Αναζητώντας στοιχεία διατήρησης της κρητικής παράδοσης, ο ταξιδιώτης έρχεται σε επαφή με ανθρώπους σπάνιους, με έναν τρόπο ζωής απλό και με όλα τα καλά της αυθεντικής φιλοξενίας.

12

Η φύση είναι ήσυχη κοντά και γύρω από το Κάτω Μαλάκι, χωριό όχι πολύ μακριά από την πόλη του Ρεθύμνου και τόπο κατοικίας του Μανώλη Βαγιωνάκη. Τα ερίφια μοιράζονται την πλαγιά λίγο πριν τη γέφυρα του χωριού και σε συνδυασμό με τα αμφιθεατρικά χτισμένα σπίτια, δημιουργούν μια εικόνα διαχρονική σαν πίνακα του λαϊκού ζωγράφου Θεόφιλου. Παρκάρω το αυτοκίνητο στο πλάτωμα δίπλα στη γέφυρα και σχεδόν αμέσως ακούω και βλέπω το ψηλό, κόκκινο αγροτικό να σταματά δίπλα μου. Πριν μιλήσει, ο Μανώλης Βαγιωνάκης από τη θέση του οδηγού με κοιτά με μάτια χαμογελαστά αλλά με βλέμμα αξονικής τομογραφίας, ζυγίζοντας αυτόν τον απρόσμενο επισκέπτη μέσα στο χειμώνα. Η χειραψία του σταματά να σφίγγει λίγο πριν την μόνιμη παραμόρφωση του χεριού μου, έτσι την αισθάνθηκα. 

		array(1) {
  [0]=>
  array(5) {
    ["file"]=>
    array(24) {
      ["ID"]=>
      int(340281)
      ["id"]=>
      int(340281)
      ["title"]=>
      string(10) "_M9A3250 a"
      ["filename"]=>
      string(13) "M9A3250-a.jpg"
      ["filesize"]=>
      int(1895278)
      ["url"]=>
      string(62) "https://www.travel.gr/wp-content/uploads/2024/03/M9A3250-a.jpg"
      ["link"]=>
      string(103) "https://www.travel.gr/experiences/people-en/katsoyna-to-emvlimatiko-kritiko-mpas/attachment/_m9a3250-a/"
      ["alt"]=>
      string(0) ""
      ["author"]=>
      string(2) "17"
      ["description"]=>
      string(30) "Photo: Νίκος Κόκκας"
      ["caption"]=>
      string(0) ""
      ["name"]=>
      string(10) "_m9a3250-a"
      ["status"]=>
      string(7) "inherit"
      ["uploaded_to"]=>
      int(340266)
      ["date"]=>
      string(19) "2024-03-04 09:44:52"
      ["modified"]=>
      string(19) "2024-03-04 09:45:02"
      ["menu_order"]=>
      int(0)
      ["mime_type"]=>
      string(10) "image/jpeg"
      ["type"]=>
      string(5) "image"
      ["subtype"]=>
      string(4) "jpeg"
      ["icon"]=>
      string(58) "https://www.travel.gr/wp-includes/images/media/default.png"
      ["width"]=>
      int(1667)
      ["height"]=>
      int(2501)
      ["sizes"]=>
      array(18) {
        ["thumbnail"]=>
        string(70) "https://www.travel.gr/wp-content/uploads/2024/03/M9A3250-a-150x150.jpg"
        ["thumbnail-width"]=>
        int(150)
        ["thumbnail-height"]=>
        int(150)
        ["medium"]=>
        string(70) "https://www.travel.gr/wp-content/uploads/2024/03/M9A3250-a-200x300.jpg"
        ["medium-width"]=>
        int(200)
        ["medium-height"]=>
        int(300)
        ["medium_large"]=>
        string(71) "https://www.travel.gr/wp-content/uploads/2024/03/M9A3250-a-768x1152.jpg"
        ["medium_large-width"]=>
        int(768)
        ["medium_large-height"]=>
        int(1152)
        ["large"]=>
        string(71) "https://www.travel.gr/wp-content/uploads/2024/03/M9A3250-a-683x1024.jpg"
        ["large-width"]=>
        int(683)
        ["large-height"]=>
        int(1024)
        ["1536x1536"]=>
        string(72) "https://www.travel.gr/wp-content/uploads/2024/03/M9A3250-a-1024x1536.jpg"
        ["1536x1536-width"]=>
        int(1024)
        ["1536x1536-height"]=>
        int(1536)
        ["2048x2048"]=>
        string(72) "https://www.travel.gr/wp-content/uploads/2024/03/M9A3250-a-1365x2048.jpg"
        ["2048x2048-width"]=>
        int(1365)
        ["2048x2048-height"]=>
        int(2048)
      }
    }
    ["desc"]=>
    bool(true)
    ["image_position"]=>
    string(6) "center"
    ["image_link_to"]=>
    string(0) ""
    ["open_link_in_new_tab"]=>
    bool(false)
  }
}
Photo: Νίκος Κόκκας
Ο Μανώλης κόβει ζυμωτό ψωμί/Photo: Νίκος Κόκκας

Φορτώνομαι τις φωτογραφικές μηχανές και σκαρφαλώνω στη θέση του συνοδηγού, στο αγροτικό το οποίο φανερώνει αμέσως τους λόγους χρήσης του. Πάγος δεν υπήρξε ούτε στιγμή για να σπάσει και οι κουβέντες ζωηρεύουν πριν φτάσουμε στο σπίτι όπου ζει και εργάζεται σε ένα ξέφωτο, λίγο έξω και ψηλότερα από το χωριό. Φθάνοντας στο τσιμεντένιο οίκημα, σπίτι αλλά και μαντρί και εργαστήριο ταυτόχρονα, ένα πολύ μικρό κατσικάκι, 2-3 μηνών, σαν κατοικίδιο έρχεται να μας προϋπαντήσει, μπλέκοντας στα πόδια μας, εξοικειωμένο και άφοβο. «Ορφάνεψε στη γέννα του», μου εξηγεί ο Μανώλης «και το μεγαλώνω εγώ μέχρι να ενωθεί με τα υπόλοιπα ζώα του κοπαδιού». Μια στοίβα από κατσούνες στέκουν όρθιες δίπλα στην πόρτα κάτω από το υπόστεγο. Πολλά ξύλα βρίσκονται στοιβαγμένα στην αυλή, κάποια για καύση αλλά αμέσως γίνονται αντιληπτά αυτά που προορίζονται για την κατασκευή του χαρακτηριστικού κρητικού μπαστουνιού. Καμιά δεκαριά είναι τοποθετημένα μέσα σε έναν κουβά νερό στη μια τους άκρη, για να μείνουν νωπά μέχρι την επεξεργασία τους.

		array(1) {
  [0]=>
  array(5) {
    ["file"]=>
    array(24) {
      ["ID"]=>
      int(340289)
      ["id"]=>
      int(340289)
      ["title"]=>
      string(10) "_M9A3261 a"
      ["filename"]=>
      string(13) "M9A3261-a.jpg"
      ["filesize"]=>
      int(1507541)
      ["url"]=>
      string(62) "https://www.travel.gr/wp-content/uploads/2024/03/M9A3261-a.jpg"
      ["link"]=>
      string(103) "https://www.travel.gr/experiences/people-en/katsoyna-to-emvlimatiko-kritiko-mpas/attachment/_m9a3261-a/"
      ["alt"]=>
      string(0) ""
      ["author"]=>
      string(2) "17"
      ["description"]=>
      string(30) "Photo: Νίκος Κόκκας"
      ["caption"]=>
      string(0) ""
      ["name"]=>
      string(10) "_m9a3261-a"
      ["status"]=>
      string(7) "inherit"
      ["uploaded_to"]=>
      int(340266)
      ["date"]=>
      string(19) "2024-03-04 09:48:09"
      ["modified"]=>
      string(19) "2024-03-04 09:48:22"
      ["menu_order"]=>
      int(0)
      ["mime_type"]=>
      string(10) "image/jpeg"
      ["type"]=>
      string(5) "image"
      ["subtype"]=>
      string(4) "jpeg"
      ["icon"]=>
      string(58) "https://www.travel.gr/wp-includes/images/media/default.png"
      ["width"]=>
      int(1667)
      ["height"]=>
      int(2501)
      ["sizes"]=>
      array(18) {
        ["thumbnail"]=>
        string(70) "https://www.travel.gr/wp-content/uploads/2024/03/M9A3261-a-150x150.jpg"
        ["thumbnail-width"]=>
        int(150)
        ["thumbnail-height"]=>
        int(150)
        ["medium"]=>
        string(70) "https://www.travel.gr/wp-content/uploads/2024/03/M9A3261-a-200x300.jpg"
        ["medium-width"]=>
        int(200)
        ["medium-height"]=>
        int(300)
        ["medium_large"]=>
        string(71) "https://www.travel.gr/wp-content/uploads/2024/03/M9A3261-a-768x1152.jpg"
        ["medium_large-width"]=>
        int(768)
        ["medium_large-height"]=>
        int(1152)
        ["large"]=>
        string(71) "https://www.travel.gr/wp-content/uploads/2024/03/M9A3261-a-683x1024.jpg"
        ["large-width"]=>
        int(683)
        ["large-height"]=>
        int(1024)
        ["1536x1536"]=>
        string(72) "https://www.travel.gr/wp-content/uploads/2024/03/M9A3261-a-1024x1536.jpg"
        ["1536x1536-width"]=>
        int(1024)
        ["1536x1536-height"]=>
        int(1536)
        ["2048x2048"]=>
        string(72) "https://www.travel.gr/wp-content/uploads/2024/03/M9A3261-a-1365x2048.jpg"
        ["2048x2048-width"]=>
        int(1365)
        ["2048x2048-height"]=>
        int(2048)
      }
    }
    ["desc"]=>
    bool(true)
    ["image_position"]=>
    string(6) "center"
    ["image_link_to"]=>
    string(0) ""
    ["open_link_in_new_tab"]=>
    bool(false)
  }
}
Photo: Νίκος Κόκκας
Photo: Νίκος Κόκκας

Το δωμάτιο που με υποδέχεται ο Μανώλης είναι αρκετά σκοτεινό αλλά ζεστό και γεμάτο από τη μυρωδιά φαγητού το οποίο ψήνεται στον ξυλόφουρνο σε μια γωνιά του χώρου. Μια ασθενική λάμπα θερμού φωτισμού φανερώνει ένα μεγάλο πάγκο με κατσούνες έτοιμες προς παράδοση, τακτοποιημένα τοποθετημένες δίπλα – δίπλα, αρκετές να κρέμονται στους τοίχους αλλά και πολλές φωτογραφίες από την ζωή του, τους προγόνους του και την οικογένειά του. Το καθαρό, επιμελώς στρωμένο μονό κρεβάτι και το τραπέζι στη μέση, συμπληρώνουν την εικόνα. Καθώς γυρίζει τα μπιφτέκια στο ταψί και τοποθετώντας πατάτες μικρές στο αλουμινόχαρτο, φαγητό ειδικά φτιαγμένο για τον επισκέπτη του, μου μιλά για την τέχνη της κατασκευής της παραδοσιακής κρητικής κατσούνας.

Απαραίτητο εργαλείο του κρητικού βοσκού, στήριγμα γερό αλλά και με τη χρήση της ακινητοποίησης των πιο ατίθασων ζώων με το κυρτό μέρος του μπαστουνιού, είτε από το λαιμό είτε τρικλοποδιάζοντάς τα, έχει ταυτιστεί ως εικόνα με την κρητική αγροτική ζωή αλλά έχει αναδειχτεί και σε σύμβολο της καταγωγής με πολλούς Κρητικούς να την κουβαλούν και να περπατούν με αυτήν ακόμη και μέσα στις πόλεις. Φτιάχνεται κυρίως από ξύλο πρίνου ή πουρναριού, ενός δέντρου που μοιάζει με τη βελανιδιά, αλλά και από τραμιθιά και δρυ. Παλαιότερα κατασκευάζονταν σχεδόν αποκλειστικά από ξύλο Αμπελιτσιάς, ενός δέντρου το οποίο απαντάται αποκλειστικά στην Κρήτη, με ξύλο ιδιαίτερα γερό, μέχρι που κηρύχθηκε υπό προστασία αφού ο πληθυσμός του είχε μειωθεί σημαντικά από τις επιθέσεις των εριφίων τα οποία καθάριζαν το δέντρο στο χαμηλό ύψος οδηγώντας το σχεδόν στην εξαφάνιση. 

		array(1) {
  [0]=>
  array(5) {
    ["file"]=>
    array(24) {
      ["ID"]=>
      int(340304)
      ["id"]=>
      int(340304)
      ["title"]=>
      string(64) "to syrma kratà ti lavì to xeimòna kleistì (gia tin ygrasìa)"
      ["filename"]=>
      string(61) "to-syrma-krata-ti-lavi-to-xeimona-kleisti-gia-tin-ygrasia.jpg"
      ["filesize"]=>
      int(1820060)
      ["url"]=>
      string(110) "https://www.travel.gr/wp-content/uploads/2024/03/to-syrma-krata-ti-lavi-to-xeimona-kleisti-gia-tin-ygrasia.jpg"
      ["link"]=>
      string(150) "https://www.travel.gr/experiences/people-en/katsoyna-to-emvlimatiko-kritiko-mpas/attachment/to-syrma-krata-ti-lavi-to-xeimona-kleisti-gia-tin-ygrasia/"
      ["alt"]=>
      string(0) ""
      ["author"]=>
      string(2) "17"
      ["description"]=>
      string(30) "Photo: Νίκος Κόκκας"
      ["caption"]=>
      string(0) ""
      ["name"]=>
      string(57) "to-syrma-krata-ti-lavi-to-xeimona-kleisti-gia-tin-ygrasia"
      ["status"]=>
      string(7) "inherit"
      ["uploaded_to"]=>
      int(340266)
      ["date"]=>
      string(19) "2024-03-04 09:51:34"
      ["modified"]=>
      string(19) "2024-03-04 09:52:22"
      ["menu_order"]=>
      int(0)
      ["mime_type"]=>
      string(10) "image/jpeg"
      ["type"]=>
      string(5) "image"
      ["subtype"]=>
      string(4) "jpeg"
      ["icon"]=>
      string(58) "https://www.travel.gr/wp-includes/images/media/default.png"
      ["width"]=>
      int(1667)
      ["height"]=>
      int(2501)
      ["sizes"]=>
      array(18) {
        ["thumbnail"]=>
        string(118) "https://www.travel.gr/wp-content/uploads/2024/03/to-syrma-krata-ti-lavi-to-xeimona-kleisti-gia-tin-ygrasia-150x150.jpg"
        ["thumbnail-width"]=>
        int(150)
        ["thumbnail-height"]=>
        int(150)
        ["medium"]=>
        string(118) "https://www.travel.gr/wp-content/uploads/2024/03/to-syrma-krata-ti-lavi-to-xeimona-kleisti-gia-tin-ygrasia-200x300.jpg"
        ["medium-width"]=>
        int(200)
        ["medium-height"]=>
        int(300)
        ["medium_large"]=>
        string(119) "https://www.travel.gr/wp-content/uploads/2024/03/to-syrma-krata-ti-lavi-to-xeimona-kleisti-gia-tin-ygrasia-768x1152.jpg"
        ["medium_large-width"]=>
        int(768)
        ["medium_large-height"]=>
        int(1152)
        ["large"]=>
        string(119) "https://www.travel.gr/wp-content/uploads/2024/03/to-syrma-krata-ti-lavi-to-xeimona-kleisti-gia-tin-ygrasia-683x1024.jpg"
        ["large-width"]=>
        int(683)
        ["large-height"]=>
        int(1024)
        ["1536x1536"]=>
        string(120) "https://www.travel.gr/wp-content/uploads/2024/03/to-syrma-krata-ti-lavi-to-xeimona-kleisti-gia-tin-ygrasia-1024x1536.jpg"
        ["1536x1536-width"]=>
        int(1024)
        ["1536x1536-height"]=>
        int(1536)
        ["2048x2048"]=>
        string(120) "https://www.travel.gr/wp-content/uploads/2024/03/to-syrma-krata-ti-lavi-to-xeimona-kleisti-gia-tin-ygrasia-1365x2048.jpg"
        ["2048x2048-width"]=>
        int(1365)
        ["2048x2048-height"]=>
        int(2048)
      }
    }
    ["desc"]=>
    bool(true)
    ["image_position"]=>
    string(6) "center"
    ["image_link_to"]=>
    string(0) ""
    ["open_link_in_new_tab"]=>
    bool(false)
  }
}
Photo: Νίκος Κόκκας
Photo: Νίκος Κόκκας

Ο Μανώλης μου εξηγεί πως από πολύ μικρός είχε γοητευτεί με την κατασκευή της κατσούνας, βλέποντας ένα θείο του να τις φτιάχνει και ακολούθησε την τέχνη, μεταξύ πολλών άλλων ενασχολήσεών του. Μέχρι και δάσκαλος παραδοσιακών κρητικών χορών είχε διατελέσει νεότερος, με τη φωτογραφία στον τοίχο με αυτόν πρωταγωνιστή, να πιστοποιεί τις ικανότητές του. Μια καλή κατσούνα για να γίνει, απαιτεί μερικές ημέρες, από το μαλάκωμα στο νερό, τη μαστοριά του κυρτώματος, μέχρι το τελικό φινίρισμα, οδηγώντας τον να κατασκευάζει περί τις 250 το χρόνο. Τις φτιάχνει ως χόμπι, για φίλους και γνωστούς, για τους βοσκούς της περιοχής και όχι μόνο, αλλά και για μερακλήδες, ως διακοσμητικό αντικείμενο.

Μου δείχνει την απόσταση του κλεισίματος της λαβής μέχρι το άνοιγμα να χωρά περίπου τρία δάχτυλα. Όπως παρατηρώ τα χέρια του, μάλλον εννοεί τέσσερα δάχτυλα άλλων ανθρώπων. Η κατσούνα δε λουστράρεται. Η υφή του ξύλου είναι μια αίσθηση στιβαρή, γήινη. Το ύψος και το πάχος της καθεμιάς εξαρτάται και από τις εκάστοτε προτιμήσεις. Οι βοσκοί στα ορεινά για παράδειγμα, προτιμούν τις πιο χοντρές, αν και πιο βαριές. Μια εμφανής διαφορά, είναι η μικρή κυρτότητα προς τα έξω που έχουν οι λαβές στο τελείωμά τους σε κάποιες. Αυτές συνήθως απαντώνται στη δυτική Κρήτη, ενώ από Ηράκλειο και ανατολικότερα, προτιμάται το κοφτό τελείωμα.

Καθώς ετοιμάζει το έτοιμο πια φαγητό για σερβίρισμα και αφού έχει βρέξει το ψωμί το ζυμωτό με ελαιόλαδο πριν το φουρνίσει για λίγο, έχω καταλήξει στην προτίμησή μου, σε αυτές τις κατσούνες με το «μυτάκι», τις ψηλές με τις πολλές «γάγγλες», δηλαδή τους χαρακτηριστικούς κυματισμούς, μια εικόνα τόσο οικεία για τον συχνό επισκέπτη της Κρήτης. Τα μπιφτέκια είναι θεσπέσια, οι πατάτες αχνίζουν, το ελαιόλαδο μοσχοβολά και η ρακή φέρνει τις κουβέντες σε μια σύνδεση ανθρώπινη, φιλική και ειλικρινή. «Η κουβέντα και ο χορός, είναι σπιτοχαλασμός», μου λέει γελώντας δυνατά, φωτίζοντας ακόμη περισσότερο αυτή τη σπάνια μέρα στην ορεινή Κρήτη.

Διαβάστε ακόμα:

Μανόλης Χαρούλης: Μια αυθεντική κρητική φιγούρα στην Ορεινή Κρήτη

H όμορφη, χειμερινή κανονικότητα της Κρήτης -Στην Τουρλωτή Λασιθίου, που δεν έχει αγγίξει ο χρόνος

Αποστολή στην ορεινή Κρήτη: Μαζεύοντας άγρια χόρτα στο Ρέθυμνο