Η Λήμνος, ένα από τα πιο όμορφα νησιά του βόρειου Αιγαίου, με τις ατελείωτες παραλίες, τα γραφικά χωριά, την πλούσια παράδοση και την ξεχωριστή γαστρονομία, δεν προσφέρει στον ταξιδιώτη μονάχα ηρεμία και αυθεντικές εμπειρίες, αλλά του δίνει την ευκαιρία και για ένα μοναδικό flashback στον χρόνο και στην ιστορία.
Τότε που το νησί, στη διάρκεια του Α΄ Π.Π. συγκεκριμένα, χρησιμοποιήθηκε ως βάση ανεφοδιασμού και σταθμός για τους Συμμάχους της ΑΝΤΑΝΤ κατά την αποτυχημένη εκστρατεία της Καλλίπολης (1915), που ήταν μία από τις πιο αιματηρές μάχες του «Μεγάλου Πολέμου». Το λιμάνι του Μούδρου, με τη στρατηγική του θέση, αποτέλεσε την κύρια βάση των Συμμαχικών Δυνάμεων, φιλοξενώντας δεκάδες πολεμικά και μεταγωγικά σκάφη.
Από τον Μάρτιο του 1915 έως τον Ιανουάριο του 1916 δημιουργήθηκαν δεκάδες στρατόπεδα, στήθηκαν νοσοκομεία και άλλες εγκαταστάσεις, για τις ανάγκες Βρετανών, Γάλλων αλλά και των χιλιάδων Αυστραλών και Νεοζηλανδών που συμμετείχαν στις επιχειρήσεις, σχηματίζοντας τις δυνάμεις των ΑΝΖΑΚ (ANZAC – Australian and New Zealand Army Corps). Η παρουσία των ANZAΚ στη Λήμνο, αποτελεί σημείο αναφοράς στη νεότερη ιστορία του νησιού, αφού αυτό αποτέλεσε κέντρο νοσηλείας και ανάπαυσης για Αυστραλούς και Νεοζηλανδούς που πολεμούσαν στην Καλλίπολη.
Στο Μούδρο και σε άλλες περιοχές του νησιού στήθηκαν μεγάλα νοσοκομεία και στρατόπεδα για την περίθαλψη των τραυματιών. Πολλοί από τους στρατιώτες που έχασαν τη ζωή τους στις επιχειρήσεις στα απέναντι τουρκικά παράλια, θάφτηκαν στη Λήμνο, με τους τάφους τους να αποτελούν μάρτυρες μια στρατιωτικής επιχείρησης που έληξε άδοξα για τους Συμμάχους. Η ιστορική μνήμη της Εκστρατείας της Καλλίπολης και της συμβολής των ANZAC τιμάται κάθε χρόνο στη Λήμνο, ιδιαίτερα με εκδηλώσεις κατά την ANZAC Day (25 Απριλίου), μαρτυρώντας την σχέση που συνδέει το νησί με την Αυστραλία και τη Νέα Ζηλανδία
Σήμερα στη Λήμνο οι μνήμες εκείνων των γεγονότων όχι μόνο παραμένουν ζωντανές, αλλά και αναδεικνύονται από την τοπική κοινωνία στο πλαίσιο προώθησης του λεγόμενου ιστορικού τουρισμού. Τα τελευταία χρόνια το νησί και τα στρατιωτικά κοιμητήρια είναι συχνός προορισμός επισκέψεων από συγγενείς των πεσόντων αλλά και επισκεπτών που θέλουν να αποτίσουν φόρο τιμής σε αυτούς τους στρατιώτες που έχασαν τη ζωή τους χιλιάδες χλμ. μακριά από την Αυστραλία και τη Νέα Ζηλανδία.
ANZAC Lemnos – Historical Tour
Στρατιωτικά κοιμητήρια, μνημεία, μουσεία, τοποθεσίες που σχετίζονται με την παρουσία των Συμμάχων κ.α. αποτελούν σημεία οργανωμένων διαδρομών, που αναδεικνύουν τον ιστορικό τουρισμό στο νησί. Το project «ANZAC Lemnos – Historical Tour», που υλοποίησαν η Περιφέρεια Βόρειου Αιγαίου και ο Δήμος Λήμνου, προβάλλει και αναδεικνύει την κληρονομιά που άφησε ο Α΄ Π.Π. και οι ANZAΚ. Οργανωμένη σήμανση σε όλα τα σημεία ιστορικού ενδιαφέροντος, με τη χρήση νέων τεχνολογιών (QR, VR), αλλά και χρήση app για κινητές συσκευές και λειτουργικής ιστοσελίδας, μεταφέρουν τον επισκέπτη πίσω στο χρόνο και στην ιστορία.
Μούδρος – Πορτιανό
Η πρώτη διαδρομή ξεκινάει από τον Μούδρο, κινείται βορειοδυτικά και καταλήγει στο γραφικό χωριό Πορτιανό. Στη διαδρομή (μήκους 25 χλμ.) αναδεικνύονται μνημεία, τοποθεσίες που λειτουργούσαν λιμάνια, στρατόπεδα και νοσοκομεία των Συμμάχων, καθώς και στρατιωτικά κοιμητήρια. Σημείο εκκίνησης το φημισμένο λιμάνι του Μούδρου, εδώ που στις 17/10/1918 υπογράφηκε επάνω στο βρετανικό θωρηκτό HMS Agamemnon η ανακωχή μεταξύ ΑΝΤΑΝΤ και Οθωμανών. Με την ανακωχή αυτή η Οθωμανική αυτοκρατορία εξήλθε ηττημένη από τον Α΄Π.Π.
Στο χώρο του λιμανιού υπάρχει το μνημείο των Αυστραλών καθώς και το Κέντρο Ενημέρωσης Ιστορίας και Ναυτικής Παράδοσης Μούδρου, που στεγάζεται στο παλαιό σχολείο του χωριού. Το Κέντρο αναδεικνύει τη στρατηγική σημασία της περιοχής τόσο κατά την περίοδο των Βαλκανικών Πολέμων και της απελευθέρωσης των νησιών του Βόρειου Αιγαίου, όσο και κατά τον Α΄ Π.Π. οπότε και χρησίμευσε ως βάση της Αντάντ για την εκστρατεία της Καλλίπολης.
Βόρεια διασώζεται έως τις μέρες μας η αποβάθρα που κατασκεύασαν οι Aυστραλοί για την αποβίβαση των στρατευμάτων των ΑΝΖΑΚ, των πολεμοφοδίων, των υλικών κ.α. Είναι γνωστή ως «Αποβάθρα των Αυστραλών» («Αustralian Pier»). Πολύ κοντά λειτουργούσαν τα βρετανικά και γαλλικά νοσοκομεία σε παραπήγματα και σκηνές.
Στο Συμμαχικό Κοιμητήριο έξω από το Μούδρο, βρίσκονται θαμμένοι στρατιώτες που τραυματίστηκαν στα πεδία των μαχών, αλλά υπέκυψαν στα τραύματά τους μετά τη διακομιδή τους στα νοσοκομεία που λειτουργούσαν στο νησί. Συγκεκριμένα 672 Βρετανοί, 98 Αυστραλοί, 74 Νεοζηλανδοί, Ινδοί 64 και Λοιποί 6. Στον ίδιο χώρο υπάρχουν επιβλητικά τα μνημεία των Βρετανών και των Γάλλων, στη μνήμη των χιλιάδων πεσόντων στην εκστρατεία των Δαρδανελλίων. Στα χωριά επίσης Λύχνα και Βάρος, υποδεικνύονται τα σημεία που λειτουργούσαν γαλλικά στρατόπεδα και νοσοκομεία, στην Καλλιθέα το αεροδρόμιο που κατασκεύασαν οι Βρετανοί και στη Νέα Κουτάλη το στρατόπεδο ξεκούρασης των ANZAC.
Χωριό Πορτιανό
Η δεύτερη οργανωμένη διαδρομή (1,5 χλμ.) κινείται μέσα και έξω από το γραφικό χωριό Πορτιανό, όπου έχουν αναδειχθεί πολλά σημεία που σχετίζονται με την παρουσία των Συμμαχικών δυνάμεων. Στρατηγεία, μνημεία, στρατιωτικά κοιμητήρια, καταστήματα εποχής Α΄ Π.Π. που συνεχίζουν να λειτουργούν κ.α.
Στην είσοδο του χωριού δεσπόζει η οικία Βασιλικού που χρησιμοποιήθηκε ως κατάλυμα και ως κέντρο διοίκησης των Γάλλων και των Βρετανών. Στον κοιμητηριακό ναό των Εισοδίων της Θεοτόκου (1835) τελέστηκαν νεκρώσιμες ακολουθίες Αυστραλών, Νεοζηλανδών και Βρετανών που στη συνέχεια τάφηκαν στο παρακείμενο Συμμαχικό Κοιμητήριο. Συγκεκριμένα 263 Βρετανοί, 52 Αυστραλοί, 29 Νεοζηλανδοί και 4 Λοιποί.
Πολύ κοντά λειτουργεί και το Κέντρο Ιστορικής Ενημέρωσης Πορτιανού, που προβάλλει την ιστορία της περιοχής και κυρίως το ρόλο της Λήμνου κατά τον Α΄ Π.Π. στη Μάχη της Καλλίπολης, αλλά και την παρουσία των ANZAΚ στο νησί. Στη γραφική πλατεία του χωριού τέλος, διασώζεται κατάστημα προμηθειών που είχε την ίδια χρήση την εποχή του Α΄ Π.Π. Πρόκειται για ισόγειο κτήριο των αρχών του 20ου αιώνα, κτισμένο με την τοπική μαλακή κιτρινωπή πέτρα με κεραμοσκεπή.
Χερσόνησος ΑNZAC
Τέλος η τρίτη διαδρομή (6,7 χλμ) κινείται στη χερσόνησο νοτιοανατολικά του Πορτιανού, όπου εντοπίζονται κατάλοιπα στρατοπέδων και άλλων εγκαταστάσεων (αποβάθρες, νοσοκομεία, δεξαμενές, νοσοκομεία κ.α.) των ANZAC αλλά και μεμονωμένες ταφές. Στο ανατολικό άκρο της χερσονήσου διασώζεται πυραμίδα-σκοπιά, με ύψος 10 μ., που χρησιμοποιούνταν για να παρατηρούν οι σκοποί ποια πλοία μπαίνουν στον κόλπο του Μούδρου και να τα κατευθύνουν με ναυτικά σήματα.
Από το 2014 ο σύλλογος «The Lemnos’ Friends of ANZAC» προωθεί τον ρόλο της Λήμνου στον Α΄ Π.Π. και ιδιαίτερα στην ιστορική εκστρατεία της Καλλίπολης (1915) ως σημείο εκκίνησης της σύγχρονης ελληνικής ιστορίας. Παράλληλα υλοποιεί δράσεις, σε συνεργασία με ελληνικούς και ξένους φορείς, που στοχεύουν στην ανάδειξη και προώθηση του ιστορικού τουρισμού στο νησί.
