Το Ασκληπιείο της Επιδαύρου ήταν το αρχαιότερο οργανωμένο ιαματικό κέντρο με τεράστια φήμη. Τα περίπου 70 μνημεία που ήρθαν στο φως με τις ανασκαφές θεωρούνται αριστουργήματα της αρχαίας ελληνικής τέχνης και έδωσαν πολλές πληροφορίες στους ερευνητές για τον τρόπο με τον οποίο ασκούνταν η ιατρική στην αρχαιότητα. Το Ασκληπιείο έχει ενταχθεί από το 1988 στον κατάλογο των Μνημείων Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς της UNESCO.
Όταν ήρθε στο φως, ο αρχαιολογικός χώρος της Επιδαύρου ήταν ένας απέραντος επίπεδος ερειπιώνας. Επιδιώκοντας να προσδώσουν ξανά την τρίτη διάσταση, το ύψος, οι ομάδες των ειδικών επέλεξαν κτίρια στα οποία έγιναν, και συνεχίζουν να γίνονται, έργα αποκατάστασης και αναστήλωσης. Είναι η στοά του Αβάτου, το τελετουργικό Εστιατόριο με το εμβληματικό Πρόπυλο και η Θόλος, μαζί με κάποια μνημεία στο ιερό του Απόλλωνα Μαλεάτα. Μεγάλα έργα αποκατάστασης σε διάστημα πολλών ετών υλοποιήθηκαν στο Θέατρο.
Πολλά τμήματα αρχιτεκτονικών μελών των οικοδομημάτων θα δείτε στο αρχαιολογικό μουσείο της Επιδαύρου, μαζί με γλυπτά και γύψινα αντίγραφα αγαλμάτων που βρίσκονται στο Εθνικό αρχαιολογικό μουσείο.
Ο Απόλλωνας και ο Ασκληπιός ως θεραπευτές θεοί
Το Ασκληπιείο της Επιδαύρου, το σημαντικότερο θεραπευτικό κέντρο του ελληνικού και του ρωμαϊκού κόσμου, θεωρήθηκε από τους Έλληνες ως ο τόπος όπου γεννήθηκε η ιατρική -καθώς εκεί η θεραπεία πέρασε από τον θαυματουργικό τρόπο στον επιστημονικό. Στη λειτουργία του έπαιξαν καίριο ρόλο οι ιαματικές ιδιότητες του νερού που ανάβλυζε άφθονο από τις πηγές. Το Ασκληπιείο αυτό ήταν τόσο σπουδαίο, ώστε θεωρείται ότι ιδρύθηκαν από αυτό άλλα 170 ιαματικά κέντρα της ανατολικής Μεσογείου.
Καταρχάς, εξηγήστε στα παιδιά ότι τα ιερά ήταν δύο και βρίσκονταν σε μικρή απόσταση μεταξύ τους. Η λατρεία της υγείας στην περιοχή ξεκίνησε στον λόφο Κυνόρτιο (βρίσκεται πίσω από το θέατρο, στα βορειοανατολικά) τον 16ο αιώνα π.Χ. Στη μυκηναϊκή εποχή εκεί λατρευόταν μια γυναικεία θεότητα που ήταν συνδεδεμένη με την ίαση. Σε αυτήν αφιερώθηκε το πρώτο ιερό κτισμένο πάνω στα κατάλοιπα ενός οικισμού της Πρώιμης και της Μέσης Εποχής του Χαλκού (2800-1800 π.Χ.). Διατηρήθηκε έως τον 11ο αιώνα π.Χ. και γύρω στο 800 π.Χ. το διαδέχθηκε ένας βωμός-ιερό δίπλα στις πηγές. Εκεί τιμούσαν ως θεραπευτή θεό τον Απόλλωνα Μαλεάτα.
Τον 6ο αιώνα καθιερώθηκε η λατρεία του Ασκληπιού που η μυθολογία θεωρεί αυτόχθονα γιο του Απόλλωνα και της Κορωνίδας, εγγονής του Μάλου, βασιλιά της Επιδαύρου. Ο Ασκληπιός, προστάτης της υγείας και της ευτυχίας των ανθρώπων, ήταν χθόνια θεότητα, δηλαδή αντλούσε τη δύναμή του μέσα από τη γη. Το σύμβολό του ήταν το φίδι -μάλιστα η θεραπεία ασθενούς με φίδι αναφέρεται στην πρώτη στήλη των θαυμάτων των δύο θεών που βρέθηκε στο Άβατο.
Η φήμη του ιερού στο Κυνόρτιο έφερε πολλούς προσκυνητές στην περιοχή και οι χώροι πια δεν επαρκούσαν. Έτσι δημιουργήθηκε τον 8ο-7ο αιώνα π.Χ. το δεύτερο ιερό στην δασωμένη πεδιάδα όπου βρίσκεται ο αρχαιολογικός χώρος. Τα δύο ιερά λειτούργησαν ως ενιαία εγκατάσταση. Λιγοστά είναι τα ίχνη του πρώτου ναού του Απόλλωνα Μαλεάτα, ωστόσο βρέθηκε ο κλασικός βωμός ο οποίος αναστηλώθηκε.
Ένα αρχαίο spa για τη θεραπεία σώματος και ψυχής
Το νέο ιερό αφιερωμένο στον Ασκληπιό κτίστηκε γύρω από το λεγόμενο Ιερό Φρέαρ που ενσωματώθηκε στο Άβατο. Το νερό συνέχισε να παίζει πολύ σημαντικό ρόλο σε όλη τη διάρκεια της ακμής του μέχρι και τη ρωμαϊκή εποχή. Τα μνημειώδη κτίσματα που βλέπουμε σήμερα ανήκουν σε ένα μεγάλο οικοδομικό πρόγραμμα που υλοποιήθηκε τον 4ο και τον 3ο αιώνα π.Χ. όταν το Ασκληπιείο ήταν πλέον πολύ διάσημο και πλούσιο. Τότε κτίστηκε ο ναός του θεού, το Άβατον, η Θόλος, το θέατρο, το τελετουργικό Εστιατόριο, το Καταγώγιο (ξενώνας) και το στάδιο, που θα δείτε κατά την περιήγησή σας. Στο θέατρο και το στάδιο οργανώνονταν οι αγώνες δράματος και οι αθλητικοί αγώνες στη διάρκεια των μεγάλων γιορτών προς τιμή του Ασκληπιού.
Μετά την περίοδο των μεγάλων καταστροφών που προκάλεσαν ο Σύλλας και οι Κίλικες πειρατές τον 1ο αιώνα π.Χ., το Ασκληπιείο γνώρισε νέα άνθιση στους αυτοκρατορικούς χρόνους. Στο δεύτερο μισό του 2ου αιώνα μ.Χ., ο Ρωμαίος Αντωνίνος χρηματοδότησε την προσθήκη νέων οικοδομημάτων. Τότε πέρασε από την Επίδαυρο ο περιηγητής Παυσανίας και περιέγραψε τα μνημεία.
Τους δύο επόμενους αιώνες έγιναν καταστροφικές εισβολές, με κυριότερη των Γότθων το 267 μ.Χ. Ωστόσο, στα μέσα του 4ου αιώνα μ.Χ. υπήρξε αναδιοργάνωση του χώρου κατά τα ρωμαϊκά πρότυπα. Ο χώρος εγκαταλείφθηκε μετά τους μεγάλους σεισμούς του 522 και του 551 μ.Χ.
Θαύματα και θεραπείες μέσω του περιοδικού θανάτου
Ας δούμε όμως πώς γινόταν η θεραπεία και τα θαύματα του θεού Ασκληπιού. Καταρχήν οι ασθενείς έπρεπε να ακολουθήσουν μια ιεροτελεστία κάθαρσης στη διάρκεια της οποίας νήστευαν, λούζονταν στην ιερή πηγή -το Λουτρό του Ασκληπιού– και έκαναν θυσίες στον θεό. Μέρος της προετοιμασίας και της θεραπείας ήταν επίσης οι ασκήσεις, η παρακολούθηση καλλιτεχνικών δρώμενων στο θέατρο (δραματοθεραπεία) και αγώνων στο στάδιο, η ανάγνωση βιβλίων στη βιβλιοθήκη. Μια ολιστική προσέγγιση στο θέμα της ίασης που όπως ξέρουμε είναι πολύ διαδεδομένη έως και σήμερα.
Μετά από όλα αυτά, οι ασθενείς μπορούσαν να μπουν στο Άβατο (ή Εγκοιμητήριο), τον χώρο της μυστηριακής λατρείας, όπου δεν επιτρεπόταν να εισέλθει και να το βεβηλώσει ο μη μυημένος. Εκεί θα δέχονταν «τη θεϊκή επίσκεψη κατ’ όναρ». Περιμένοντας διάβαζαν επιγραφές σχετικά με τα θαύματα του θεού, ώστε να μπουν σε ένα είδος αυθυποβολής και να αισθανθούν ψυχική ευφορία. Στη συνέχεια σε ένα κλειστό υπόγειο οι ιερείς, που αποκαλούνταν «υπηρέτες του θεού», θα έκαναν την εγκοίμηση. Το θεωρούσαν ένα είδος περιοδικού θανάτου που οδηγούσε σε αφύπνιση και αναγέννηση. Στη διάρκεια του ύπνου ο θεός θα εμφανιζόταν για να δώσει τις συμβουλές του σχετικά με τη θεραπεία που θα εφάρμοζαν οι ιερείς. Φαίνεται, πάντως, πως αυτοί δεν χορηγούσαν μόνο φάρμακα, αλλά παρενέβαιναν στη θεραπεία, ή πρότειναν ειδικές δίαιτες. Από την εξιστόρηση θαυμάτων φαίνεται ότι ίσως γίνονταν και χειρουργικές επεμβάσεις -μάλιστα έχουν ανακαλυφθεί ιατρικά εργαλεία και κύπελα φαρμάκων που θα δείτε στο αρχαιολογικό μουσείο της Επιδαύρου. Στον ναό του Ασκληπιού υπήρχαν πολλά ευχαριστήρια αναθήματα που εικόνιζαν τα θεραπευμένα μέλη των ασθενών.
Ένα θέατρο φημισμένο στα πέρατα του κόσμου
«Αγωγή της ψυχής»: Αυτός είναι ο αληθινός πρωταγωνιστής στο θέατρο που κτίστηκε στο νοτιοανατολικό άκρο του Ασκληπιείου και είναι ένα από τα σπουδαιότερα της αρχαιότητας. Είχε χωρητικότητα 12.000 θεατών και είναι το καλύτερα διατηρημένο μνημείο του αρχαιολογικού χώρου. Η επικρατέστερη άποψη είναι ότι κατασκευάστηκε σε δυο φάσεις: τον 4ο π.Χ. αιώνα και στα μέσα του 2ου π.Χ. αιώνα.
Το θέατρο με τις απαράμιλλες αναλογίες είναι σε απόλυτη αρμονία με το τοπίο και φημίζεται για την έξοχη ακουστική του. Οφείλεται στην τέλεια γεωμετρία του σχεδιασμού του που εντυπωσίασε τον περιηγητή Παυσανία όταν το επισκέφθηκε στα μέσα του 2ου αι. Όπως χαρακτηριστικά λέγεται, η ακουστική είναι τόσο άψογη, ώστε οι θεατές που κάθονται στα επάνω διαζώματα ακούνε τον ψίθυρο των ηθοποιών.
Το 1881 η εν Αθήναις Αρχαιολογική Εταιρεία ξεκίνησε ανασκαφές. Το σκηνικό οικοδόμημα είχε καταστραφεί, αλλά το κοίλο βρέθηκε σε καλή κατάσταση. Ακολούθησαν πολλά χρόνια εργασιών και το θέατρο πήρε τη σημερινή μορφή του με διαδοχικές αναστηλωτικές επεμβάσεις.
Θα χρειαζόσασταν πολύ ώρα για να αφηγηθείτε στα παιδιά την σύγχρονη καλλιτεχνική του ιστορία που συνδυάστηκε με το Φεστιβάλ Αθηνών-Επιδαύρου το οποίο εγκαινιάστηκε το 1955. Συνοπτικά πείτε τους ότι στον χώρο αυτό έχουν παρουσιαστεί κορυφαίες παραστάσεις αρχαίου δράματος, συναυλίες συμφωνικής μουσικής, παραγωγές όπερας και χορού κ.α. Φέρουν την υπογραφή πολύ σημαντικών Ελλήνων και ξένων καλλιτεχνών και δημιουργών.
Ανεξίτηλες στην πολιτιστική ιστορία του θεάτρου της Επιδαύρου παραμένουν δύο από τις πρώτες παραστάσεις: Η Νόρμα του Μπελίνι (1960) και η Μήδεια του Κερουμπίνι (1961) σε σκηνοθεσία Αλέξη Μινωτή. Kαι οι δύο είχαν ως πρωταγωνίστρια τη διάσημη Ελληνίδα υψίφωνο Μαρία Κάλλας. Αρκετά χρόνια πριν, το 1938, ο Δημήτρης Ροντήρης είχε ανεβάσει την πρώτη παράσταση μετά την αρχαιότητα: Ήταν η Ηλέκτρα του Σοφοκλή, με πρωταγωνίστριες την Κατίνα Παξινού και την Ελένη Παπαδάκη, που παίχτηκε χωρίς σκηνικά, κοστούμια, ή φώτα.
Από το Άβατο στον ναό του Ασκληπιού και τη μυστηριώδη Θόλο
Από το θέατρο μπορείτε να περπατήσετε προς το περίφημο Άβατο. Η στοά του χρονολογείται στον 4ο αι π.Χ. Όπως δείχνουν οι τρισδιάστατες αναπαραστάσεις, στην πρόσοψη είχε 31 ιωνικούς κίονες και μεταξύ τους υπήρχαν λίθινα κιγκλιδώματα.
Ο ναός του Ασκληπιού ήταν το βασικό οικοδόμημα με το οποίο ξεκίνησε το μεγάλο οικοδομικό πρόγραμμα (380-370 π. Χ.) στον χώρο. Είχε δωρικούς κίονες και εσωτερική κορινθιακή κιονοστοιχία μέσα από την οποία βρισκόταν το χρυσελεφάντινο άγαλμα του Ασκληπιού σε θρόνο, με τη βακτηρία στο ένα χέρι και στο άλλο το φίδι. Το έχει περιγράψει ο περιηγητής Παυσανίας και ήταν έργο του γλύπτη Θρασυμήδη.
Ο εξωτερικός του διάκοσμος ήταν περίτεχνος και τα αετώματα είχαν συνθέσεις με θέματα όπως η άλωση της Τροίας και η Αμαζονομαχία.
Δυτικά του ναού ήταν η Θόλος (θυμέλη), ένα εντυπωσιακό μνημείο κτισμένο μεταξύ 365-335 π.Χ., που θεωρείται το τελειότερο κυκλικό οικοδόμημα της αρχιτεκτονικής των αρχαίων Ελλήνων. Οι τρεις υπόγειοι διάδρομοι που επικοινωνούσαν μεταξύ τους ήταν κυκλικοί και ανάγκαζαν αυτόν που έμπαινε να ακολουθήσει ανάλογη πορεία.
Ποια ήταν η χρήση της Θόλου; Ίσως εκεί γίνονταν αναίμακτες προσφορές στα πνεύματα του κάτω κόσμου. ‘Η, όπως αναφέρουν συγγραφείς της εποχής, να στέγαζε την υπόγεια κατοικία του Ασκληπιού που γιάτρευε μέσα από τη γη. Κοντά στη Θόλο βρίσκεται και ο ναός της Αρτέμιδος, αδερφής του Απόλλωνα που κτίστηκε στο τέλος του 4ου αι. π.Χ.
Το Καταγώγιον και το τελετουργικό Εστιατόριο με το μνημειώδες Πρόπυλο
Πηγαίνοντας από το θέατρο στο ιερό, τα πρώτα ερείπια που θα συναντήσετε είναι του Καταγωγίου, του μεγαλύτερου οικοδομήματος στο Ασκληπιείο με 76 μ. μήκος. Είχε δύο ορόφους με 160 δωμάτια συνολικά και ήταν ο ξενώνας όπου έμεναν οι ασθενείς, οι συνοδοί και οι προσκυνητές που έρχονταν στις μεγάλες γιορτές προς τιμήν του θεού.
Σε κάποια απόσταση από αυτό, είναι τα ελληνικά λουτρά, κτισμένα τον 3ο αιώνα π.Χ. και δεξιά τους το μεγάλο Τελετουργικό Εστιατόριο (τέλη 4ου-αρχές 3ου αιώνα π.Χ.) που ξεχωρίζει χάρη στο αναστηλωμένο μνημειακό του πρόπυλο που είχε 6 κίονες. Ήταν κτισμένο γύρω από περίστυλη αυλή και εκεί γίνονταν τα τελετουργικά γεύματα -αφού η λατρεία επέβαλλε την τέλεση δείπνων στα οποία έπαιρναν μέρος οι προσκυνητές.
Το μεγάλο τετράγωνο κτίριο της ρωμαιοκρατίας στα βόρεια του Εστιατορίου είναι το ιερό που αναφέρει ο Παυσανίας και ήταν αφιερωμένο στις αιγυπτιακές θεότητες. Κατά τη ρωμαϊκή περίοδο (μεταξύ 2ου π.Χ. και 4ου μ.Χ. αιώνα) υπήρξε μίξη πολιτισμών και θρησκειών και τότε ο Απόλλωνας, ο Ασκληπιός και η Υγεία λατρεύονταν ως Όσιρις, Όρος και Ίσιδα, γιατί όλοι είχαν σχέση με τη χθόνια ζωοδότρια θεία δύναμη.
Απέναντι από το Εστιατόριο δεσπόζει το Στάδιο, όπου τελούνταν αθλητικοί αγώνες στη διάρκεια των Ασκληπιείων και ο στίβος του έχει μήκος 181 μέτρων. Στο μνημείο έχουν γίνει πολλά έργα αποκατάστασης στη διάρκεια του χρόνου.
Περπατώντας στην ιερά οδό προς τον βορρά θα δείτε την αρχαία είσοδο του ιερού, τα μεγάλα Προπύλαια. Η μνημειώδης κατασκευή είχε ράμπα στο κέντρο για να περνάνε τα άλογα της τελετουργικής πομπής. Κατασκευάστηκε γύρω στο 300 π.Χ.
Βόλτα στην Παλαιά Επίδαυρο
Μετά από όλα αυτά τα θαυμαστά που είδατε στον αρχαιολογικό χώρο καιρός για μια βόλτα στην κοντινή Παλαιά Επίδαυρο. Εκεί τα παιδιά θα απολαύσουν τη θάλασσα και μπορείτε να πιείτε καφέ και να φάτε. Το χωριό είναι κτισμένο αμφιθεατρικά μπροστά στο νερό και επάνω στα ερείπια της αρχαίας πόλης της Επιδαύρου. Έχει υπέροχες δαντελωτές ακτές και γύρω υπάρχουν δάση πεύκων μαζί με ελιές και εσπεριδοειδή. Το λιμανάκι με τον φάρο, τα δεμένα ψαροκάικα, τις ταβέρνες και τα καφέ τον χειμώνα είναι ήσυχο, αλλά τα καλοκαίρια πλημμυρίζει με επισκέπτες και η εικόνα είναι εντελώς διαφορετική.
Μια φημισμένη ταβέρνα της Παλαιάς Επιδαύρου είναι η Μουριά, όπου έτρωγαν οι ηθοποιοί και οι σκηνοθέτες κατά της πρόβες και μετά τις παραστάσεις στο αρχαίο θέατρο (η άλλη θρυλική ταβέρνα είναι ο Λεωνίδας στο Λυγουριό).
Στην Παλαιά Επίδαυρο βρίσκεται και το Μικρό Θέατρο της Επιδαύρου όπου από το 1995 διοργανώνεται ο Μουσικός Ιούλιος. Κτίστηκε σε πολλαπλές φάσεις που ξεκίνησαν στα τέλη του 4ου αι. και χωρούσε 6.000 θεατές. Λειτούργησε για 7 αιώνες περίπου και αναδιαμορφώθηκε στη ρωμαϊκή περίοδο.
Οικογενειακή διαμονή
Στην περιοχή της Επιδαύρου οι επιλογές διαμονής το καλοκαίρι είναι αμέτρητες. Τον χειμώνα, σύμφωνα με την έρευνά μας, λειτουργούν ελάχιστα ξενοδοχεία. Η άλλη λύση είναι να αναζητήσετε σπίτια μέσω Airbnb.
Ενδεικτικά:
Στην Παλαιά Επίδαυρο
Stork design suites (https://stork.gr).
Desa Green Homes (https://desagreenhomes.com/).
Στη Νέα Επίδαυρο
Village View (https://www.neaepidavros.gr/village-view).
Διαβάστε ακόμα:
Οικογενειακό ταξίδι στους Δελφούς: Ανακαλύπτοντας τον ιερό τόπο
Οικογενειακό ταξίδι στην αρχαία Δωδώνη
Οικογενειακή απόδραση στο Λιτόχωρο, τον Πλαταμώνα και τον Παλαιό Παντελεήμονα
