Το Βαρούσι, με τα εντυπωσιακά αρχοντόσπιτα βαλκανικής αρχιτεκτονικής, το φρούριο και το Ρολόι, η Κεντρική πεζογέφυρα στον Ληθαίο, το Οθωμανικό τέμενος Οσμάν Σαχ και το δίδυμο οθωμανικό λουτρό, η περίφημη τοιχογραφία το Τσιτσάνη, το μουσείο του, αλλά και οι ατέλειωτες βόλτες με τα πόδια ή με ποδήλατο στην όμορφη πόλη θα γεμίσουν με υπέροχες εικόνες το ταξίδι σας.
Η κεντρική γέφυρα και ο Ληθαίος ποταμός
Η μεγάλη πεζογέφυρα που ενώνει το βόρειο και το νότιο τμήμα των Τρικάλων περνάει επάνω από τον Ληθαίο, τον παραπόταμο του Πηνειού που διατρέχει την πόλη. Σύμφωνα, μάλιστα, με τον Στράβωνα, στις όχθες του γεννήθηκε ο Ασκληπιός -εξού και το άγαλμά του που θα δείτε στη γέφυρα, η οποία κατασκευάστηκε μεταξύ 1886-88. Ήταν έργο Γάλλων μηχανικών της εταιρείας «Σιδηρόδρομοι Θεσσαλίας» και πολλά μεταλλικά εξαρτήματα μεταφέρθηκαν από τη Γαλλία. Λέγεται ότι ο σχεδιασμός της ήταν βασισμένος σε γέφυρες του Παρισιού. Ο ρόλος της ήταν και συμβολικός καθώς τα Τρίκαλα είχαν ενταχθεί 7 χρόνια πριν στο νέο ελληνικό κράτος η δημιουργία της λειτούργησε ως αφετηρία μιας νέας προοπτικής. Το 1996 ανακηρύχθηκε Ιστορικό Διατηρητέο Μνημείο και ανακαινίστηκε το 2015. Εκτός από εμβληματικό αξιοθέατο είναι και σπουδαίος τόπος αναψυχής και συναντήσεων αφού, οι νέοι κυρίως, την χρησιμοποιούν ως πλατεία.
Το Βαρούσι, η πιο ωραία συνοικία της πόλης
Η παλιά πόλη των Τρικάλων αποτελείται από το Βαρούσι, τα Μανάβικα και τα Κουτσομύλια. Η ωραιότερη συνοικία, προστατευμένη από το φρούριο και τον λόφο του Προφήτη Ηλία, είναι η πρώτη. Η ονομασία «Βαρούσι» (από την τουρκική λέξη varos-προάστιο), χρησιμοποιήθηκε σε όλα τα Βαλκάνια χαρακτηρίζοντας οικισμούς πού αναπτύχθηκαν έξω και γύρω από κάποιο κάστρο -και στην Τουρκοκρατία χαρακτήριζε τις χριστιανικές συνοικίες. Το Βαρούσι των Τρικάλων καταστράφηκε πολλές φορές από Αρβανίτες, Τούρκους και Τουρκαλβανούς και ξανακτίστηκε από Έλληνες τεχνίτες. Μεταξύ 18ου και 19ου αιώνα γνώρισε τη μεγαλύτερη κοινωνικοοικονομική και πολιτιστική ανάπτυξη. Εκεί, λειτούργησαν τα πρώτα σχολεία, έμεναν έμποροι, καθηγητές, δικηγόροι, δάσκαλοι, πολιτικοί και λειτουργούσαν διάφορα συντεχνιακά εργαστήρια.
Όταν αναπτύχθηκε το εμπόριο και άρχισαν οι εξαγωγές στη Βενετία, στην Κωνσταντινούπολη, στην Τεργέστη και στη Βιέννη, δημιουργήθηκαν τα αρχοντόσπιτα με τη χαρακτηριστική βαλκανική αρχιτεκτονική που θα δείτε περιηγούμενοι στα ελικοειδή σοκάκια. Είναι πέτρινα, διώροφα, κεραμοσκεπή με ξύλινα σαχνισιά και έχουν διάφορα χρώματα -ροζ, «βυζαντινό» πράσινο, λουλακί κ.ά. Συνήθως σε σχήμα Γ, αναπτύσσονται γύρω από μεγάλες, ανθισμένες αυλές με ψηλούς μαντρότοιχους και στο ισόγειο φιλοξενούσαν τις αποθήκες και τους στάβλους.
Στον όροφο, όπως σε όλα τα κτίρια αυτής της τυπολογίας, υπήρχε το χαγιάτι που ήταν στο επίκεντρο της ζωής της οικογένειας. Εκεί, βρισκόταν το τζάκι, τα κρεβάτια με τα βαριά υφαντά και οι μισάντες (ντουλάπες). Τα πατώματα ήταν ξύλινα και τα ταβάνια ξυλόγλυπτα. Στην περίοδο της ακμής της συνοικίας τα σπίτια στολίστηκαν με αντίκες και πολυτελείς οικοσκευές και συχνά φιλοξενούσαν βεγγέρες.
Η παρακμή του Βαρουσίου άρχισε το 1935 που έφυγαν οι περισσότεροι κάτοικοί του για άλλες πόλεις, ή για να κτίσουν καινούργια, νεοκλασικού ύφους, σπίτια πέρα από τον ποταμό. Ωστόσο, ενδιαφέρον για τη συνοικία άρχισε να εκδηλώνεται ξανά από το 1976 και το 1979 ψηφίστηκε Προεδρικό διάταγμα με το οποίο κηρύχθηκε Διατηρητέα. Έγιναν αναστηλώσεις και ανακαινίσεις σε πολλά οικοδομήματα, ανάμεσα στα οποία ξεχωρίζουν τα αρχοντικά Δίκου, Βλιτσάκη και Σιμή.
Εκτός από κατοικίες, το Βαρούσι έχει να επιδείξει και σημαντικά εκκλησιαστικά μνημεία. Όπως οι ναοί των Αγίων Αναργύρων (με τοιχογραφίες του 1575), του Αγίου Δημητρίου (πριν από το 1588), του Αγίου Ιωάννη του Ελεήμονος και του Αγίου Παντελεήμονα (τέλη 16ου-αρχές 17ου αι.) της Παναγίας Φανερωμένης ή του Γενεσίου της Θεοτόκου (1849-1853) κ.ά.
Τα παλιά Μανάβικα και η τοιχογραφία με τον Τσιτσάνη
Είναι συνεχόμενα με το Βαρούσι και εκτείνονται έως την κεντρική πλατεία. Εκεί, στεγάζονταν για καιρό μανάβικα, παλαιοπωλεία και εργαστήρια τεχνιτών. Έχουν μεταμορφωθεί σε ένα ολοζώντανο κομμάτι της πόλης, καθώς τα αναπαλαιωμένα πέτρινα οικοδομήματα φιλοξενούν πλέον καφέ-μπαρ, μεζεδοπωλεία και ταβέρνες.
Στην πλατεία της Αγίας Ειρήνης των Μανάβικων θα δείτε την καταπληκτική τοιχογραφία «Ο Τσιτσάνης στο μπαλκόνι» -αφιερωμένη στον σπουδαίο συνθέτη που γεννήθηκε στην πόλη. Δημιουργήθηκε το 2006 στη διάρκεια μιας εικαστικής παρέμβασης στα κτίρια της γειτονιάς και κοσμεί τα 150 τ.μ. του τοίχου μιας παλιάς οικοδομής. Την υλοποίησαν καλλιτέχνες της γαλλικής εταιρίας Cite de la Creation, με ειδικού είδους χρώματα και τεχνοτροπία που δημιουργεί τη λεγόμενη «αρχιτεκτονική οφθαλμαπάτη». Mε σαράντα χρόνια εμπειρίας στον τομέα, η εταιρεία έχει υπογράψει πολλά δημιουργήματα που ομορφαίνουν τις πόλεις του κόσμου.
Το φρούριο και το ρολόι
Υψώνεται στη βορειοανατολική πλευρά των Τρικάλων και σύμφωνα με τον Προκόπιο, κτίστηκε επάνω στα ερείπια της ακρόπολης της αρχαίας Τρίκκης επί Ιουστινιανού Α’ (6ος αι.). Στην Παλαιολόγεια περίοδο έγιναν ακόμη περισσότερες κατασκευές, αλλά όταν κατέλαβαν την πόλη οι Οθωμανοί κατέστρεψαν τμήματα του φρουρίου. Αναγνωρίζοντας τη στρατηγική σημασία της πόλης, ωστόσο, οι ίδιοι το επισκεύασαν και το διατήρησαν. Στην ανατολική πλευρά του στα μέσα του 17ου αιώνα φτιάχτηκε ένα μεγάλο ρολόι, με κώδωνα 650 κιλών. Ανάμεσα στο 1926 και το 1935 κατεδαφίστηκε και τα υλικά χρησιμοποιήθηκαν για το κτίσιμο του ρολογιού με ύψος 33 μ. που βλέπουμε σήμερα, καθώς και για τη διαμόρφωση του δεύτερου διαζώματος όπου βρίσκεται.
Ολοκληρώθηκε το 1936, στη διάρκεια των επόμενων χρόνων υπέστη φθορές και καταστροφές για να καταλήξουμε στο 2002 που ολοκληρώθηκαν οι εργασίες της πλήρους αποκατάστασής του. Είναι πλέον έμβλημα της πόλης. Το κάστρο είναι χωρισμένο σε τρία διαζώματα και το τείχος του έχει πολυγωνικό σχήμα, με πέντε πύργους και πολλές μικρές πολεμίστρες. Στο πρώτο διάζωμα βρίσκεται η κύρια είσοδος, και στην ανατολική πλευρά κατασκευάστηκε το 1960 πέτρινη σκάλα για τη διευκόλυνση της πρόσβασης στην πόλη.
Στο δεύτερο διάζωμα, εκτός από το ρολόι, υπάρχει ένα μικρό ανοιχτό θέατρο και καφετέρια. Το τρίτο (Ιτς Καλέ-εσωτερική ακρόπολη) είναι το σημαντικότερο, αφού ελέγχει όλη τη γύρω περιοχή. Εδώ, διασώζεται ένα καμαροσκέπαστο, μονόχωρο κτίριο που ήταν πυριτιδαποθήκη. Σύμφωνα με την τοπική παράδοση, από αυτό το διάζωμα ξεκινούσε λαγούμι που περνούσε κάτω από το τείχος, διέσχιζε τη νότια πλαγιά του λόφου του Προφήτη Ηλία και κατέληγε στην Καλαμπάκα, στο ύψος του ναού της Κοιμήσεως της Θεοτόκου (Είσοδος ελεύθερη, Τηλ. 24310 76647).
Ο Ληθαίος ποταμός
Από τον παραπόταμο του Πηνειού, που πηγάζει από τα Αντιχάσια όρη και έχει μήκος 36 χλμ., η πόλη αντλεί ζωή και ομορφιά. Στις όχθες του, σύμφωνα με τον ιστορικό Στράβωνα γεννήθηκε ο Ασκληπιός. Το 2015 ο Ληθαίος καθαρίστηκε σε όλο το μήκος της κοίτης του που διασχίζει την πόλη, απέκτησε περιποιημένους παρόχθιους χώρους για αναψυχή και έγινε ένα από τα ωραιότερα σημεία των Τρικάλων. Μπορεί να τα χωρίζει στα δύο, αλλά οι όχθες του ενώνονται πλέον με 13 γέφυρες, μισές από τις οποίες είναι πεζογέφυρες, με πιο χαρακτηριστική την Κεντρική.
Ο λόφος του Προφήτη Ηλία
Ο λόφος προσφέρει ωραία θέα στην πόλη και τη γύρω περιοχή. Εκεί, βρίσκεται η εκκλησία του Προφήτη Ηλία, του 1896, και το Κέντρο Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης στη θέση Ντάπια.
Η αρχαία Τρίκκη
Η σημαντική πόλη της θεσσαλικής τετραρχίας της Εστιαιώτιδας βρισκόταν μεταξύ του ποταμού Ληθαίου και του λόφου όπου βρίσκεται το κάστρο -και πιθανότατα η αρχαία ακρόπολη. Φιλοξενούσε ένα από τα παλαιότερα Ασκληπιεία για το οποίο ήταν γνωστή. Για την πόλη των ιστορικών υπάρχουν ελάχιστα στοιχεία. Η βεβαιωμένη ανασκαφικά κατοίκηση του χώρου ανάγεται στην Εποχή του Χαλκού και εντοπίζεται στον σημερινό αρχαιολογικό χώρο των Τρικάλων.
Η εικόνα της αρχαίας Τρίκκης άρχισε να σχηματίζεται από τα τέλη του 19ου αι., όταν ερευνητές άρχισαν να ενδιαφέρονται για την αποκάλυψη του Ασκληπιείου. Ανασκαφές που έγιναν σταδιακά έφεραν στο φως τρία κτίρια των πρώιμων ρωμαϊκών χρόνων και ένα που ανήκει στη Βυζαντινή περίοδο. Στη συνέχεια, αποκαλύφθηκαν και άλλα κτίρια -ένα στωικό, ένα με ψηφιδωτά δάπεδα, λουτρό και ένας μικρός βυζαντινός ναός. Στα τρία πρώτα αναγνωρίστηκε από τους ανασκαφείς ένας δημόσιος προορισμός και αποδόθηκαν, με επιφύλαξη, στο ευρύτερο συγκρότημα του ασκληπιείου. Τα οικοδομήματα αυτά, που ανήκουν στην πόλη των ύστερων ελληνιστικών και πρώιμων ρωμαϊκών χρόνων, έχουν αποκαλυφτεί εν μέρει, καθώς τμήματα τους παραμένουν κάτω από τη σύγχρονη πόλη.
Το υστεροελληνιστικό στωικό κτίριο (πρώτο μισό του 1ου αι. π.Χ.) βρίσκεται στο κέντρο του χώρου και πιθανόν να ήταν το γυμνάσιο της αρχαίας Τρίκκης. Τμήμα του μεγάλου κτιρίου με τα ψηφιδωτά δάπεδα αποκαλύφτηκε στα βορειοδυτικά του υστεροελληνιστικού. Από το συγκρότημα του ρωμαϊκού λουτρού (τέλος του 3ου αι. μ.Χ.,) έχουν αποκαλυφτεί τμήματα των υπόκαυστων, πισίνα κ.ά.
Το Οθωμανικό Τέμενος Οσμάν Σαχ και το δίδυμο οθωμανικό λουτρό
Το τέμενος λέγεται και Κουρσούμ (μολυβένιο) Τζαμί γιατί ο θόλος του είναι φτιαγμένος με το υλικό. Είναι το μόνο που διασώθηκε στην πόλη. Είναι επίσης ένα από τα 79 τζαμιά και το μοναδικό σε ελληνικό έδαφος κτισμένο από τον αρχιτέκτονα του 16ου αιώνα Mimar Sinan. Ο ελληνικής καταγωγής Οθωμανός, διακρίθηκε για τις καινοτομίες του στην κοσμική και θρησκευτική αρχιτεκτονική του μουσουλμανικού κόσμου.
Ο Osman Sah, που έγινε διοικητής στο sancak (διοικητική έδρα) της οθωμανικής Θεσσαλίας έφτιαξε ένα συγκρότημα που περιλάμβανε κοινωφελή ιδρύματα, όπως πτωχοκομείο, γηροκομείο, ιεροδοσπουδαστήριο-μεντρεσέ, χάνι κ.ά. Το τέμενος -κτισμένο όπως πιθανολογείται δέκα χρόνια περίπου πριν από το θάνατό του το 1567-8,- ήταν ενταγμένο σε αυτά. Σήμερα, διατηρείται μόνο αυτό και ο τουρμπές (μαυσωλείο) όπου τάφηκε ο Οσμάν Σαχ. Το τέμενος αποτελείται από μια τετράγωνη αίθουσα προσευχής που καλύπτεται με πελώριο ημισφαιρικό θόλο και ασκεπή μιναρέ.
Λίγα μέτρα πιο μακριά βρίσκεται το Δίδυμο Οθωμανικό Λουτρό, το οποίο ανήκε στο ίδιο συγκρότημα -θεωρείται μάλιστα ότι και αυτό σχεδιάστηκε από τον Sinan. Έχουν γίνει μελέτες και έργα αποκατάστασής του, ωστόσο η αρχική μορφή του δεν είναι γνωστή επειδή από τη δεκαετία του 1890 και μετά στο κτίσμα έγιναν πολλές τροποποιήσεις για να στεγάσει το κεντρικό κτίριο των φυλακών.
Το Μουσείο Βασίλη Τσιτσάνη
Τα Τρίκαλα είναι η γενέτειρα του φημισμένου συνθέτη Βασίλη Τσιτσάνη, σπουδαίας προσωπικότητας στο χώρο του τραγουδιού τον 20ο αιώνα. Τα εκατοντάδες τραγούδια που έγραψε εκφράζουν την λαϊκή ψυχή και αποτυπώνουν σημαντικά κοινωνικά και πολιτικά γεγονότα της εποχής του. Ο πρώτος όροφος των παλιών φυλακών της πόλης φιλοξενεί το μουσείο του που περιλαμβάνει φωτογραφίες, μουσικά όργανα, παρτιτούρες και δίσκους με αυθεντικές εκτελέσεις, προσωπικά αντικείμενα κ.ά.
Διατηρήθηκαν επίσης κάποια εργαλεία και μηχανήματα από τις παλιές φυλακές, μαζί με αντικείμενα που παραπέμπουν στην καθημερινότητα των κρατουμένων. Στη δυτική όψη του παλιού διοικητηρίου έχει φτιαχτεί ένα πορτρέτο του Βασίλη Τσιτσάνη με ψηφιδωτό. Επιπλέον, λειτουργούν στούντιο ηχογράφησης, βιβλιοθήκη και αίθουσα εκδηλώσεων.
Είσοδος ελεύθερη, Τηλ. 24310 77977, www.mouseiotsitsani.gr
Ζωή…ποδήλατο
Τι ωραίο που είναι να περπατάς στα Τρίκαλα και να βλέπεις παντού γύρω σου ανθρώπους διαφόρων ηλικιών να ποδηλατούν. Αξιοποιώντας το επίπεδο έδαφος της πόλης έχουν κατασκευαστεί ποδηλατόδρομοι που εκτείνονται συνολικά σε 8 χιλιόμετρα. Μπορείτε να τους περιηγηθείτε νοικιάζοντας για 3 ώρες δωρεάν ποδήλατα στο Infopoint της κεντρικής πλατείας (Ηρώων Πολυτεχνείου).
Ο μύλος των Ξωτικών
Ο αλευρόμυλος Ματσόπουλου, ένα βιομηχανικό συγκρότημα του 1884, με συνολική έκταση 3.500 τ.μ., ήταν πρωτοπόρος σε βαλκανικό επίπεδο. Η λειτουργία του συνετέλεσε στην ανάπτυξη των Τρικάλων μετά την απελευθέρωση του 1881. Οι εργασίες σταμάτησαν στη δεκαετία του 1980, ωστόσο το συγκρότημα διατηρήθηκε αποτελώντας ένα εξαιρετικό βιομηχανικό μνημείο του τέλους του 19ου αιώνα που έχει χαρακτηριστεί ως ιστορικό διατηρητέο. Το ιστορικό-βιομηχανικό πάρκο και πολιτιστικό κέντρο είναι από τα σπουδαιότερα αξιοθέατα της πόλης και στεγάζει τον δημοτικό κινηματογράφο, το θέατρο και την πειραματική του σκηνή, το δημοτικό εργαστήρι ζωγραφικής, την κινηματογραφική Λέσχη Τρικάλων, το cine cafe.
Το γιορτινό πάρκο «Μύλος των Ξωτικών», που έχει αποκτήσει φήμη σε όλη την Ελλάδα καθώς είναι το μεγαλύτερο του είδους, στήνεται εκεί στις γιορτές των Χριστουγέννων από τον Δήμο Τρικκαίων (29 Νοεμβρίου-5 Ιανουαρίου). Κάθε χρόνο έχει και ένα διαφορετικό κεντρικό θέμα, εμπνευσμένο από γνωστά μιούζικαλ και για το 2024 είναι οι «Γάτες». Στην κεντρική σκηνή, αλλά και στο κέντρο των Τρικάλων, οργανώνονται εκδηλώσεις με μουσική, χορό, θεατρικές παραστάσεις, παραμύθια, μαγικά, θέατρο σκιών κ.ά. Λειτουργεί fun park, παγοδρόμιο, σινεμά, χριστουγεννιάτικη αγορά, πάγκοι με street food κ.ά. (milosxotikon.gr).
Διαβάστε ακόμα:
Long weekend στα Τρίκαλα -Τα καλύτερα σημεία στην αρχοντική πόλη της Θεσσαλίας
48 ώρες στα Τρίκαλα -Στην αρχοντική πόλη της Ιστορίας, της ψυχαγωγίας και των γεύσεων
Ο Τσιτσάνης στο μπαλκόνι: Η τοιχογραφία-κόσμημα, σε μία από τις πιο όμορφες γειτονιές των Τρικάλων
