Tα άφθονα νερά έχουν παίξει σημαντικό ρόλο στην ιστορία και την ανάπτυξη της πόλης. Κτισμένη στην άκρη του γκρεμού μέσα σε πανέμορφη φύση, με καταρράκτες μέσα σε αστικό περιβάλλον και την σπουδαίας μακεδονικής αρχιτεκτονικής συνοικία Βαρόσι, η Έδεσσα είναι ένας υπέροχος προορισμός. Συμπληρώνεται από αξιοθέατα όπως η αρχαία πόλη στον Λόγγο.
Το Γεωπάρκο των Καταρρακτών
Η όμορφη πόλη της Πέλλας είναι προικισμένη από τη φύση με πολλά νερά- συνεπώς και πράσινο. Όλες οι πινακίδες και όλοι ο δρόμοι οδηγούν στο σπουδαιότερο αξιοθέατο, που είναι στο επίκεντρό της: Tους καταρράκτες στο ομώνυμο γεωπάρκο που εκτείνεται σε 100.000 τ.μ. και το διασχίζει ο Εδεσσαίος ποταμός (παλαιότερα λεγόταν Βόδας και η πόλη Βοδενά). Οι καταρράκτες θεωρούνται οι μεγαλύτεροι των Βαλκανίων και βρίσκονται στο λεγόμενο «Φρύδι του βράχου». Δημιουργήθηκαν τον 14ο αιώνα, μετά από σεισμό όταν άνοιξαν ρήγματα στο βράχο και έφυγαν τα λιμνάζοντα νερά. Το νερό έρχεται από τις πηγές του υγροτόπου Άγρας-Βρυτών-Νησίου, που με τη σειρά τους τροφοδοτούνται από τα χιόνια του βουνού Βόρας με ψηλότερη κορυφή το Καϊμάκτσαλαν.
Το σπουδαιότερο αξιοθέατο είναι ο διάσημος και θεαματικός καταρράκτης Κάρανος, που πήρε το όνομά του από τον γενάρχη του βασιλικού οίκου της Μακεδονίας και τα βράδια φωταγωγείται. Κατεβαίνοντας διαδρόμους και σκαλοπάτια θα τον δείτε από κοντά και θα συγκλονιστείτε από τον βροντερό ήχο και τη δύναμή του. Το νερό κυλάει από ύψος 70 μέτρων, δημιουργώντας σύννεφα από υδρατμούς και ουράνια τόξα που δημιουργούν οι ακτίνες του ήλιου. Χάρη στην εναπόθεση διαλυμένου ασβεστόλιθου πάνω στα βρύα που αναπτύσσονται κάτω από τους καταρράκτες, έχει δημιουργηθεί ένα σπήλαιο κάτω από τον καταρράκτη που είναι επισκέψιμο.
Το Υπαίθριο Μουσείο Νερού
Τα νερά της Έδεσσας ήταν πρώτης τάξεως κινητήρια δύναμη από πολύ παλιά. Oι έντονες κλίσεις του εδάφους και η αφθονία τους έδωσαν ήδη από τα βυζαντινά χρόνια τη δυνατότητα εξέλιξης της υδροκίνησης. Οργανώθηκαν λοιπόν στην περιοχή οι πρώτοι αλευρόμυλοι, σησαμοτριβεία, βυρσοδεψία και νεροτριβεία. Στα τέλη του 19ου αιώνα η αξιοποίηση των νερών έγινε συστηματική και χάρη στη δύναμή τους λειτούργησαν έξι κλωστοϋφαντουργεία. Την περίοδο του μεσοπολέμου -ειδικά από την δεκαετία του 1920 ως τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο-, οι υδροκίνητες βιομηχανίες της πόλης γνώρισαν μεγάλη ακμή. Ωστόσο λόγω προβλημάτων που προέκυψαν στα τέλη της δεκαετίας του 1950 τα υδροκίνητα εργοστάσια άρχισαν να κλείνουν το ένα μετά το άλλο. Το 1962 σταμάτησε και το τελευταίο.
Την πορεία αυτών των υδροκίνητων μονάδων θα ανασυνθέσετε περπατώντας στο Υπαίθριο Μουσείο Νερού, την περιοχή των Μύλων, όπως είναι γνωστή. Είναι ένα μοναδικό σε έκταση σύμπλεγμα πρωτοβιομηχανικών κτηρίων και εργοστασίων μέσα στο οποίο βρίσκονται αναστηλωμένοι υδροκίνητοι μύλοι και διάφορες μονάδες παραγωγής. Θα περιπλανηθείτε σ’ ένα ενδιαφέρον σύνολο από καλντερίμια, αυλάκια με τρεχούμενο νερό, γρανάζια, εξαρτήματα, ιμάντες, γιγαντιαίους τροχούς, μηχανές από χυτοσίδηρο – και όλα αυτά μέσα στη βλάστηση με τα πλατάνια και τους μεγάλους κισσούς.
Θα δείτε το αλλοτινό σησαμοτριβείο Αρδίτσογλου όπου αποκαταστάθηκε η σπάνια οριζόντια φτερωτή που έδινε κίνηση στις μυλόπετρες και στα υπόλοιπα μηχανήματα, καθώς και το σησαμοτριβείο Περτσεμλή, ή Μύλο της Γεύσης: εκεί θα γνωρίσετε τα τοπικά προϊόντα και τη γαστρονομία της περιοχής. Ο νερόμυλος του Γιαννάκη στεγάζει ένα ενδιαφέρον Ενυδρείο Ενδημικών Ψαριών – Ερπετάριο, το πρώτο στην Ελλάδα με ψάρια του γλυκού νερού. Εκτός από ψάρια θα δείτε νεροχελώνες, καβούρια και διάφορα είδη φιδιών. Σε έναν άλλο νερόμυλο έχει δημιουργηθεί έκθεση με ορυκτά και πετρώματα της περιοχής. Σε χαμηλότερο επίπεδο από τα άλλα κτίσματα, θα ανακαλύψετε ένα ασυνήθιστο και μοναδικό στη χώρα μας υδροκίνητο εργοστάσιο κλωστοϋφαντουργίας που παρήγαγε σχοινιά και σπάγκους από ινδική κάνναβη. Κατασκευάστηκε το 1909 σε σχέδια του αυστριακού μηχανικού Λεοπόλδου Άιγλ.
Η συνοικία Βαρόσι
Η θέα από αυτή την περιοχή αυτή προς τους μεγάλους κάμπους της Πέλλας είναι ασύγκριτη.
Στη βόλτα που θα κάνετε στο ομορφότερο κομμάτι της Έδεσσας που βρίσκεται ακριβώς δίπλα στην περιοχή των Μύλων, θα δείτε υπέροχα παλιά σπίτια χαρακτηριστικής μακεδονικής αρχιτεκτονικής -τον μοναδικό πυρήνα του ιστορικού κέντρου της πόλης που διατηρείται. Σώζονται περίπου 85 -αυτά που απέμειναν δηλαδή μετά την πυρπόληση της πόλης από στρατεύματα Γερμανών και Ιταλών το 1943-4. Το Βαρόσι προστατεύεται ως διατηρητέο με νόμο από το 1983 -μάλιστα το 1992 η μελέτη ανάπλασης βραβεύτηκε πρώτη ανάμεσα σε 1.282. Ανάμεσα στα παλιά σπίτια υπάρχουν ωραία καλντερίμια και παλιές εκκλησίες.
Αξίζει να δείτε από κοντά την θαυμάσια βυζαντινή εκκλησία της Κοίμησης της Θεοτόκου, μια κομψή και καλά συντηρημένη ξυλόστεγη βασιλική του 14ου αιώνα, με τοιχογραφίες εξαιρετικής ποιότητας οι οποίες χρονολογούνται στα 1380 (υπάρχουν και νεότερες του 17ου αιώνα). Ήταν ο Μητροπολιτικός ναός ως το 1955 και πριν από τη Τουρκοκρατία ήταν αφιερωμένος στην Αγία Σοφία. Τον χαρακτηρίζουν τα κιονόκρανά του, από τα ομορφότερα σε χριστιανικούς ναούς, που προέρχονται από παλαιότερο ναό. Στο ίδιο οικοδομικό τετράγωνο υψώνεται η εκκλησία των Αγίων Πέτρου και Παύλου. Είναι βυζαντινή του 14ου αιώνα -με λίγες τοιχογραφίες της περιόδου 1370-1385.
Στο Βαροσιώτικο Αρχοντικό, κτισμένο στα τέλη του 19ου αιώνα, προβάλλεται ο πολιτισμός και η ιστορία της Έδεσσας με χρήση νέων τεχνολογιών. Αξίζει να δείτε επίσης το Λαογραφικό Μουσείο. Σε τρεις ορόφους εκτίθενται αντικείμενα που αφορούν την ζωή, τα επαγγέλματα και τον πολιτισμό των κατοίκων της περιοχής από τον 19ο αιώνα μέχρι τη δεκαετία του 1950. Ξεχωρίζει η συλλογή με γυναικείες και ανδρικές φορεσιές που χρονολογούνται από το 1880 έως το 1920.
Η σύγχρονη πόλη
Η πόλη είναι κτισμένη στους πρόποδες του Βερμίου, στον λεγόμενο «Βράχο». Το καινούργιο κομμάτι της δημιουργήθηκε μετά τον εμφύλιο. Οι δρόμοι περνάνε πάνω από 47 γεφύρια, με παλαιότερο το τούρκικο γεφύρι στο Κιουπρί. Ψάξτε για το Γενί Τζαμί του 1904, ένα από τα 6 που υπήρχαν άλλοτε, δείτε το το Ρολόι, φτιαγμένο από πωρόλιθο το 1900 και τον ωραιότατο σιδηροδρομικό σταθμό με ατμόσφαιρα 1960-70, μέσα στα πλατάνια, όπου λειτουργεί και παραδοσιακό εστιατόριο-καφέ.
Θα περάσετε φυσικά και από το πάρκο Μικρών Καταρρακτών, δίπλα στην κεντρική αγορά, ένα ωραίο πεζοδρομημένο και καταπράσινο κομμάτι της πόλης, με μικρές γέφυρες πάνω από το ποτάμι και κάθε λογής ταβέρνες και καφέ μπαρ. Είναι το πιο ζωντανό κομμάτι της Έδεσσας και το αγαπάει πολύ η νεολαία.
Ο Αρχαιολογικός Χώρος του Λόγγου
Η αρχαία Έδεσσα οργανώθηκε ως πόλη στα χρόνια του Μακεδονικού βασιλείου, στα τέλη του 4ου π.Χ. αιώνα. Βρισκόταν σε στρατηγικό σημείο από το οποίο περνούσε η φημισμένη Εγνατία Οδός ενώνοντας την Κωνσταντινούπολη με τις ακτές της Αδριατικής – λόγος για τον οποίο άκμασε στα ρωμαϊκά και τα πρώιμα χριστιανικά χρόνια. Η διάταξή της ακολούθησε το φυσικό ανάγλυφο κι έτσι είχε δύο τμήματα: Το ένα ήταν η άνω πόλη με την ακρόπολη που προστατευόταν χάρη στα νερά και τον γκρεμό. Η κάτω πόλη των ελληνιστικών, ρωμαϊκών και πρώιμων βυζαντινών χρόνων με τις ισχυρές οχυρώσεις ήρθε στο φως από τις ανασκαφές μέσα στα εύφορα χωράφια του Λόγγου.
Η πόλη κατοικήθηκε έως τα τέλη του 6ου με αρχές του 7ου αι. μ.Χ., αλλά επιδρομές και άλλοι λόγοι έκαναν τους κατοίκους να περιοριστούν τελικά στην ασφαλέστερη γι’ αυτούς ακρόπολη. Αυτή εξελίχθηκε στο βυζαντινό κάστρο των Βοδενών.
Στον Αρχαιολογικό Χώρο του Λόγγου θα περπατήσετε στην κεντρική πλακόστρωτη οδό με στοές που στηρίζονταν σε κίονες και πεσσούς -εξ ου και Via colonnata (ο δρόμος με τις κολόνες), όπως τον ονόμασαν οι αρχαιολόγοι. Κατά μήκος της υπήρχαν εργαστήρια, καταστήματα και αποθήκες, με κατοικίες στον όροφο. Θα δείτε επίσης το Ωρείον, τη δημόσια αποθήκη για τα προϊόντα που κάλυπταν τις ανάγκες της πόλης (4ος-6ος/ 7ος αι. μ.Χ.) κι ένα μεγάλο κτηριακό συγκρότημα, πιθανόν το επισκοπείο (5ος – 6ος αι. μ.Χ.). Έχουν ανασκαφεί, ακόμη, δύο βασιλικές του 6 ου αι. μ.Χ., και τα νεκροταφεία περιφερικά της πόλης.
Διαβάστε ακόμα:
Ταξίδι στην Έδεσσα: Στους καταρράκτες, τους παλιούς μύλους και τα αρχοντικά της
Σαββατοκύριακο στην φθινοπωρινή Έδεσσα -Φύση και αρχιτεκτονική συνυπάρχουν με μοναδικό τρόπο
Βαρόσι: O παραδοσιακός οικισμός της Έδεσσας με αίσθηση μιας άλλης εποχής
