Τι δουλειά έχουν Μυτιληνιοί στην Σάμο; Ένα κεφαλοχώρι στο κέντρο του νησιού, λύνει την απορία. Πρόκειται για ένα γραφικό χωριό, με παραδοσιακά στενά δρομάκια, εκκλησίες, γραφικές πλατείες και καφενεία, με ιστορία που ξεκινάει στα μέσα του 16ου αιώνα όταν μετανάστες από την Λέσβο εγκαταστάθηκαν στην Σάμο, αναζητώντας μια καλύτερη ζωή.
Κτισμένο αμφιθεατρικά επάνω σε τρεις λόφους του βουνού Καρβούνης ή Άμπελος, και στη μέση της κατάφυτης και πολύ γόνιμης κοιλάδας του Μεγάλου Ρέματος, οι Μυτιληνιοί μπορεί να μην αποτελούν παραθαλάσσιο θέρετρο της Σάμου, αλλά ξεχωρίζουν για το παραδοσιακό τους χρώμα, την εμπορική κίνηση και όλα όσα έχει να δει ο επισκέπτης μέσα και έξω από αυτούς.
Αρχαία λατομεία, η δεξαμενή νερού του ξακουστού Ευπαλίνειου Ορύγματος, το μοναδικό Μουσείο Φυσικής Ιστορίας Αιγαίου με το ξακουστό «Καπλάνι της βιτρίνας» της Άλκης Ζέη, μια γέφυρα 150 χρόνων – κομψοτέχνημα και βέβαια το παραδοσιακό χρώμα των σπιτιών του χωριού, ήταν από τους βασικούς λόγους που βρεθήκαμε στους Μυτιληνιούς για να ανακαλύψουμε τα όμορφα μυστικά του.
Το χωριό δεν φαίνεται καθόλου από την θάλασσα. Αυτό ήθελαν προφανώς και οι πρώτοι του οικιστές, προκειμένου να αποφύγουν την ληστρική μανία των διερχόμενων πειρατών, που η δράση τους για μια περίοδο είχε ερημώσει το νησί.
Τον 16ο αιώνα ο Κιλίτζ Αλή Πασάς, φημισμένος Οθωμανός ναύαρχος που θεωρούνταν ισάξιος του Χαϊρεντίν Μπαρμπαρόσα, προσκάλεσε Έλληνες από άλλα νησιά του Αιγαίου Πελάγους και των Μικρασιατικών Παραλίων, προκειμένου να πάρει και πάλι ζωή η Σάμος που είχε βρεθεί στο στόχαστρο των πειρατών.
Ανάμεσα σε αυτούς που ανταποκρίθηκαν στο κάλεσμα του Κιλίτζ Αλή Πασά, που για την ιστορία άφησε την τελευταία του πνοή σε ηλικία 90 ετών στην αγκαλιά μιας νεαράς εκ των οδαλισκών του χαρεμιού του, ήταν και κάτοικοι της Λέσβου που μετανάστευσαν σχεδόν 76 ν.μ νοτιότερα, αναζητώντας μια καλύτερη ζωή. Το ίδιο έπραξαν και Έλληνες από τα Βουρλά της Μικράς Ασίας που ίδρυσαν την ίδια εποχή το χωριό Βουρλιώτες, στο βόρειο τμήμα του νησιού.
Μετά από μεγάλη αναζήτηση οι Μυτιληνιοί μετανάστες, κατέληξαν στη σημερινή θέση για να κτίσουν το νέο τους χωριό. Όχι μόνο για να αποφύγουν τους πειρατές, αλλά κα λόγω της ευφορίας του εδάφους και της ύπαρξης πολλών νερών. Γρήγορα με πολύ κόπο, μεράκι και αγάπη το μικρό χωριό αναπτύχθηκε οικονομικά, με τους κατοίκους να ασχολούνται κυρίως με την αμπελουργία -και για κάποια περίοδο την καπνοκαλλιέργεια- και λιγότερο με την κτηνοτροφία. Αποτέλεσμα της ακμής ήταν να εξελιχθεί σε ένα από τα μεγαλύτερα χωριά της Σάμου -και το πρώτο αγροτικό κέντρο του νησιού – που στα τέλη του 19ου αιώνα έφτασε να αγγίζει τους 3.500 κατοίκους.
Ξεκινήσαμε τη γνωριμία μας με το χωριό από την κεντρική πλατεία. Πλακόστρωτη στον ίσκιο των ψηλών πλατανιών, και δίπλα από την εκκλησία της Παναγίας με το εντυπωσιακό μαρμάρινο τέμπλο, αποτελεί σημείο συνάντησης των ντόπιων από τα παλιά χρόνια και δημοφιλή προορισμό των ξένων επισκεπτών. Γύρω από την πλατεία παραδοσιακά καφενεία και ταβέρνες συνθέτουν το γραφικό σκηνικό, που σε μεταφέρει πίσω στο χρόνο.
Τα σοκάκια βόρεια της πλατείας ανηφορίζουν προς στις γραφικές γειτονιές του χωριού, στις πλαγιές του Καρβούνη, που διατηρούν σε μεγάλο βαθμό την τοπική αρχιτεκτονική με έντονα παραδοσιακά στοιχεία, αλλά και νεοκλασικές πινελιές. Δείγμα της ευμάρειας του χωριού, τις παλιές καλές εποχές. Οι αυλές και τα μπαλκόνια των σπιτιών, πλημμυρίζουν από τα χρώματα και τα αρώματα των λουλουδιών, ενώ ακόμη και τα στενά τσιμεντοστρωμένα δρομάκια και τα τοιχία, ξεχωρίζουν από όμορφα έργα ντόπιων δημιουργών.
Οι περισσότερες εκκλησίες του χωριού κτίστηκαν κατά τον 17ο αιώνα. Από αυτές ξεχωρίζει η Αγία Ματρόνα με την πανέμορφη βοτσαλωτή αυλή. Σημαντικό θρησκευτικό μνημείο αποτελεί επίσης και το μοναστήρι της Αγίας Τριάδας, 4,5 χλμ νοτιοανατολικά του χωριού, που χρονολογείται το 1824.
Το «Καπλάνι της Βιτρίνας»
Επόμενος σταθμός μας το Μουσείο Φυσικής Ιστορίας, μοναδικό του είδους στο Αιγαίο, και το Παλαιοντολογικό Μουσείο που στεγάζονται στο Ίδρυμα «Κωνσταντίνου & Μαρίας Ζημάλη» στη δυτική είσοδο του χωριού.
Από τα πλέον εντυπωσιακά εκθέματα είναι τα απολιθώματα ζώων που έζησαν στο νησί πριν από 8-10 εκατομμύρια χρόνια καθώς και ένα αιλουροειδές που πέρασε στη Σάμο από τα Μικρασιατικά Παράλια, το λεγόμενο «καπλάνι» ή «θηριοκάκιστη πάρδαλις». Πρόκειται για την «πηγή έμπνευσης» του γνωστού παιδικού μυθιστορήματος «Το καπλάνι της βιτρίνας» της αείμνηστης Άλκης Ζέη.
Ενδιαφέρον παρουσιάζουν επίσης η ενότητα του μουσείου που είναι αφιερωμένη στην ιστορία της Ηγεμονίας της Σάμου (1834-1912), τότε δηλαδή που το νησί ήταν αυτόνομο κράτος υπό την επικυριαρχία της Υψηλής Πύλης, καθώς και το άγαλμα του αρχαίου Σάμιου αστρονόμου Αρίσταρχου, που δεσπόζει στο προαύλιο (www.nhma.gr/Τηλ. 2273052055)
Ολόκληρη η περιοχή γύρω από τους Μυτιληνιούς, έχει έντονο γεωλογικό και παλαιοντολογικό ενδιαφέρον, που συνδέεται με μύθους και δοξασίες. Ακολουθώντας το οργανωμένο Γεωμυθολογικό Μονοπάτι, αποκτάμε μια πλήρη εικόνα για την εποχή που ο τόπος ήταν σαβάνα και έβοσκαν σε αυτόν ιππάρια, ύαινες, καμηλοπαρδάλεις, ρινόκεροι κ.α. Οι αρχαίοι πίστευαν πως τα τεράστια απολιθωμένα οστά των μεγάλων θηλαστικών ανήκαν σε Αμαζόνες που έπεσαν στη μάχη του Θεού Διόνυσου εναντίον τους ή σε τεράστια, επικίνδυνα για τους ανθρώπους, μυθικά τέρατα επονομαζόμενα Ναϊάδες.
Γέφυρες φύσης και ανθρώπων έργα
Περίπου 1,5 χλμ δυτικά του χωριού, και μέσα σε ένα τοπίο με έντονη βλάστηση, βρίσκεται ένα φυσικό γεφύρι, κάτω από τα οποίο περνούν τα νερά ενός ρέματος που οι ντόπιοι αποκαλούν «Του Γιάννου». Πρόκειται ουσιαστικά για ένα εντυπωσιακό γεωλογικό σχηματισμό, που ενώνει το φαράγγι, και η πίεση του νερού δημιούργησε άνοιγμα στη βάση του δίνοντας διέξοδο προς τον παρακείμενο μεγάλο χείμαρρο. Από την επιφάνεια του «Θεοποίητου γεφυριού», όπως το αποκαλούν οι ντόπιοι, διερχόταν παλαιότερα ο λιθόστρωτος δρόμος που ένωνε τους Μυτιληνιούς με το Κοκκάρι, επίνειο του χωριού.
Ένα άλλο γεφύρι, ανθρώπινο δημιούργημα αυτή την φορά, εντυπωσιάζει στην βορειοανατολική είσοδο των Μυτιληνιών, που ενώνει το χωριό με την πρωτεύουσα της Σάμου Βαθύ. Πρόκειται για το επιβλητικό γεφύρι του Μεγάλου Ρέματος, ο αρχαίος Υβεττός, που αποτελεί μοναδικό κομψοτέχνημα για το οποίο οι ντόπιοι είναι ιδιαίτερα περήφανοι. Είναι το πρώτο και μεγαλύτερο γεφύρι που κατασκευάστηκε στο νησί την περίοδο της Ηγεμονίας.
Πρόκειται για τρίτοξο πέτρινο γεφύρι που κατασκευάστηκε το 1870, κατά τη διοίκηση του ηγεμόνα Παύλου Μουσούρου (1806-1873). Έχει μήκος 70 μ., πλάτος 7 μ. και ύψος 10 μ., φέρει ανάγλυφη καλλιτεχνική λάξευση, ενώ τα κιγκλιδώματα κατασκευάστηκαν και μεταφέρθηκαν από την Αγγλία.
Στα αρχαία λατομεία και στην δεξαμενή του Ευπαλίνειου Υδραγωγείου
Με τη βοήθεια του ντόπιου Βαγγέλη Αναστασίου, προέδρου του δραστήριου Σπηλαιολογικού Συλλόγου Σάμου «Ευπαλίνος», βρεθήκαμε στα φημισμένα αρχαία λατομεία της Σάμου -νότια των Μυτιληνιών- στην περιοχή Κουτσοδόντη με την υπέροχη θέα προς τον κάμπο της Χώρας και τη θάλασσα. Από τα λατομεία αυτά εξορύσσονταν υλικά για την ανέγερση του μεγάλου ναού της Ήρας κατά την αρχαιότητα.
Περπατώντας στο εσωτερικό τους εντυπωσιάζεσαι. Οι είσοδοι στηρίζονται σε κολώνες λαξευμένες με το χέρι, που ξεχωρίζουν για την ακρίβεια της μελέτης, τη διάταξη, αλλά και τη προσεγμένη κατασκευή τους προκειμένου να συγκρατούν στέρεα το βουνό πάνω τους. Δυστυχώς μένουν αναξιοποίητα, όπως και τα 45 μικρά και μεγάλα σπήλαια που είναι διάσπαρτα στην γύρω περιοχή. Εάν θέλετε να επισκεφθείτε τα λατομεία και τα σπήλαια των Μυτιληνιών, μέλη του Σπηλαιολογικού Συλλόγου Σάμου θα σας καθοδηγήσουν να ανακαλύψετε με ασφάλεια την άγνωστη και μυστηριακή αυτή πλευρά του νησιού, (www.samos-cave.gr / Tηλ. : 6932728572)
Ο δρόμος αριστερά λίγο πριν τα λατομεία, οδηγεί στην θέση Αγιάδες και στην αρχαία δεξαμενή νερού του φημισμένου «Ευπαλίνειου Ορύγματος» -υδραγωγείο της αρχαίας πόλης της Σάμου- το οποίο θεωρείται για πολλούς το 8ο θαύμα της αρχαιότητας και μέγα τεχνολογικό επίτευγμα για την εποχή του (μέσα 6ου αιώνα πΧ). Η δεξαμενή βρίσκεται κάτω από το δάπεδο του βυζαντινού ναού του Αγίου Ιωάννη -που επίσης κτίστηκε επάνω στο αρχαίο ναό της Αφροδίτης- και σε αυτή συγκεντρώνονταν το νερό βορειότερης πηγής.
Η δεξαμενή, λαξευμένη στο βράχο και με τα τοιχώματα της καλυμμένα από λίθινες πλάκες και δοκούς, διατηρείται έως τις μέρες μας σε άριστη κατάσταση και τροφοδοτεί την παρακείμενη σύγχρονη υδατοδεξαμενή που εδρεύει την πόλη του Πυθαγορείου. Δίπλα από την εκκλησία υπάρχει κρήνη από το οποίο τρέχει το νερό της αρχαίας δεξαμενής. Είναι εντυπωσιακό να πίνεις νερό, από την ίδια δεξαμενή που έπιναν νερό οι αρχαίοι Σάμιοι. Συνεχίζοντας νοτιοδυτικά καταλήγουμε στο βόρειο στόμιο του Ευπαλίνειου Ορύγματος, το οποίο αξίζει να επισκεφθείτε. (Αρχαιολογική Εφορία Σάμου : Τηλ. 2273023008).
Οι Μυτιληνιοί απέχουν 7 χλμ από το Πυθαγόρειο και 16 χλμ από το Βαθύ, πρωτεύουσα της Σάμου. Εάν βρεθείτε στο νησί, θα πρέπει να συμπεριλάβετε και μία εξόρμησή σας στο γραφικό χωριό, με τους ζεστούς και φιλόξενους ανθρώπους.
Σάμος, ένα νησί για κάθε εποχή -Μοναδικές παραλίες, πανέμορφα μονοπάτια και καταρράκτες
Σάμος, ένας παράδεισος για τους πεζοπόρους -Οι τοπ διαδρομές
Oι γεύσεις της Σάμου: Γραφικές ταβέρνες και gourmet εστιατόρια
