Βαθιά, μέσα στον όρμο της Σάμου, αμφιθεατρικά χτισμένο, ιστορικά και αρχιτεκτονικά βαρύ, το Άνω ή Παλαιό Βαθύ συνδέει την ιστορία του νησιού, το παρελθόν με το παρόν, αλλά διαχωρίζει την καλαισθησία του τότε με την επίπεδη και αδιάφορη, βιαστική ανοικοδόμηση που ακολούθησε.
Χτισμένο μέσα σε έναν καταπράσινο λόφο, πάνω από τον παραθαλάσσιο οικισμό, ουσιαστικά είναι μια προέκτασή του, τόσο ώστε πλέον οι ντόπιοι ονομάζουν Βαθύ το σύνολο της πόλης της Σάμου. Από τους παλαιότερους οικισμούς του νησιού, ιστορικά ως πρώτοι κάτοικοι έχουν αναφερθεί Πελοποννήσιοι αλλά και Χιώτες και στη συνέχεια, στις αρχές του 19ου αιώνα, εξελίχθηκε στην πιο σημαντική πόλη της Σάμου με μεγάλη πληθυσμιακή ανάπτυξη.
Με το πρώτο φως της ημέρας, το Άνω Βαθύ ξεχωρίζει αμέσως στον καταπράσινο ορίζοντα του όρμου, σαν ξεχωριστή πινελιά στον πίνακα της σημερινής εποχής. Κυριακή πρωί και οι χαλαροί ρυθμοί της ημέρας είναι η καλύτερη αφορμή για μια βόλτα στα στενά του. Από τα πρώτα, ανηφορικά, βήματα γίνεται αμέσως αντιληπτό για ποιο λόγο ο οικισμός έχει ανακηρυχθεί παραδοσιακός και, κατ’ επέκταση διατηρητέος. Δαιδαλώδη, στενά δρομάκια, σκάλες χτισμένες όπου υπήρχε κενό ανάμεσα στα πολύ όμορφα και πολύχρωμα, διώροφα κυρίως, σπίτια. Σε πολλά σημεία είναι εμφανή τα τραύματα που άφησε ο καταστροφικός σεισμός του 2020. Στις 30 Οκτωβρίου εκείνης της χρονιάς, στις 13:51’, 6,7 της κλίμακας Ρίχτερ (μετρήθηκε και ως 7,0 από το αμερικανικό παρατηρητήριο σεισμών), ταρακούνησαν το νησί αλλά και τα τουρκικά παράλια.
Το επίκεντρο, αγνοώντας γεωγραφικά σύνορα, σχεδόν στη μέση μεταξύ των δύο χωρών, στο θαλάσσιο χώρο στον κόλπο της Εφέσου, προκάλεσε μεγάλες ζημιές, κατολισθήσεις, τσουνάμι, το οποίο προκάλεσε εκτεταμένες ζημιές σε παραθαλάσσια σπίτια και καταστήματα και στις δυο χώρες και κόστισε ζωές. 114 στην Τουρκία και δύο άτυχες εφηβικές ψυχές στο Βαθύ. Ρωγμές και πιο εμφανείς ζημιές μαρτυρούν τη βιαιότητα με την οποία χτύπησε ο εγκέλαδος, τραυματίζοντας πανέμορφα κτίρια, καθιστώντας τα προσωρινά ακατάλληλα για κατοίκηση, αλλά και τσακίζοντας άλλα με μόνη προοπτική την οριστική κατεδάφισή τους.
Η μυρωδιά από λιβάνι, φανερώνει την τέλεση Θείας Λειτουργίας στους πετρόκτιστους και αλώβητους από το σεισμό Ιερούς Ναούς της Αγίας Κάρας και Αγίου Αντωνίου. Καλοντυμένοι πιστοί, οικογένειες αλλά και μόνοι τους, εμφανίζονται από τα στενά κατευθυνόμενοι προς τις εκκλησίες οι οποίες έχουν φροντίσει να ακούγεται η ψαλμωδία των ιερέων και στο εξωτερικό τους με τη βοήθεια ηχείων. Το εσωτερικό των εκκλησιών, επιβεβαιώνει την καλαισθησία του εξωτερικού τους, η ησυχία και η κατάνυξη είναι αυτονόητη. Έχω την αίσθηση, παρατηρώντας τους κατοίκους της Σάμου αλλά και μιλώντας με κάποιους από αυτούς, πως το τραύμα του σεισμού στις ψυχές τους, αυτός ο πολύ φυσιολογικός και αυτονόητος τρόμος που προκαλεί η ανημποριά που δημιουργεί η αστάθεια της βάσης μας, δεν ξεχνιέται εύκολα και αφήνει ένα ψήγμα μόνιμης ανασφάλειας μέσα μας για καιρό.
Συνεχίζοντας τη βόλτα, περνώ δίπλα από το πολύ όμορφο κτίριο του Πολιτιστικού Κέντρου Βαθέως, ανηφορίζω τα πλακόστρωτα με τις λείες πέτρες και το αυλάκι στη μέση για την απορροή των υδάτων όταν βρέχει, μπλέκω μέσα σε έναν μικρό αλλά τόσο πυκνό κήπο με λεμονιές, μέχρι να βγω σε ένα «μπαλκόνι» με την απόλυτη θέα όλου του οικισμού ως κάτω, στο κτίριο του νέου λιμανιού. Καφενεία με περίτεχνες ζωγραφιές στο εξωτερικό τους, αλλά και άλλα, πιο σύγχρονα, μαρτυρούν τη σπουδαιότητα του οικισμού, συνεχίζοντας την παράδοση του τόπου συνάντησης των παλαιότερων αλλά και των νεότερων με σεβασμό στις αρχέγονες συνήθειες του νησιού τους. Στην πλατεία Πηγαδάκι ή Πηγάδι, όπου βρίσκονται και τα περισσότερα μαγαζιά και ταβέρνες του Άνω Βαθέως, ντόπιοι ετοιμάζουν μια γιορτή προς τιμή του τοπικού ήρωα, του οπλαρχηγού του 1821 Κωνσταντή Λαχανά, ο οποίος κήρυξε την έναρξη της επανάστασης στη Σάμο, κάτω από το αιώνιο βλέμμα της προτομής του η οποία στολίζει την πλατεία.
Στην κατηφορική πια διαδρομή, έχοντας επιλέξει ένα τυχαίο δρομάκι και αντίστοιχα τις σκάλες που το συμπληρώνουν, κρατώ την πληροφορία η οποία με καλαίσθητες μικρές πινακίδες έξω από συγκεκριμένα κτίρια φανερώνουν τη συμμετοχή του Άνω ή Παλαιού Βαθέως στο ευρωπαϊκό πρόγραμμα InterReg (IRC-HERMeS Interregional Cultural Management e-System) σε συνεργασία με το Πανεπιστήμιο της Κύπρου, το Ερευνητικό Κέντρο «Αθηνά», την ΜΚΟ «Auleda» στην Αλβανία και τέσσερις πόλεις σε τρεις Βαλκανικές χώρες. Η Παλιά Πόλη της Κέρκυρας και το Βαθύ Σάμου στην Ελλάδα, το Αργυρόκαστρο στην Αλβανία και η Οχρίδα στη Βόρεια Μακεδονία, επιλέχθηκαν ως τόποι εγγεγραμμένοι στον Κατάλογο Παγκόσμιας Κληρονομιάς της UNESCO, χάρις στο εξαιρετικό πολιτιστικό τους απόθεμα, τα ιστορικά τους κτήρια και τη δυναμική τους για τουριστική ανάπτυξη.
Στο πλαίσιο του προγράμματος καταγράφονται τα ιστορικά κτίρια και μνημεία των τεσσάρων πόλεων, με στόχο τη διάσωσή τους και τη διαμόρφωση μιας κοινής στρατηγικής διατήρησης και προώθησης της πολιτιστικής τους κληρονομιάς. H καταγραφή των τεσσάρων ιστορικών πόλεων ολοκληρώθηκε το 2021 και στόχος είναι να ευαισθητοποιηθούν οι τοπικές κοινωνίες για την αξία του αρχιτεκτονικού πλούτου κάθε περιοχής αλλά και να αναδειχθεί η ανάγκη σχεδιασμού για την προστασία τους. (πηγή: ellet.gr)
Σύνδεσμος: samos.irc-hermes.eu
Διαβάστε ακόμα:
Σάμος: Ένα νησί γεμάτο εναλλαγές και εκπλήξεις
Σάμος: Μια υποψήφια Master of Wine, μια συνάντηση πολιτισμών και η πρώτη εμφιάλωση
Δυτική Σάμος: Μεγάλες παραλίες, πυκνά δάση και η τέχνη της ξυλοναυπηγικής
