Αν η Μακρινίτσα αποκαλείται «Μπαλκόνι του Πηλίου», τότε η Πορταριά δικαίως θεωρείται η «Πύλη» στο αγαπημένο βουνό της Μαγνησίας. Κατά μία θεωρία μάλιστα, ο αγαπημένος παραδοσιακός πηλιορείτικος οικισμός που απέχει μόλις 12 χιλιόμετρα από το Βόλο, οφείλει το όνομά του ακριβώς στο ότι πρόκειται για την «πόρτα» που οδηγεί από τη θεσσαλική πρωτεύουσα στο μυθικό βουνό. Σύμφωνα με άλλους, το όνομα αποδόθηκε στο χωριό από τη Βυζαντινή Μονή της Παναγίας Πορταρέας που ιδρύθηκε τον 13ο αιώνα και της οποίας ο σωζόμενος μικρός ναΐσκος φωλιάζει σήμερα στον αυλόγυρο της μητρόπολης του χωριού.
Όποια από τις δύο θεωρίες κι αν υιοθετήσει κανείς, γεγονός παραμένει ότι η Πορταριά αποτελεί ένα από τα γραφικότερα πηλιορείτικα χωριά, ένα μοναδικό κράμα αρχιτεκτονικής παράδοσης, μαγευτικής φύσης και ενδιαφέρουσας ιστορίας. Αυτή την εποχή, κρυμμένη μέσα στην οργιώδη βλάστηση και ντυμένη με τα καφεκίτρινα χρώματα του φθινοπώρου, ζει σε ρυθμούς ηρεμίας και χαλάρωσης, πριν κατακλειστεί από τους επισκέπτες της χειμερινής και εορταστικής περιόδου, που την προτιμούν ιδιαίτερα και λόγω της εγγύτητάς της στο χιονοδρομικό κέντρο Αγριόλευκες.
Από την κεντρική πλατεία στα πέτρινα καλντερίμια με τα αναπαλαιωμένα αρχοντικά
Περνώντας το παραδοσιακό κτίριο του παλιού Δημαρχείου, ο ανηφορικός κεντρικός δρόμος και ο αναζωογονητικός ήχος των κρυστάλλινων νερών που ρέουν από τις πολυάριθμες πέτρινες βρύσες, οδηγούν στην πλατεία του χωριού. Γεμάτη ζωή κι εξωστρέφεια την άνοιξη, στρωμένη με πλατανόφυλλα αυτή την εποχή, έχει ανηφορική κλίση, με τα εστιατόρια να οδηγούν σε καταλύματα προνομιακής θέσης και τα ψηλά πλατάνια να περιβάλλονται από δεκάδες ορτανσίες και καμέλιες, που όταν ανθίζουν συνθέτουν μια εικόνα μοναδική.
Κι όσο η μία πλευρά του πάνω μέρους της πλατείας σφύζει από ζωή, αντικριστά της θα διακρίνετε έναν εκτενή, αλλά εγκαταλειμμένο κήπο, κι ένα εντυπωσιακό κτίριο, χωρίς ωστόσο ίχνη ζωής. Πρόκειται για το ερειπωμένο πια ξενοδοχείο «Μέγα Θεοξένεια», ένα από τα πολυτελέστερα των Βαλκανίων στις αρχές του 20ου αιώνα, μια ξεχωριστή, λαμπερή σελίδα της ιστορίας του τόπου. Το εκπληκτικό κατάλυμα έχτισε το 1908 η οικογένεια Αθανασάκη, ευεργέτες και ευπατρίδες, των οποίων η οικεία στο Βόλο στεγάζει σήμερα το «Αθανασάκειο» Αρχαιολογικό Μουσείο Βόλου.
Όπως πολλοί ακόμη Πορταρίτες ανήκαν στους «Αιγυπτιώτες», όπως αποκαλούνταν η ελληνική παροικία της Αιγύπτου, ντόπιοι που ζούσαν και ανέπτυσσαν σημαντική οικονομική δραστηριότητα στην Αίγυπτο και τα καλοκαίρια επέστρεφαν στα πλούσια αρχοντικά που διατηρούσαν στην Πορταριά, φέρνοντας μαζί ως φιλοξενούμενους πλήθος σημαντικών προσωπικοτήτων. Για τις ανάγκες αυτών χτίστηκε το θεαματικό ξενοδοχείο, που διέθετε ασανσέρ χειροκίνητο με μανιβέλα, μίνι γήπεδο γκολφ και κομμωτήριο. Δυστυχώς, η απαστράπτουσα ιστορία του διακόπηκε απότομα, όταν το 1944 κάηκε από τους Γερμανούς.
Ακολουθώντας τον κεντρικό δρόμο και κυρίως τα δεκάδες πλακόστρωτα καλντερίμια που απλώνονται προς κάθε κατεύθυνση και με μόνιμη συντροφιά το δροσερό ήχο από τα ρυάκια, θα ανακαλύψετε πολλά αξιοθαύμαστα αρχοντικά, που επιβλέπουν από το υψόμετρο των 650 μέτρων του χωριού, τον Παγασητικό και το λιμάνι του Βόλου. Πολλά από αυτά λειτουργούν ως παραδοσιακοί ξενώνες και πολυτελή boutique ξενοδοχεία, ενώ αν παρατηρήσετε προσεκτικά τις εντυπωσιακές προσόψεις τους θα διακρίνετε ότι ακολουθούν δύο διαφορετικά αρχιτεκτονικά σχέδια.
Τα μεν «Αιγυπτιώτικα» διαθέτουν διπλή εξωτερική σκάλα που οδηγεί στην είσοδο στο πρώτο επίπεδο και συνήθως έχουν μπαλκόνι στον πάνω όροφο. Αντίθετα, στα κλασσικά πηλιορείτικα, η είσοδος βρίσκεται στο επίπεδο της αυλής και δεν υπάρχει μπαλκόνι. Χαρακτηριστικό δείγμα αιγυπτιώτικων αρχοντικών αποτελεί το κτίριο του πρώην Δημαρχείου – Αρχοντικό Τσαξίρη – , το Αρχοντικό Ζούλια που στεγάζει το Λαογραφικό Μουσείο και πίσω του ακριβώς το εκπληκτικό Αρχοντικό Κανταρτζή, που μέχρι πρόσφατα λειτουργούσε ως ξενοδοχείο.
Μια ιστορική και πολιτιστική περιήγηση
Για να εμβαθύνετε περισσότερο στην ενδιαφέρουσα ιστορία της Πορταριάς και των ανθρώπων της, απαραίτητη είναι η στάση στο Ιστορικό και Λαογραφικό Μουσείο. Η εμπλουτισμένη από το 2021 συλλογή του είναι ταξινομημένη κατά θεματικές ενότητες και απαρτίζεται από οικογενειακά κειμήλια και φωτογραφίες οικογενειών της Πορταριάς, όλων των κοινωνικών τάξεων. Κατά την επίσκεψή σας θα έχετε την ευκαιρία να παρατηρήσετε εκ των έσω ένα αυθεντικό αιγυπτιώτικο αρχοντικό του δεύτερου μισού του 19ου αιώνα – στην πρόσοψη διακρίνεται ζωγραφισμένη ως ημερομηνία ανέγερσης το 1864 -, εξοχική κατοικία του μεγάλου ευεργέτη της Πορταριάς, Δήμου Ζούλια, ο οποίος πλούτισε από το εμπόριο βαμβακιού στην Αίγυπτο και άφησε σημαντικό έργο στον τόπο του.
Το ταξίδι στο χρόνο θα σας γυρίσει πίσω στην εποχή που από κοινού Πορταριά και Μακρινίτσα αποκαλούνταν Άνω Δρυανούβαινα, ονομασία που αποδίδεται στα πολλά δέντρα της περιοχής και που διατηρήθηκε περίπου ως τα τέλη του 13ου αιώνα. Εδώ θα μάθουμε και για τις δύο περιόδους ανάπτυξης του τόπου: η πρώτη συντελέστηκε επί Οθωμανικής κυριαρχίας, όταν οι Τούρκοι κατέσχεσαν πολλά σπίτια του Βόλου και οι κάτοικοι μετακινήθηκαν εδώ, ενώ καθώς το χωριό ανήκε στις ιδιοκτησίες αξιωματούχων που ονομάζονταν χάσια, απολάμβανε αρκετά προνόμια. Τότε αναπτύχθηκε η χειροτεχνία, η καλλιέργεια του μεταξοσκώληκα και η τέχνη ύφανσης των περίφημων μεταξωτών μαντιλιών , πολύ πριν η παραγωγή και εμπορία φρούτων αποτελέσει έσοδο του τόπου. Το δεύτερο κύμα ανάπτυξης ήρθε με τους Πορταρίτες που έφυγαν για την Αίγυπτο, απέκτησαν οικονομική ευρωστία εμπορευόμενοι βαμβάκι, έφεραν πλούτο και φήμη στον τόπο τους, προώθησαν σημαντικά έργα υποδομής, έχτισαν εκπαιδευτικά ιδρύματα και συνέβαλαν στην πολιτιστική ανέλιξη.
Η ιστορία τους, όπως κι αυτή των απλών ανθρώπων της Πορταριάς, που ως τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο απαριθμούσε περί τους 1.500 κατοίκους, αποτελεί το αφήγημα του μουσείου αυτού μέσα από την αναβίωση οικιακών χώρων, την έκθεση παλιών επίπλων και σερβίτσιων, ενδυμάτων και καπέλων εποχής, κεντημάτων και σκευών καθημερινής χρήσης. Εξαιρετικό ενδιαφέρον παρουσιάζει η αίθουσα που είναι αφιερωμένη στο ξενοδοχείο Μέγα Θεοξένεια, από το οποίο σώζονται και εκτίθενται τα πολύτιμα σερβίτσια φαγητού που φέρουν το διακριτικό του σήμα. Πλαισιωμένα από κάποιες φωτογραφίες του καταλύματος και των ενοίκων του, αποτελούν σιωπηρούς μάρτυρες της εποχής που η Πορταριά ξεκίνησε να αποτελεί φημισμένο παραθεριστικό κέντρο.
Ενδιαφέρον παρουσιάζουν και οι όμορφες εκκλησίες που βρίσκονται διάσπαρτες στον οικισμό. Βόρεια της πλατείας, ο δρόμος ανηφορίζει ως τη μεγαλύτερη από αυτές, τον Ιερό Ναό Αγίου Νικολάου. Πρόκειται για μια τυπική τρίκλιτη βασιλική του 1885, που ξεχωρίζει με το ψηλό καμπαναριό της κι εντυπωσιάζει με το ξυλόγλυπτο τέμπλο της, πνιγμένη κυριολεκτικά μέσα σε ψηλές ορτανσίες που συνθέτουν ένα μαγευτικό σκηνικό. Στον περίβολό της υπάρχει μνημείο αφιερωμένο στους πεσόντες του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου, του αλβανικού μετώπου και στους εκτελεσθέντες στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Από την άλλη πλευρά, κοντά στο καμπαναριό, το επίκεντρο της θρησκευτικής πίστης των Πορταριτών δεν είναι άλλο από τη χαριτωμένη μικροσκοπική Παναγία Πορταρέα, που φέρει μια νωπογραφία πάνω από την είσοδό της, ενώ αγιογραφημένο από το 16ο αιώνα είναι και ολόκληρο το εσωτερικό της, που κοσμείται από υπέροχο ξυλόγλυπτο τέμπλο που προστέθηκε σχεδόν δύο αιώνες αργότερα.
Φεύγοντας από την εκκλησία, περάστε απέναντι στη μικρή Πλατεία Αδερφοσύνης για να θαυμάσετε τη θέα, ειδάλλως ακολουθείστε το φιδωτό μονοπάτι που μέσα από όμορφα αρχοντικά κι απλά χωριάτικα σπίτια, θα σας οδηγήσει πρώτα στο εκκλησάκι του Άι Γιώργη κι ύστερα στο ναό των Αγίων Αναργύρων, από όπου η πανοραμική θέα που φτάνει ως το Βόλο είναι πραγματικά εντυπωσιακή.
Αναζητώντας τα ίχνη των Κενταύρων
Συνυφασμένος με τη μαγευτική φύση του Πηλίου είναι ο μύθος των Κενταύρων που δίνει μια ακόμη πιο ονειρική διάσταση στο εκπληκτικό τοπίο, όπου υποτίθεται ότι ζούσαν τα πλάσματα αυτά, μισοί άνθρωποι – μισοί άλογα. Ο γνωστότερος όλων, ο Χείρων φερόταν ως δάσκαλος του Ηρακλή και του Ιάσονα, γνώστης των πολεμικών και καλών τεχνών και των επιστημών. Ο μύθος όμως, όπως συχνά συμβαίνει, δεν απέχει πολύ από την πραγματικότητα, καθώς έμπνευση τελικά για το μύθο των Κενταύρων αποτέλεσαν υπαρκτά πρόσωπα, θεραπευτές της εποχής, που συλλέγοντας τα πλούσια σε ιαματικές ιδιότητες βότανα του Πηλίου, γιάτρευαν τον πληθυσμό «κεντώντας την αύρα», κάτι σαν τις σημερινές θεραπείες του ενεργειακού σώματος. Εκεί αποδίδεται το όνομά τους, αλλά και η μορφή που τους έδωσε ο μύθος, καθώς μετακινούμενοι διαρκώς από χωριό σε χωριό πάνω σε άλογα, τους αποδόθηκε η απεικόνιση ως πλάσματα με σώμα αλόγου κατά το ήμισυ.
Αυτή και άλλες ενδιαφέρουσες ιστορίες θα σας συντροφεύουν ακολουθώντας το Μονοπάτι των Κενταύρων, μιας από τις ευκολότερες περιπατητικές διαδρομές του Πηλίου, το μονοπάτι που σύμφωνα με το θρύλο χρησιμοποιούσαν οι Κένταυροι για να βγουν στο ανατολικό Πήλιο. Ένα τοπίο εκπληκτικής ομορφιάς σας περιμένει μόλις περάσετε την πέτρινη πύλη Αδάμαινα – είσοδο στο μονοπάτι – που οδηγεί από την Πορταριά στη βρύση Μάνα που υδροδοτεί τον οικισμό. Σε όλη την ανηφορική διαδρομή μέσα από τα σκιερά πλατάνια, τους κισσούς και τις ψηλές φτέρες, τα τρεχούμενα νερά που ακούγονται να σας κυκλώνουν, σχηματίζουν ρυάκια και μικρές βάθρες, ενώ οι 7 μικρές ξύλινες γέφυρες που θα συναντήσετε ανεβαίνοντας, κάνουν ακόμη πιο ευχάριστη τη διαδρομή. Επιστρέφοντας σταθείτε για λίγο στη στροφή του κεντρικού δρόμου και απολαύστε τη θέα πέρα από τη ρεματιά, ως τη Μακρινίτσα, παρατηρώντας την υψομετρική διαφορά των 500 μέτρα του βορειότερου από το νοτιότερο σπίτι, που την καθιστά το μοναδικό χωριό στα Βαλκάνια με ένα τέτοιο χαρακτηριστικό.
Ξεχωριστές προτάσεις διαμονής
Με τόσα εντυπωσιακά αρχοντικά να έχουν ανακαινιστεί με φροντίδα ώστε να λειτουργούν ως υψηλής αισθητικής και υπηρεσιών καταλύματα, η Πορταριά δικαιώνει τη φήμη που τη συντρόφευε από παλιά, ως δημοφιλής και φιλόξενος προορισμός. Για διαμονή επάνω στην κεντρική πλατεία, εξαιρετικές επιλογές αποτελούν τα ξενοδοχεία Φιλοξένια και Kritsa Gastronomy Hotel. Το πρώτο είναι το παλαιότερο του χωριού, με άδεια λειτουργίας από το 1939, ζεστά δωμάτια με χαλιά και νοστιμότατο πρωινό με σπιτικές πίτες και γλυκά – απίθανη καρυδόπιτα και ραβανί – , όλα φτιαγμένα από τα άξια χέρια της ιδιοκτήτριας. Το Kritsa Gastronomy Hotel που έχει βάλει την Πορταριά στο γαστρονομικό χάρτη του Πηλίου, προσφέρει εξαιρετικό και πλουσιότατο πρωινό σε ενοίκους και μη, σ΄ένα χώρο που θυμίζει την κουζίνα της γιαγιάς απ΄την οποία βγαίνουν χειροποίητες πίτες – ίσως η ωραιότερη τυρόπιτα που θα φάτε στο Πήλιο, γλυκά, μαρμελάδες από ντόπια φρούτα, φρέσκα ρυζόγαλα κι αυθεντικές συνταγές όπως τα απίθανα αυγά με χόρτα, που θα συνοδεύσετε με ζεστά ροφήματα από βότανα της περιοχής.
Από το Αρχοντικό Πάντου, ανακαινισμένο ξενώνα των αρχών του 20ου αιώνα, θα απολαύσετε υπέροχη θέα στον Παγασητικό και το Βόλο και άνετη διαμονή σε δωμάτια με ξύλινες οροφές και εμφανή δοκάρια και σιδερένια κρεβάτια με ουρανό. Στο αιγυπτιώτικο Αρχοντικό Ναουμίδη, η ιστορία συναντά την πολυτέλεια με μια νότα ρομαντισμού, με κάποια από τα δωμάτια να διαθέτουν τζάκι, όπως άλλωστε και οι σουίτες με τους πέτρινους τοίχους, τις ξύλινες οροφές και τα υδρομασάζ. Αναλόγως εποχής, το πρωινό προσφέρεται δίπλα στο τζάκι ή στην αυλή, ενώ το καλοκαίρι η πισίνα είναι ιδανική για βουτιές. Ένα ακόμη ιστορικό κτήριο που στέκει στο κέντρο του χωριού από το 1884 έχει μετατραπεί στο φωτεινό ξενοδοχείο The Lotus Tree, με άπλετη θέα, σουίτες και οικογενειακά δωμάτια, αλλά κι ένα ολοκληρωμένο spa με χαμάμ και εξειδικευμένες θεραπείες μασάζ, ικανές να σας αναζωογονήσουν όσο και η βόλτα στη φύση.
Γαστρονομικές απολαύσεις και νόστιμες αγορές
Για γεύσεις αξιώσεων, σε ένα κομψό και ζεστό χώρο με φιλόξενη και φιλική ατμόσφαιρα, κορυφαία επιλογή αποτελεί το εστιατόριο του Kritsa Gastronomy Hotel. Τα παραδοσιακά του πιάτα, πάντα με βάση την εποχικότητα και την ντόπια πρώτη ύλη, είναι από τα καλύτερα του Πηλίου, συνταγές γνώριμες αλλά μαγειρεμένες με τόση μαεστρία που θα νομίζετε πως δεν τις έχετε ξαναδοκιμάσει. Τα αυγά μάτια με μια ποικιλία από χόρτα είναι απίστευτα γευστικά και θα σας τα προτείνουν σίγουρα οι Βολιώτες που κατακλύζουν το εστιατόριο ακόμη και τις καθημερινές του χειμώνα. Τις κρύες μέρες, ο τραχανάς με θρυμματισμένη φέτα και καπνιστή πάπρικα φαντάζει σκέτο βάλσαμο.
Εξαιρετικές γεύσεις σε έναν υπέροχο χώρο που μοιάζει ιδανικό καταφύγιο, κρυμμένο όπως είναι σε ένα ανηφορικό, γραφικό καλντερίμι, με την ανοιχτή εστία να ζεσταίνει τον κομψά αναπαλαιωμένο χώρο, θα δοκιμάσετε και στον Γευσοκράτορα. Η δημιουργική του κουζίνα δεν εφησυχάζει ποτέ και το μενού δεν αφήνει τίποτα στην τύχη: από το ζυμωμένο στο χέρι ψωμί που έρχεται στο τραπέζι σε σχήμα πλεξούδας και το ανάλαφρο γεμιστό με τυριά τηγανόψωμο, ως τα κλασσικά τους πλέον καραμελωμένα μανιτάρια και το χοιρινό κότσι, το φαγητό στην όμορφη σάλα του Γευσοκράτορα είναι πάντα μια ξεχωριστή εμπειρία.
Ζεστή ατμόσφαιρα γύρω από το τζάκι θα βρείτε και στο Agora 1955, ένα καλαίσθητο all day café – bistrot που λειτουργεί και ως ντελικατέσεν και wine bar. Εδώ θα έρθετε για πρωινό με νόστιμες πίτες και καλοφτιαγμένο cappuccino, ελαφριά σνακ και ολόφρεσκες σαλάτες, αλλά πανάλαφρους λουκουμάδες-μπουκίτσες με ανθόμελο, που θα ταιριάξετε με ζεστά ροφήματα και σπιτική λεμονάδα.
Το βραδάκι, διαλέξτε κάποιο κρασί του θεσσαλικού αμπελώνα από το υπόγειο κελάρι του καταστήματος και για να συνοδεύσετε προτιμήστε φρέσκο ανθότυρο με μέλι ή μπρουσκετάκια με γαλοτύρι, χωριάτικο λουκάνικο και ντοματίνια. Ρίξτε οπωσδήποτε μια ματιά στα ράφια του καταστήματος, γεμάτα από ντόπια καλούδια, όπως μέλι, μαρμελάδες και γλυκά του κουταλιού, χειροποίητα ζυμαρικά, αποξηραμένα μανιτάρια, αγνά σαπούνια και καλλυντικά.
Αγνά, χειροποίητα γλυκά του κουταλιού από πηλιορείτικα φρούτα χωρίς συντηρητικά, μαζί με μέλι από την περιοχή, ρίγανη, τουρσιά και χειροποίητες σάλτσες ντομάτας, χυλοπίτες και τρία είδη τραχανά, λικέρ αλλά και κρασιά του Κτήματος Καραζαφείρη από κλίματα του Κατηχωρίου, θα βρείτε στο κατάστημα του Γυναικείου Αγροτουριστικού Συνεταιρισμού Πορταριάς, που φέτος συμπλήρωσε τα 25 χρόνια του. Αξιοποιώντας παμπάλαιες συνταγές, οι κυρίες της Πορταριάς φτιάχνουν ακόμη και νοστιμότατο μπακλαβά γάμου, το παραδοσιακό κέρασμα που προσφέρεται στους πηλιορείτικους γάμους.
Προμηθευτείτε γλυκό κουταλιού καρπούζι, ντοματάκι με αμύγδαλο και μαρμελάδα ντομάτας για να συνοδεύσετε τα τυριά σας κι ύστερα περάστε κι από το κατάστημα Herb Centre για μια απίστευτη ποικιλία από τσάγια, βότανα και αρωματικά ή θεραπευτικά μείγματα αφεψημάτων, αλλά και διάφορα αξεσουάρ για την προετοιμασία τους. Μικρές, νόστιμες αγορές που θα δώσουν ζεστασιά στις κρύες μέρες που έρχονται, ως την επόμενη επίσκεψή σας στην Πορταριά, το πανέμορφο και φιλόξενο κεφαλοχώρι του Πηλίου.
Διαβάστε ακόμα:
Σαββατοκύριακο στη Ζαγορά: Θέα στη θάλασσα, πλατάνια και σπουδαίοι καρποί
Τσαγκαράδα: Ο μαγευτικός μικρόκοσμος του Πηλίου με τα μονοπάτια και τις ρεματιές
