Αλήθεια, πόσοι από εμάς μπορούμε να απαντήσουμε στις ερωτήσεις που κάνουν οι τουρίστες και τα παιδιά για την Πλατεία Συντάγματος, την πιο διάσημη πλατεία του ιστορικού κέντρου της Αθήνας; Ή για όσα υπήρχαν εκεί στο ξεκίνημα της πολεοδόμησης της πρωτεύουσας και τα θαυμάζουμε πλέον στις ασπρόμαυρες φωτογραφίες εποχής;
Πόσο συχνά, εκεί που βαδίζουμε βιαστικοί και απορροφημένοι στα καθημερινά προβλήματά μας, στρέφουμε το βλέμμα, σηκώνουμε το κεφάλι, παρατηρούμε εκείνα που έμειναν για να θυμίζουν τη δημιουργία της, η οποία ξεκίνησε ήδη από τον 19ο αιώνα;
Αντίθετα από ό,τι συνέβη στην πολύπαθη Πλατεία Ομονοίας, οι ήπιες επεμβάσεις που έγιναν στο Σύνταγμα εν όψει των Ολυμπιακών Αγώνων του 2004 δεν αλλοίωσαν τον χαρακτήρα της, οπότε δεν ξεσήκωσαν αρνητικά σχόλια. Τα λειασμένα από τη χρήση μαρμάρινα σκαλιά, το μνημειακό σιντριβάνι, τα καφέ, τα ψηλά δέντρα βρίσκονται ακόμη εκεί. Γύρω της, η Βουλή, τα πολυτελή ξενοδοχεία, τα κτήρια γραφείων, πολυκαταστημάτων και τραπεζών παραμένουν για τους Αθηναίους μια γνώριμη εικόνα. Μια «σταθερή αξία».
Τα πρώτα μέγαρα κοντά στα ανάκτορα
Η ιστορία της Πλατείας Συντάγματος ξεκινάει μετά την Τουρκοκρατία, όταν άρχισε ο σχεδιασμός της νέας πρωτεύουσας του ελεύθερου ελληνικού κράτους. Σε αυτήν ορίστηκε λοιπόν να γίνει το κέντρο της Αθήνας, λόγω φυσικά των βασιλικών ανακτόρων (σημερινή Βουλή), τα οποία χτίστηκαν το 1842. Έπειτα, οι πλούσιοι ομογενείς και οι μεγαλοαστοί αποφάσισαν να φτιάξουν τα μέγαρά τους σε γειτονικές τοποθεσίες, συμπληρώνοντας έτσι την εικόνα.
Η μορφή των τριών πλευρών της πλατείας είχε ήδη ολοκληρωθεί κατά τις δύο τελευταίες δεκαετίες του 19ου αιώνα. Υπήρχαν, δηλαδή, το αρχικό κτήριο του μετέπειτα ξενοδοχείου «Μεγάλη Βρετανία» (ιδιοκτησίας Αντώνη Δημητρίου), οι οικίες Σκουλούδη και Βούρου, το «Grand Hotel» και δίπλα το σπίτι του Καλλιγά. Απέναντι από τα ανάκτορα ήταν το μέγαρο του εκδότη Κορομηλά, στην αντικρινή γωνία το ξενοδοχείο «Αγγλία» και πιο δεξιά το διώροφο μέγαρο Πάλλη (σήμερα Public). Στη νότια πλευρά της, μεταξύ άλλων, βρίσκονταν το ξενοδοχείο «Των Ξένων» (γωνία με Φιλελλήνων) και το συγκρότημα του μεγάρου Λουριώτη (αργότερα Νεγρεπόντη) στη γωνία Όθωνος & Αμαλίας.
Πλατεία Θουκυδίδου; Ποια είναι αυτή;
Είναι η Πλατεία Συντάγματος. Αλλά αυτό το όνομα είχε προτείνει αρχικά ο Βαυαρός αρχιτέκτονας και πολεοδόμος Λέο Φον Κλέντσε, στο δικό του σχέδιο πόλης, επί Όθωνα. Τελικά την είπαν Πλατεία Ανακτόρων και μετονομάστηκε το 1843 μετά την Επανάσταση της 3ης Σεπτεμβρίου, όταν ο Όθωνας αναγκάστηκε να εκδώσει σύνταγμα μετά τη λαϊκή και στρατιωτική εξέγερση. Έτσι, η πλατεία σηματοδότησε το πέρασμα της χώρας μας στο κοινοβουλευτικό πολίτευμα.
Η πλατεία πήρε την αρχική της μορφή το 1870. Είκοσι χρόνια μετά, ο τότε δήμαρχος Τιμολέων Φιλήμων ενέκρινε έργα κόστους 53.000 δραχμών –ποσό αστρονομικό για την εποχή, για το οποίο χρειάστηκε δάνειο από την Εθνική Τράπεζα. Οι μεγαλύτεροι σε ηλικία κάτοικοι του ιστορικού κέντρου φαίνεται πως νοσταλγούν ακόμη την παλιά Πλατεία Συντάγματος, που πριν από τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, αλλά και λίγο πιο μετά, είχε ως κύριους πόλους έλξης τα καφενεία του Ζαχαράτου (γωνία με Σταδίου) και του Αντωνιάδη (γωνία με Φιλελλήνων).
Στη γωνία με την Ερμού, πάλι, όπου βρισκόταν το ισόγειο της κατοικίας του εκδότη Ανδρέα Κορομηλά (κατεδαφίστηκε μεταξύ 1950-60), λειτουργούσε το ιστορικό ζαχαροπλαστείο του Ζαβορίτη με τις ονομαστές σοκολατίνες, που το θεωρούσαν και νυφοπάζαρο, επειδή εκεί γίνονταν συνοικέσια. Είχε κρυστάλλινους καθρέφτες, βελούδινα βυσσινί καθίσματα και μαρμάρινα τραπέζια. Στο απέναντι τετράγωνο άνοιξε, μετά τον Πόλεμο, το ζαχαροπλαστείο του Παπασπύρου.
Τα καφενεία και τα ζαχαροπλαστεία άπλωναν τα τραπεζάκια τους στην πλατεία με τον «κήπο των Μουσών», όπως τον έλεγαν, όπου γίνονταν και προβολές ταινιών. Και οι σερβιτόροι έτρεχαν πάνω-κάτω περνώντας ανάμεσα στα αυτοκίνητα με τους δίσκους, σαν πραγματικοί ακροβάτες. Κάθε Κυριακή, επίσης, γινόταν γιορτή κι έπαιζε είτε η μπάντα του Δήμου, είτε η στρατιωτική.
Μέγαρο Δημητρίου – Ξενοδοχείο Μεγάλη Βρετανία
Ήταν το πρώτο κτήριο που υψώθηκε επί της Πλατείας Συντάγματος (1842) και άνηκε στον ομογενή από την Τεργέστη Αντώνη Δημητρίου. Το αρχικό μέγαρο χωρίστηκε στα δύο ώστε να φιλοξενήσει τα δυο του παιδιά, ενώ στο ισόγειο υπήρχαν τα γραφεία των επιχειρήσεών του.
Το σχέδιο του κτηρίου έγινε από τον Θεόφιλο Χάνσεν, τον δημιουργό της «νεοκλασικής Τριλογίας» της Πανεπιστημίου (Ακαδημία-Πανεπιστήμιο-Εθνική Βιβλιοθήκη), ο οποίος επέβλεψε και το χτίσιμο. Αν και ήταν το πρώτο του έργο, θεωρήθηκε από τα καλύτερά του, μιας και συνδύαζε τον κλασικισμό με στοιχεία της Αναγέννησης. Μάλιστα, καθώς βρισκόταν πολύ κοντά στα τότε ανάκτορα, τα σχέδια υποβλήθηκαν και στον Όθωνα, ο οποίος ενθουσιάστηκε.
Μεταξύ 1856-1873 το μέγαρο στέγασε τη Γαλλική Αρχαιολογική Σχολή. Μετά το θάνατο του Δημητρίου, το 1874, τα παιδιά του πούλησαν το κτήριο κι έτσι άνοιξε εκεί το ξενοδοχείο «Μεγάλη Βρετανία», με πρώτο ιδιοκτήτη τον Στάθη Λάμψα και στη συνέχεια τον γαμπρό του, Θεόδωρο Πετρακόπουλο. Από το 1928 ως το 1958 έγιναν σημαντικές αρχιτεκτονικές αλλαγές, κυρίως προσθήκες ορόφων και επεκτάσεις προς την Πανεπιστημίου, δίνοντας τη μορφή που βλέπουμε σήμερα.
«Μετά τον Παρθενώνα το πιο γνωστό κτήριο στην Αθήνα είναι το ξενοδοχείο Μεγάλη Βρετανία», έγραφε ο παλιός Γάλλος δημοσιογράφος Ρενέ Πιό. Στο στυλ των μεγάλων, πολυτελών ξενοδοχείων της Ευρώπης ήταν και παραμένει ο χώρος των σημαντικών κοινωνικών εκδηλώσεων της πρωτεύουσας, φιλοξενώντας δεξιώσεις, χορούς, ρεβεγιόν, συνέδρια κ.ά. Επιπλέον, ήταν και είναι τόπος συνάντησης επιχειρηματιών, πολιτικών, δημοσιογράφων. Τακτικοί πελάτες του ξενοδοχείου, άλλωστε, υπήρξαν αρχηγοί κρατών, πρίγκιπες, υπουργοί, επώνυμοι ξένοι επιχειρηματίες, ηθοποιοί κ.ά.
Το King George
Πλήρως ανακαινισμένο και πολυτελές, το ξενοδοχείο «King George Palace» στέκεται πλάι στη «Μεγάλη Βρετανία». Από το 1936 έχει φιλοξενήσει εκατοντάδες υψηλούς καλεσμένους –βασιλείς, πρίγκιπες, προέδρους κ.ά.– κερδίζοντας πολλές διεθνείς διακρίσεις.
Στο σημείο όπου βρίσκεται, στεκόταν κάποτε το αρχοντικό του ομογενή Βασίλη Σκουλούδη: ήταν τραπεζίτης στην Κωνσταντινούπολη και στη συνέχεια πρεσβευτής στη Μαδρίτη και Υπουργός Εξωτερικών. Στο πολυτελές μέγαρό του έζησε επί 52 χρόνια. Μετά τον θάνατό του (1928), το κληρονόμησαν οι ανιψιοί του και το ανακαίνισαν, με την επίβλεψη του αρχιτέκτονα Αναστάσιου Μεταξά. Υπήρχε μέχρι το 1939, οπότε κατεδαφίστηκε για να φτιαχτεί το «King George».
Δίπλα στο μέγαρο Σκουλούδη υψωνόταν το σπίτι ενός ακόμα πλούσιου ομογενή, του Ιωάννη Βούρου. Τα σχέδια για τα δίδυμα κτήρια έκανε ο Γάλλος αρχιτέκτονας Victor-Edmond Poitrineau. Επιγραφή που βρέθηκε, εντωμεταξύ, αναφέρει ότι χτίστηκαν επί Γεωργίου του Α΄ και ολοκληρώθηκαν μεταξύ 1875-6.
Το καφενείο του Ζαχαράτου όπου κτίστηκε το Athens Plaza
Το καφενείο Ζαχαράτου ήταν το πιο ιστορικό της πλατείας Συντάγματος, ευρισκόμενο στο ισόγειο της οικίας Βούρου. Είχε πρωτολειτουργήσει στην Ομόνοια ως ζυθοπωλείο-καφενείο και γνώρισε ακμή κυρίως μεταξύ 1910-1936. Από αυτό πέρασαν σχεδόν όλοι οι τότε πολιτικοί και ανώτατοι δημόσιοι υπάλληλοι, εδώ γίνονταν ζωηρές πολιτικές συζητήσεις και συγκεντρώνονταν φιλολογικές, μα και καλλιτεχνικές παρέες. Οι θαμώνες διάβαζαν εφημερίδες μετά μανίας, οπότε ο καταστηματάρχης τις έβαζε σε ένα τελάρο από καλάμι, για να μην τις τσαλακώνουν.
Ο Ζαχαράτος έβγαζε και τραπεζάκια στην πλατεία, όπου έτρωγαν παγωτό οι οικογένειες. Ως το 1926 άπλωνε και πανί για προβολή ταινιών κινηματογράφου. Μετά το 1960 το καφενείο άρχισε να παρακμάζει και το 1964 έγινε πλειστηριασμός για το κτήριο Βούρου. Το πήρε ο Όθων Λέφας Τετενές και μετά οι αδερφοί Βαρδινογιάννη για να κτίσουν το «Merridien», δηλαδή το σημερινό «Athens Plaza».
Το ιστορικό μέγαρο Πάλλη και οι προεκλογικές ομιλίες
Ξεχωρίζει με τη νεοκλασική του αρχιτεκτονική στη γωνία Συντάγματος και Καραγεώργη Σερβίας 1 και από τον Δεκέμβριο του 2007 σφύζει από ζωή και κίνηση. Έχει κηρυχθεί διατηρητέο από το Υπουργείο Πολιτισμού ως προς τις όψεις του επί των ρυμοτομικών γραμμών και ως προς τα εσωτερικά μορφολογικά του στοιχεία. Αποκαταστάθηκε πλήρως και αναδείχθηκε στο πλαίσιο της ανακαίνισης που έγινε από τον επιχειρηματία Πάνο Γερμανό, ώστε να στεγάσει το πολυκατάστημα «Public» σε πέντε επίπεδα και 5.000 τ.μ.
Το μέγαρο Πάλλη χρονολογείται το 1911 και κατασκευάστηκε σε σχέδια του αρχιτέκτονα Αναστάσιου Μεταξά για λογαριασμό της Φανής Γ. Πάλλη. Αποτελεί ένα από τα πιο προσεγμένα κτήρια επαγγελματικής χρήσης των αρχών του 20ού αιώνα. Θεωρείται δείγμα ύστερου νεοκλασικισμού, με εκλεκτικιστικά αρχιτεκτονικά στοιχεία και ιδιάζουσες διαμορφώσεις στους εξώστες.
Από το περίφημο μπαλκόνι του μεγάρου Πάλλη έχουν μιλήσει όλοι οι αρχηγοί κομμάτων στη διάρκεια των μεγάλων προεκλογικών συγκεντρώσεων, με την Πλατεία Συντάγματος να σείεται από τα συνθήματα χιλιάδων οπαδών. Ιστορικός έχει μείνει ο λόγος του Γεωργίου Παπανδρέου, ως πρωθυπουργού της απελευθέρωσης από τους Ναζί, τον Οκτώβριο του 1944.
Διαβάστε ακόμα:
Ένας εμβληματικός περίπατος στο κέντρο της Αθήνας γεμάτος εικόνες και ιστορία
