλά μέρη της Ελλάδας (και άλλων γειτονικών χωρών). Στα σπίτια χρησιμοποιήθηκε τοπική πέτρα, που υπήρχε σε αφθονία. Η τέχνη των μαστόρων αυτών αποδείχθηκε απαράμιλλη, τόσο ως προς τη μορφή των κτισμάτων, όσο και με τις κατασκευαστικές λύσεις που έδωσαν. Μία από αυτές ήταν η χρήση λαμαρίνας στις στέγες –αντί για σχιστόπλακες– ώστε το χιόνι να γλιστράει και να μην τις επιβαρύνει, ούτε να τις διαβρώνει. Ήταν μια ειδική τεχνική κατασκευής, την οποία είχαν μάθει από τα ταξίδια τους στη Ρουμανία.
Φανταστείτε λοιπόν την αλλοτινή εικόνα του Νυμφαίου: στην ακμή του είχε (μεταξύ άλλων) 11 καφενεία, 12 παντοπωλεία, 5 μανάβικα, 10 κρεοπωλεία, 8 υποδηματοποιεία και άλλα 8 μαραγκούδικα, μαζί με κουρεία, ταβέρνες, φωτογραφείο, βιβλιοδετείο. Επιπλέον, στον κεντρικό άξονα που διέσχιζε το χωριό υψωνόταν η Νίκειος Σχολή, χτισμένη το 1927-28 σε σχέδια που έφερε από τη Σουηδία ο ευεργέτης Ιωάννης Νίκου. Ο εξοπλισμός και τα εποπτικά της μέσα θεωρήθηκαν πρωτοποριακά για την εποχή.
Εκεί όπου συναντιούνταν τα καλντερίμια, επίσης, υπήρχαν κοινόχρηστες βρύσες στεγασμένες με λαμαρίνα. Έχουν αναφερθεί περίπου 13 και άλλες 32 μέσα στα σπίτια, οι αυλές των οποίων είχαν πηγάδια. Τέλος, στην άκρη του οικισμού βρισκόταν –όπως και σήμερα– ο ναός του Αγίου Νικολάου: η τρίκλιτη βασιλική χτίστηκε το 1867, με δωρεά του Μίχα Τσίρλη. Μεγάλο μέρος της εκκλησίας κάηκε το 1947, στη διάρκεια του Εμφυλίου, ξαναχτίστηκε το 1951 και αναστηλώθηκε το 2000 για να εγκαινιαστεί το 2002. Διατηρούνται τα λιθανάγλυφα των εξωτερικών τοίχων.
Βόλτα στον «Αρκτούρο»
Ένας σημαντικός λόγος για να έρθει κανείς στο Νυμφαίο είναι ο «Αρκτούρος» (τηλ. 23860 41500, www.arcturos.gr). Η φημισμένη μη κυβερνητική και μη κερδοσκοπική οργάνωση λειτουργεί εδώ από το 1992, έχοντας ως στόχο την προστασία της άγριας πανίδας και του φυσικού περιβάλλοντος.
Αυτή τη στιγμή φιλοξενεί 21 αρκούδες σε μια συνολική έκταση 50 στρεμμάτων. Στη διάρκεια της ξενάγησης εμφανίζονται συνήθως οι πιο νεαρές, που είναι γύρω στις 5-6. Οι γηραιότερες, όπως η Κατερίνα, η Τασούλα, ο Γιωργάκης, η Αλεξάνδρα, η Σάσα, έχουν ηλικία έως και 36 ετών (το όριο ζωής σε ελεγχόμενες συνθήκες είναι τα 50). Εκτός από εκείνες που διασώθηκαν από τσίρκα, υπάρχουν και αρκούδες που βγήκαν προς πώληση σε άλλες χώρες, όπως και κάποιες που βρέθηκαν τραυματισμένες ή προήλθαν από ζωολογικούς κήπους.
Όσο οι αρκούδες βρίσκονται σε χειμερία νάρκη, το καταφύγιο του «Αρκτούρου» στο Νυμφαίο είναι κλειστό –και θα παραμείνει πιθανότατα ως το τέλος Μαρτίου. Ανοιχτό είναι όλο τον χρόνο στις Αγραπιδιές το Κέντρο Προστασίας Λύκου, Λύγκα & Ελληνικών Ποιμενικών, σε μια έκταση 70 στρεμμάτων με βελανιδιές. Επιπλέον, στο ισόγειο της Νικείου Σχολής φιλοξενείται το Κέντρο Ενημέρωσης του «Αρκτούρου» για την καφέ αρκούδα, ενώ στον πρώτο όροφο λειτουργεί το παιδαγωγικό εργαστήριο της οργάνωσης, όπως και μια έκθεση των κατοίκων του χωριού με ασπρόμαυρες φωτογραφίες.
Tο οινοπωλείο του Κυρ-Γιάννη με το όνομα της θείας Λίνας
Το «Dadalina’s» του Κυρ-Γιάννη στεγάζεται από τις αρχές του 2021 σε ένα κτήριο του 1923, όπου βρισκόταν το παλιό μπακάλικο του Κώστα Μπουτάρη (απλή συνωνυμία με τον Γιάννη Μπουτάρη). Το όνομα οφείλεται στη θεία Λίνα του Γιάννη Μπουτάρη (dada Lina στα βλάχικα), με την οποία περνούσε κάποια καλοκαίρια στο Νυμφαίο. Τον χειμώνα το μικρό μπαρ του οινοπωλείου χωράει λίγους, αλλά όταν ο καιρός είναι καλός βγάζει έξω τραπέζια-βαρέλια, με καρέκλες. Μπορείτε να δοκιμάσετε 3 ετικέτες κρασιών και το βερμούτ «Veroni», ωστόσο στα ράφια υπάρχει όλη η γκάμα κρασιών Κυρ-Γιάννη, μαζί με το ξύδι «Dadalina’s» και (προσεχώς) συγκεκριμένα τοπικά προϊόντα, σαν τις διάσημες πιπεριές Φλωρίνης. Λειτουργεί 11 με 6 το απόγευμα, Σαββατοκύριακα, τριήμερα και γιορτές (τηλ. 23320 51100).
Από την Καθαρά Δευτέρα, επίσης, θα μπορείτε να δείτε και τη λαογραφική έκθεση «Το Σπίτι του Νυμφαίου», στην οποία έγινε ένα πρώτο lifting με έργα συντήρησης του κτηρίου και καλύτερη οργάνωση των συλλογών. Οι τελευταίες περιλαμβάνουν εργαλεία αργυροχρυσοχοΐας, κοσμήματα, παραδοσιακές φορεσιές, προσωπογραφίες επιφανών Ελλήνων, Βλάχων και άλλων Εθνικών Ευεργετών, επιστολές του Παύλου Μελά, του Γερμανού Καραβαγγέλη, του Γεωργίου Κατεχάκη, του στρατηγού Παπούλια, καθώς και έγγραφα από τον Μακεδονικό Αγώνα. Ενημερωτικό υλικό και βίντεο θα εμπλουτίσουν την εμπειρία της επίσκεψης.
Βόλτα στις λίμνες Ζάζαρη και Χειμαδίτιδα
Μια που βρίσκεστε στο Νυμφαίο, προσθέστε στο ταξίδι σας και άλλες ωραίες εικόνες από την περιοχή, κάνοντας μια βόλτα στη λίμνη Ζάζαρη και την πολύ κοντινή της Χειμαδίτιδα. Αποτελούν μέρος του οικοσυστήματος που περιλαμβάνει επίσης τη Βεγορίτιδα –τη δεύτερη σε μέγεθος λίμνη στην Ελλάδα, μετά τη Μεγάλη Πρέσπα– καθώς και τη λίμνη Πετρών.
Η Ζάζαρη απέχει περίπου 15 χιλιόμετρα από το Νυμφαίο. Είναι η μικρότερη του συμπλέγματος, βρίσκεται σε υψόμετρο 600 μέτρων και έχει έκταση 2.000 στρέμματα. Είναι σημαντικός βιότοπος και φιλοξενεί σπάνια είδη ορνιθοπανίδας στους καλαμιώνες, στα υγρά λιβάδια και στα δάση γύρω της. Λέγεται επίσης και «λίμνη Λιμνοχωρίου» (όνομα που έχει ο μικρός οικισμός τις όχθες της) ή «Μικρολίμνη». Θα κάνετε τον γύρο της με ποδήλατο ή με τα πόδια και μετά μπορείτε να επισκεφθείτε το Λιμνοχώρι, στην ταβέρνα του οποίου θα δοκιμάσετε τα ψάρια που φέρνουν οι τοπικοί ψαράδες.
Αν θέλετε να κάνετε δραστηριότητες στη λίμνη και όλη την περιοχή μπορείτε να απευθυνθείτε στην εταιρεία Άρτεμις (www.artemisoe.gr), η οποία διατηρεί αγρόκτημα στο Σκλήθρο. Προτείνουν, μεταξύ άλλων, κανό στη λίμνη για να δείτε πελεκάνους και κορμοράνους, ποδήλατο βουνού, περιπάτους, ξενάγηση με εκτός δρόμου οχήματα, αναρρίχηση, τοξοβολία, παρατήρηση πουλιών κ.ά.
Δύο μόλις χιλιόμετρα νότια της Ζάζαρης βρίσκεται η Χειμαδίτιδα, ενταγμένη, μαζί με τη λίμνη Πετρών, στο Δίκτυο Natura 2000. Στις όχθες της με τους πυκνούς καλαμιώνες ζούσαν και βουβάλια πριν 60 χρόνια, τα οποία ρύθμιζαν το οικοσύστημα με φυσικό τρόπο τρώγοντας τα καλάμια, ώστε να μην επεκταθούν πάρα πολύ (όπως έχει συμβεί, πλέον) και σταδιακά αποστραγγιστεί η λίμνη. Η ρηχή Χειμαδίτιδα δεν έχει οικισμούς, κάτι που κάνει εύκολη τη ζωή των υδρόβιων πουλιών που την προτιμούν, κυρίως σπάνια είδη ορνιθοπανίδας. Τουλάχιστον 150 είδη ζουν εκεί και πολλά από αυτά είναι προστατευόμενα.
(Στοιχεία για την αρχιτεκτονική του Νυμφαίου έχουμε αντλήσει και από τα κείμενα της αρχιτέκτονος Χριστίνας Ζαρκάδα-Πιστιόλη στο www.archaiologia.gr).
Διαβάστε ακόμα:
Αποστολή στη Φλώρινα: Ακολουθώντας τα «Μονοπάτια Ειρήνης» στο γραφικό Λέχοβο
48 ώρες στο Αμύνταιο -Λίμνες, καλό κρασί και ζεστή φιλοξενία
