Τήλος: Φωτεινό παράδειγμα βιώσιμου τουρισμού

Τα Λιβάδια, το Μεγάλο Χωριό και η μονή του Αγίου Παντελεήμονα

Στα βορειοδυτικά της Ρόδου, ανάμεσα στη Νίσυρο, τη Χάλκη και τη Σύμη, με μόλις 63 τ.χλμ. έκταση, η Τήλος παραμένει ένας από τους πιο αυθεντικούς προορισμούς στο Αιγαίο. Τρεις οικισμούς έχει όλους κι όλους: το Μεγάλο Χωριό, το λιμάνι που λέγεται Λιβάδια και το μικρό ψαροχώρι του Αγίου Αντωνίου. Το πλοίο φuάνει στα Λιβάδια, τόπο διαμονής των περισσοτέρων επισκεπτών, και δένει πλάι σε ψαρόβαρκες και ιδιωτικά σκάφη αναψυχής. Ο οικισμός έχει θέα στα απέναντι βουνά της Τουρκίας, διατηρεί το παραδοσιακό του ύφος και αναπαύεται μεταξύ του όρμου και μιας καταπράσινης κοιλάδας που ποτίζεται από πηγές. Αυτό που ξεχωρίζει είναι το ιταλικής αρχιτεκτονικής κτίριο του Αστυνομικού Σταθμού, ενδεικτικό της παρουσίας των Ιταλών στο νησί μεταξύ 1912-1948. Στο λιμάνι λειτουργούν ταβέρνες, καφέ και ενοικιαζόμενα δωμάτια και η παραλία του έχει βότσαλο και άμμο, αρμυρίκια, ομπρέλες και ξαπλώστρες.

Φεύγοντας από τα Λιβάδια προς Μεγάλο Χωριό υπάρχει διασταύρωση προς το Μικρό Χωριό, που στέκει από το 1957 με τα περισσότερα από τα 220 σπίτια του ερειπωμένα -αν και πλέον γίνονται κάποιες αναστηλώσεις. Οι ντόπιοι το αποκαλούν χωριό -φάντασμα, αλλά δεν φοβούνται να πάνε, όπως και όλοι οι επισκέπτες, στο μπαρ που τόλμησε και άνοιξε ο Γιώργος Αλιφέρης στο πρώην σπίτι του δασκάλου. Λειτουργεί μόνο βράδι και μοιάζει με σκηνικό ταινίας έτσι όπως στέκεται φωτισμένο μέσα στην απόκοσμη ατμόσφαιρα που δημιουργούν γύρω του τα γκρεμισμένα οικοδομήματα.

Η πρωτεύουσα, το Μεγάλο Χωριό, βρίσκεται στο κέντρο της βόρειας πλευράς του νησιού και απλώνεται στους πρόποδες του λόφου του Αγίου Στεφάνου. Ο οικισμός ιδρύθηκε το 1827, όταν οι κάτοικοι βγήκαν έξω από το κάστρο, και ξεχωρίζει για την αυθεντική δωδεκανησιακή του αρχιτεκτονική, με τα ασβεστωμένα σπίτια, τα χρωματιστά πορτοπαράθυρα και τις αυλές με τα εσπεριδοειδή, τις συκιές και τα κάθε λογής λουλούδια. Δύο εκκλησίες ξεχωρίζουν, του Ταξιάρχη, με το ωραίο ξυλόγλυπτο τέμπλο, και της Παναγίας Θεοτόκισσας, σε σημείο με υπέροχη θέα.

Στα 7 χλμ. από το Μεγάλο Χωριό, στην πλαγιά του λόφου Κρύαλλος, βρίσκεται το μεγάλο προσκύνημα της Τήλου, το ιστορικό μοναστήρι του Αγίου Παντελεήμονα, γνωστό σε όλα τα Δωδεκάνησα. Κτίστηκε μεταξύ 1470-80, με φρουριακή αρχιτεκτονική -γι’ αυτό το περιβάλλει ισχυρός πέτρινος περίβολος με τριώροφο αμυντικό πύργο. Ανακαινίστηκε το 1703 και το 1824 και επεκτάθηκε το 1843. Το καθολικό του, με τα αποκατεστημένα ψηφιδωτά, χρονολογείται από τα τέλη του 15ου αιώνα και έχει ξυλόγλυπτο τέμπλο του 1714. Η βοτσαλωτή αυλή της μονής είναι ένα μικρός παράδεισος γαλήνης, καθώς την περιτριγυρίζουν πλατάνια, λουλούδια και αμπέλια. Πλάι στο μοναστήρι υπάρχει ωραίος χώρος αναψυχής με πηγή.

Η αρχαία ακρόπολη και τα κάστρα των Ιωαννιτών Ιπποτών

Επάνω από το Μεγάλο Λιβάδι, στην κορυφή του λόφου του Αγίου Στεφάνου που πρόσφερε φυσική οχύρωση, βρισκόταν η αρχαία πόλη, αθέατη από τη θάλασσα. Ήδη από τον 6ο αι. π.Χ. οι κατοικίες της είχαν κτιστεί επάνω σε αναβαθμίδες, με ισχυρούς αναλημματικούς τοίχους. Υπήρχαν και ιερά αφιερωμένα στον Δία Πολιέα και στην Αθηνά Πολιάδα. Όταν κατέλαβαν την Τήλο οι Ιππότες του Τάγματος του Αγίου Ιωάννη που ήρθαν από τη Ρόδο, ενίσχυσαν -όπως συνήθιζαν- τις οχυρώσεις της αρχαίας ακρόπολης και κατασκεύασαν ένα ισχυρό κάστρο.

Εάν ανεβείτε ως εκεί θα δείτε ερείπια της αρχαίας και της μεσαιωνικής περιόδου και την εκκλησία των Ταξιαρχών (14ος αι.) που θεμελιώθηκε, όπως εικάζεται, στη θέση των δύο αρχαίων ιερών. Κάτω από το κάστρο, στη νότια πλαγιά του λόφο, ανακαλύφθηκαν ερείπια οικισμού του 4ου π.Χ. αι. Σύμφωνα με το kastra.eu, θεωρείται από τους σημαντικότερους δωρικούς που έχουν ανακαλυφθεί. Το ίδιο site μας δίνει πληροφορίες για ένα ακόμη κάστρο των Ιπποτών, της Μεσσαριάς, στη μέση της διαδρομής μεταξύ Μικρού και Μεγάλου Χωριού, επάνω από το σπήλαιο Χαρκαδιό όπου ανακαλύφθηκαν οι σκελετοί των νάνων ελεφάντων. Ήταν από τα πρώτα που έκτισαν οι Ιππότες και σήμερα έχουν διασωθεί στο εσωτερικό του θεμέλια οικοδομημάτων κι ένα εκκλησάκι προς τιμήν του Προφήτη Ηλία ή του Τιμίου Σταυρού. Στις παρυφές του υπάρχουν ερείπια βυζαντινού οικισμού και ένα εκκλησάκια του 13ου και 5ου αιώνα με αξιόλογες αγιογραφίες.

Ένα ακόμη κάστρο της Τήλου βρίσκεται σε έναν απότομο βράχο επάνω από το λιμάνι και λέγεται της Αγριοσυκιάς. Θεωρείται κατασκευασμένο στο δεύτερο μισό του 15ου αιώνα ή και παλαιότερα.

Το Σπήλαιο Χαρκαδιό και το Μουσείο Παλαιοντολογίας Τήλου

Η Τήλος έγινε διεθνώς γνωστή για τα οστά των νάνων ελεφάντων που ανακαλύφθηκαν στο σπήλαιο Χαρκαδιό, στη θέση Μεσσαριά. Παρότι δεν παρουσιάζει αξιόλογο φυσικό διάκοσμο, επιστημονικά θεωρείται ιδιαίτερα σημαντικό, επειδή κατέχει τη διεθνή πρωτιά όσον αφορά την ποσότητα παλαιοντολογικού υλικού που ανακαλύφθηκε και αφορά τους νάνους ελέφαντες που έζησαν στην Ευρώπη.

Οι ανασκαφές ξεκίνησαν το 1971 από το Τμήμα Ιστορικής Γεωλογίας και Παλαιοντολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών, με επικεφαλής της ομάδας τον καθηγητή Ν. Συμεωνίδη. Η έρευνα συνεχίζεται, καθώς θεωρείται ότι μόνο το 30% όσων υπάρχουν στο σπήλαιο έχει έρθει στην επιφάνεια. Στο σπήλαιο βρέθηκαν 15.000 απολιθωμένα οστά περισσότερων από 40 νάνων ελεφάντων ύψους 120-150 εκατοστών (του είδους Palaeoloxodon Αntiquus Falconeri). Έζησαν στο νησί τα τελευταία 45-50.000 χρόνια για να εξαφανιστούν πριν από 3.500-3.700 χρόνια -και όπως φαίνεται ήταν οι τελευταίοι που έζησαν στην Ευρώπη.

Πώς βρέθηκαν στην Τήλο; Φαντάζομαι ότι αναρωτιόμαστε όλοι όσοι δεν είμαστε εξοικειωμένοι με την Παλαιοντολογία. Σύμφωνα με το archaiologia.gr, φαίνεται ότι εκμεταλλεύτηκαν την πτώση της στάθμης της θάλασσας και το γεγονός ότι τότε τα νησιά βρίσκονταν πιο κοντά στις ηπειρωτικές περιοχές. Αναζητώντας μια καλύτερη ζωή, μακριά από το κρύο που είχε στα μέρη όπου ζούσαν, κολύμπησαν αρκετά για να φθάσουν στην Τήλο και εγκαταστάθηκαν σε μια περιοχή όπου υπήρχε νερό κι ένα προστατευμένο σπιτικό, το σπήλαιο Χαρκαδιό. Στην εξαφάνισή τους οι επιστήμονες θεωρούν ότι συνέβαλαν οι σημαντικές αυξομειώσεις της έκτασης της Τήλου στη διάρκεια του Πλειστόκαινου, κάτι που συνέβαινε λόγω της μεταβολής της στάθμης της θάλασσας και της ηφαιστειακής δραστηριότητας της Σαντορίνης που επηρέασε όλο το Αιγαίο. Στο σπήλαιο βρέθηκαν απολιθώματα και οστά και άλλων θηλαστικών, όπως ελαφιών, χελωνών κ.ά. Επίσης, θραύσματα από χαυλιόδοντες που ίσως τους χρησιμοποιούσαν τότε οι άνθρωποι για να φτιάξουν εργαλεία.

Στο Παλαιοντολογικό Μουσείο της Τήλου εκτίθενται απολιθωμένα οστά των νάνων ελεφάντων και άλλων ζώων. Τμήματα απολιθωμάτων υπάρχουν και στο Παλαιοντολογικό Μουσείο της Αθήνας.

Παραλίες

Παρά τη μικρή της έκταση, η Τήλος έχει 19 παραλίες, Από αυτές μόνο οι 5 είναι προσβάσιμες με αυτοκίνητο, ενώ οι υπόλοιπες προσεγγίζονται είτε από μονοπάτια είτε από την θάλασσα με σκάφος και εκδρομικό καΐκι που κάνει τον γύρο των ακτογραμμών. Η πιο εύκολα προσβάσιμη είναι η παραλία των Λιβαδιών, με αρμυρίκια και βότσαλο μέσα και έξω από τη θάλασσα. Ξεκινά από τον οικισμό και φθάνει μέχρι τον Άγιο Στέφανο, το μεσαιωνικό λιμάνι του νησιού. Η όμορφη Βλυχάδα είναι μία πιο απόμερη παραλία κοντά στα Λιβάδια, όπου θα πάτε από μονοπάτι ή με το καραβάκι.

Έριστος

Η πιο φημισμένη παραλία του νησιού, στο δυτικό του άκρο, έχει μια μεγάλη χρυσή αμμουδιά και καταγάλανα, δροσερά νερά, εξαιτίας των πηγών που υπάρχουν άφθονες στην περιοχή και εκβάλλουν εκεί. Χάρη στις πηγές στην περιοχή υπάρχουν καλλιέργειες λαχανικών, αμυγδαλιές και φρουτόδεντρα. Η Έριστος είναι οργανωμένη και την περιβάλλουν εντυπωσιακοί βράχοι.

Άγιος Αντώνιος

Αυτός είναι ο τρίτος μικρός οικισμός της Τήλου, ένα ψαρολίμανο που παραπέμπει στην Ελλάδα των ανέμελων καλοκαιρινών διακοπών. Η όμορφη δαντελωτή παραλία έχει βότσαλα, φοίνικες, απάγκιο για μικρά σκάφη, ταβέρνες πάνω στο κύμα, καφέ και ξωκλήσι. Εκεί, έχουν βρεθεί λείψανα ψηφιδωτών από νεκρόπολη των ελληνιστικών χρόνων.

Πλάκα

Στο βόρειο άκρο του όρμου του Αγίου Αντωνίου, η μικρή αυτή παραλία με τους ευκαλύπτους και τα κρυστάλλινα νερά έχει ως ατραξιόν τα παγόνια που κάνουν βόλτες επιδεικνύοντας τις φαντασμαγορικές ουρές τους.

Λεθρά

Γαλήνια, βοτσαλωτή παραλία όπου φθάνουν δύο μονοπάτια: το ένα με αφετηρία τα Λιβάδια περνάει από την άκρη των παραθαλάσσιων βράχων προσφέροντας φανταστική θέα. Το άλλο έρχεται από την ενδοχώρα και είναι παράλληλο με την κοίτη ενός ρέματος.

Σκάφη

Μεγάλη παραλία με ψιλό βότσαλο, στο βόρειο τμήμα του νησιού. Εκεί, οδηγεί χωματόδρομος μέχρι ενός σημείου και συνεχίζει μονοπάτι για άλλα 10΄.

Φύση και μονοπάτια

Οι υπόγειες πηγές που υπάρχουν στην Τήλο συντηρούν 16 φυσικούς βιότοπους. Έχουν καταγραφεί 378 βοτανικά είδη και 125 ενδημικά και αποδημητικά είδη άγριων πουλιών, το ένα τέταρτο των οποίων χρειάζεται προστασία με βάση Ευρωπαϊκή Οδηγία. Μαζί με την προστασία της μεσογειακής φώκιας και αριθμού αγρίων ζώων, δικαιολογούν τον χαρακτηρισμό του νησιού από την Ευρωπαϊκή Ένωση ως Περιοχή Ειδικής Προστασίας, καθώς και ως περιοχή του Δικτύου Natura 2000. Μεταξύ άλλων θα απολαύσετε την ευωδία από τα αρωματικά βότανα, θα βρείτε άγριο τσάι και διάφορα είδη ορχιδέας και στην παραλία της Ερίστου, κρινάκια της θάλασσας.

Στο νησί θα ευχαριστηθείτε περπάτημα καθώς υπάρχει πλήθος μονοπατιών -με βασική σήμανση. Ξεχωρίζουν οι διαδρομές Μονή Παναγιάς Kαμαριανής- Μονή Αγίου Παντελεήμονα (3,6 χλμ.), Ελικοδρόμιο -Ιταλικό Παρατηρητήριο (2,3 χλμ.), Μονή Αγίου Παντελεήμονα -Έριστος (περίπου 8 χλμ.). Για να ανεβείτε από το Μεγάλο Χωριό στην αρχαία ακρόπολη είναι σχεδόν 1 χλμ., κυρίως με πέτρινα σκαλοπάτια. Η ωραιότερη πεζοπορική διαδρομή είναι από τον Άγιο Ιωάννη στη Γέρα και μετά στην κορυφή Κοτσούμπας (5,5 χλμ.).

Το πρώτο Zero Waste νησί παγκoσμίως

H Τήλος έχει καταργήσει τον ΧΥΤΑ και τους δημόσιους κάδους και έχει εφαρμοστεί το Just Go Zero Tilos, ένα ολοκληρωμένο πρόγραμμα κυκλικής διαχείρισης αποβλήτων. Ξεκινάει από συλλογή πόρτα-πόρτα και καταλήγει στην πλήρη αξιοποίηση των αποβλήτων που παράγει το νησί. Έχει χρηματοδοτηθεί και υποστηρίζεται με τεχνολογία και τεχνογνωσία της εταιρείας Polygreen, σε συνεργασία με τον Δήμο Τήλου, κατόπιν σχετικής άδειας της Περιφέρειας Νοτίου Αιγαίου. Το πρόγραμμα καταγράφει εντυπωσιακά αποτελέσματα, με το ποσοστό των υλικών που ανακτώνται και κομποστοποιούνται από τα απόβλητα να ξεπερνάει το 85%. Το Just Go Zero Tilos έρχεται ως συνέχεια του ευρωπαϊκού έργου για την ενεργειακή αυτονομία του νησιού, κάνοντας την Τήλο παράδειγμα εφαρμογής πράσινης καινοτομίας. Ως επισκέπτες θα συμμετάσχετε, φυσικά, στην εξαιρετική αυτή προσπάθεια διαχωρίζοντας αυτά που θα καταναλώσετε σε κατάλληλες τσάντες.

Διαμονή

Λιβάδια

Utopia Luxury Resort: είναι το είδος του boutique hotel που σίγουρα δεν θα περίμενες να βρεις στην Τήλο -και το μόνο στο νησί. Διαθέτει σουίτες διαφόρων τύπων με μοντέρνο και λειτουργικό ντιζάιν, που έχουν μπαλκόνια με θέα στον οικισμό και τη θάλασσα. Προσφέρονται υπηρεσίες ευεξίας και στα πιάτα του μενού του εστιατορίου τα υλικά είναι τοπικά και βιολογικά.

Thalassa: δωμάτια εξοπλισμένα με κουζίνες σε παραδοσιακό κτίσμα, με ευχάριστη, χαρούμενη διακόσμηση και βεράντες με θέα στη θάλασσα.

Boutique Hotel Tilos Mare: με καλοφτιαγμένα στούντιο και διαμερίσματα, που έχουν μοντέρνα διακόσμηση, γύρω από την πισίνα. Οι κοινόχρηστοι χώροι σκιάζονται από μεγάλες μπουκαμβίλιες που δημιουργούν υπέροχη ατμόσφαιρα.

Ilidi Rock Beach Hotel: διαμερίσματα και στούντιο με διακόσμηση, που παραπέμπει σε παλαιότερες δεκαετίες (όπως άλλωστε θα περίμενες στην Τήλο). Αποτελείται από 5 κτίρια επάνω σε πλαγιά στην είσοδο του λιμανιού, με εντυπωσιακή θέα. Κάτω από το ξενοδοχείο βρίσκονται δύο μικρές οργανωμένες παραλίες για τους ενοίκους. Στο ίδιο συγκρότημα ανήκει και το Irini Hotel, με πισίνα.

Deda apartments: νεόκτιστο με θέα στη θάλασσα, βεράντες και πλήρως εξοπλισμένα δωμάτια.

Στην παραλία Ερίστου

Εristos beach hotel: με 22 απλά διακοσμημένα στούντιο και 6 διαμερίσματα, χωρισμένα σε 4 κτίρια γύρω από την πισίνα, μέσα σε κήπο 25 στρεμμάτων.

Διαβάστε ακόμα:

Τήλος: Ένα μικρό νησί για μεγάλες διακοπές

H Τήλος των εναλλακτικών διακοπών

Τήλος: Οι τοπ πεζοπορικές διαδρομές στο νησί των χρωμάτων και των αρωμάτων