Ανηφορίζοντας από την Καστοριά προς τις Πρέσπες, στο ορεινό πέρασμα του Βιτσίου που κυριαρχούν τα δάση οξιάς και τα τρεχούμενα νερά, ο δρόμος μας οδηγεί στην κοιλάδα του Λαδοπόταμου και τα φημισμένα «πλινθόκτιστα χωριά» των Κορεστείων, στα οποία ο χρόνος έχει σταματήσει.
Τα Κορέστεια, παραφθορά της αρχαίας μακεδονικής χώρας Ορεστίδας, εκτείνονται στο Β.Δ. άκρο της Καστοριάς, ανάμεσα στα βουνά Βέρνο (Βίτσι), Όρλοβο και Τρικλάριο. Τα περισσότερα χωριά της περιοχής, με τη χαρακτηριστική αρχιτεκτονική και τα σπίτια από πλίνθους, είτε είναι εγκαταλειμμένα είτε κατοικούνται από λιγοστούς πλέον κατοίκους. Άνω και Κάτω Κρανιώνας, Γάβρος, Μακρόκαμπος, Άγιος Αντώνιος, Χαλάρα, Μακροχώρι, Μελάς, καθώς και ο Νέος Οικισμός που κτίστηκε τη δεκαετία του 1970 και είναι το σημερινό κέντρο της περιοχής, αποτελούν τα Κορέστεια της Καστοριάς, αν και υπάρχουν και άλλα χωριά με κοινά πολιτισμικά και αρχιτεκτονικά χαρακτηριστικά στην διπλανή Φλώρινα.
Από τους 650 μόνιμους κατοίκους, οι μισοί διαμένουν μόνιμα στο Νέο Οικισμό και οι υπόλοιποι μοιράζονται στο Μακροχώρι, στον Μελά, στην Χαλάρα και στον Άγιο Αντώνιο. Η πλειοψηφία του ντόπιου πληθυσμού ασχολείται με την γεωργία, με τα φημισμένα φασόλια της περιοχής, «ελέφαντας» και «πλακέ», να έχουν την τιμητική τους.
Το πρώτο πράγμα που εντυπωσιάζει τον επισκέπτη είναι η θέα των σπιτιών, με το ξεθωριασμένο έντονο κοκκινωπό χρώμα, που δένει απόλυτα με το φυσικό περιβάλλον. Ένα πραγματικά απόκοσμο τοπίο.
Όλα τα σπίτια είναι κτισμένα με δομικά υλικά απόλυτα φιλικά προς το περιβάλλον και αποτελούν χαρακτηριστικό δείγμα λαϊκής αρχιτεκτονικής. Πλίνθους από πηλό και άχυρο, που φτιάχνονταν μέσα σε καλούπι και στέγνωναν στον ήλιο, λιθοδομή στα θεμέλια για λόγους στερεότητας και στέγες που καλύπτονταν με ξύλα, καλάμια και κεραμίδια από πηλό. Όλα τα κτίσματα κοιτούν νότια, ενώ δεν υπάρχει κανένα παράθυρο ή πόρτα στο βορεινό τμήμα τους, εξασφαλίζοντας στο εσωτερικό τους δροσιά το καλοκαίρι και ζεστασιά το χειμώνα. Σύγχρονοι αρχιτέκτονες χαρακτηρίζουν τα σπίτια των Κορεστείων ως υπόδειγμα πρώιμης βιο-κλιματικής αρχιτεκτονικής.
Σκηνικό κινηματογραφικών και τηλεοπτικών επιτυχιών
Δεν είναι τυχαίο πως πολλοί γνωστοί σκηνοθέτες επέλεξαν τα Κορέστεια ως ντεκόρ των δημιουργιών τους για τον κινηματογράφο ή την τηλεόραση. «Παύλος Μελάς» του Φίλιππου Φυλακτού, «Τζέιμς Μποντ: Για τα μάτια σου μόνο» του Τζον Γκλε, «Ψυχή Βαθιά» του Παντελή Βούλγαρη και «Το Μετέωρο Βήµα του Πελαργού» του Θόδωρου Αγγελόπουλου. Πρόσφατα ο Κρανιώνας διαμορφώθηκε στο χωριό Φάρασα της Καππαδοκίας, για τις ανάγκες της δημοφιλούς σειράς για τη ζωή του Αγίου Παϊσιου που προβάλλει το MEGA.
Η μοίρα του τόπου και του πληθυσμού του, συνδέθηκε με τα σημαντικότερα γεγονότα του πρώτου μισού του 20ου αιώνα. Από τον Μακεδονικό Αγώνα, την απελευθέρωση και την ενσωμάτωση στον εθνικό κορμό έως τον Β΄ Π.Π., την κατοχή και τον καταστροφικό Εμφύλιο Πόλεμο που ακολούθησε και σήμανε ουσιαστικά την αρχή του τέλους για τα Κορέστεια και τα πλινθόκτιστα χωριά του.
Στα τέλη του 19ου αιώνα και στις αρχές του 20ου αιώνα τα Κορέστεια, βρέθηκαν στο στόχαστρο των βουλγαρικών κομιτάτων που με τρομοκρατία πίεζαν τον ντόπιο πληθυσμό να προσχωρήσει στην Εξαρχία. Από την περιοχή αναδεικνύονται πρωτοκλασάτα στελέχη της βουλγαρικής «Εσωτερικής Μακεδονικής Επαναστατικής Οργάνωσης» (ΕΜΕΟ), καθώς και κορυφαίοι Μακεδονομάχοι -όπως ο Καπετάν Κώττας Χρήστου και ο Δημήτρης Νταλίπης- που συγκρούστηκαν μεταξύ τους σκληρά και αδυσώπητα. Στο χωριό Στάτιστα, σημερινό Μελάς, σκοτώθηκε το 1904 ο Παύλος Μελάς. Ο θάνατός του συγκλόνισε την ελληνική κοινή γνώμη και έστρεψε την προσοχή της στο Μακεδονικό Αγώνα.
Η αντίστροφη μέτρηση για τα Κορέστεια και τα χωριά του, ξεκίνησε ουσιαστικά με τον καταστροφικό Εμφύλιο Πόλεμο (1946-1949), αφού η περιοχή βρέθηκε στο επίκεντρο και στη δίνη των σφοδρών συγκρούσεων ανάμεσα στον Εθνικό Στρατό από τη μία και τον Δημοκρατικό Στρατό (Δ.Σ.Ε) από την άλλη.
Τα χωριά εκκενώθηκαν την περίοδο των συγκρούσεων, μέρος του πληθυσμού έλαβε μέρος στο πλευρό του Δ.Σ.Ε. ενώ μετά την ήττα του διέφυγε σε χώρες της Ανατολικής Ευρώπης. Μεταπολεμικά η μετανάστευση και η αστυφιλία έδωσαν τη «χαριστική βολή».
Γνωριμία με τα Κορέστεια
Η γνωριμία μας με τα Κορέστεια, ξεκινούν από το χωριό Γάβρος, στα δεξιά του δρόμου που οδηγεί στις Πρέσπες. Από εδώ καταγόταν ο Μακεδονομάχος Δημήτριος Νταλίπης, άγαλμα του οποίου δεσπόζει στην είσοδο του απέναντι Νέου Οικισμού, όπως ονομάζεται το νεότερο χωριό των Κορεστείων που χτίστηκε τη δεκαετία του 1970 και εγκαταστάθηκαν σε αυτό όσες οικογένειες είχαν απομείνει στους γύρω οικισμούς.
Ελάχιστα πλινθόκτιστα σπίτια, στέκουν σώα. Ανάμεσα σε αυτά το διώροφο της οικογένειας Δήμου, που χτίστηκε το 1943 την περίοδο της ιταλικής κατοχής της περιοχής. Στο ψηλότερο σημείο, βρίσκεται η τρίκλιτη βασιλική του Αγίου Νικολάου (1870) με τους αχλαδόσχημους φεγγίτες και τη θέα προς τον Νέο Οικισμό.
Αφήνουμε πίσω μας τον Γάβρο και ανηφορίζουμε προς τον Νέο Οικισμό, οι ντόπιοι αποκαλούν και «Γάβρο», που σήμερα αριθμεί λιγότερους από 350 κατοίκους και έως το 2010 ήταν έδρα του «καποδιστριακού» δήμου Κορεστείων και στη συνέχεια συνενώθηκε με τον δήμο Καστοριάς. Το χωριό είναι χτισμένο αμφιθεατρικά, με μεγάλους δρόμους και πλατείες με το ναό του Αγίου Παντελεήμονα να ξεχωρίζει.
Ο δρόμος δεξιά οδηγεί στο Κρανιώνα, που αποτελείται από το άνω και κάτω χωριό. Περπατώντας στα στενά ασύμμετρα δρομάκια του χωριού, ανάμεσα στα σπίτια με τους κοκκινωπούς τοίχους, θαρρείς πως ταξιδεύεις πίσω στο χρόνο.
Από το μέγεθος και τον αριθμό των σπιτιών, εύκολα γίνεται αντιληπτό πως το χωριό προπολεμικά όχι μόνο έσφυζε από ζωή αλλά και πως υπήρχε και οικονομική ευμάρεια λόγω κυρίως της γεωργίας. Ο καταστροφικός Εμφύλιος Πόλεμος άφησε τα σημάδια στα σπίτια του χωριού, είτε από τις βολές των αεροπλάνων των κυβερνητικών δυνάμεων, είτε με τα σλαβικά συνθήματα υπέρ του Δ.Σ.Ε. στους τοίχους. Κομμάτι της τραγικής ιστορίας αυτού του τόπου.
Περίπου μισό χλμ ανατολικά στέκουν τα ερείπια του Άνω Κρανιώνα. Μόνο η εκκλησία της Αγίας Παρασκευής (1864) έχει συντηρηθεί. Τα περισσότερα σπίτια έχουν καταρρεύσει, αφού από τις σκεπές που έπεσαν, οι βροχές έλιωσαν τους πλίνθους. Κάτω από τον τεράστιο πλάτανο κοντά στην εκκλησία, παρουσιάζεται σε τρισδιάστατο ανάγλυφο τα σπίτια και οι ιδιοκτήτες τους πριν από τον πόλεμο. Τότε αριθμούσε περισσότερα από 60 σπίτια. Τα τελευταία χρόνια έξω από την εκκλησία της Αγίας Παρασκεύης, διοργανώνεται κάθε καλοκαίρι από τον δήμο Καστοριάς, μουσικές εκδηλώσεις με γνωστούς καλλιτέχνες.
Περίπου 2.5 χλμ ανατολικά του Κρανιώνα βρίσκεται ο Μαυρόκαμπος, με το εντυπωσιακό πλινθόκτιστο αρχοντόσπιτο των Σπανοπουλαίων, που κτίστηκε το 1838. Στους τοίχους του, διακρίνονται τα ίχνη από τα θραύσματα των όλμων του Εθνικού Στρατού κατά των μαχητών του Δ.Σ.Ε. που είχαν καταλάβει το χωριό. Η εκκλησία του Αγίου Δημητρίου και ο παρακείμενος παραδοσιακός νερόμυλος, που συντηρήθηκε πρόσφατα, είναι τα μοναδικά πετρόκτιστα κτίρια του χωριού.
Συνεχίζουμε βόρεια προς τα Χάλαρα, που οι λιγοστοί κάτοικοί του ασχολούνται με την γεωργία και την κτηνοτροφία. Όλες οι οικίες είναι πλινθόκτιστες, χρονολογούνται στα τέλη του 19ου αιώνα, εκτός των δύο εκκλησιών του ενοριακού Αγίου Νικολάου και των κοιμητηρίων που είναι αφιερωμένος στην Κοίμηση της Θεοτόκου. Μέρος της εκκλησίας αυτής δυστυχώς έχει καταστραφεί και στέγαστρο προστατεύει ότι απέμεινε με τον πλούσιο αγιογραφικό διάκοσμο.
Την περίοδο του Εμφυλίου Πολέμου έλαβαν στην περιοχή σφοδρές μάχες για την δίωξη μαχητών του Δ.Σ.Ε από το χωριό. Ξεθωριασμένα συνθήματα στους τοίχους από τα δυο «στρατόπεδα» μεταφέρουν τον επισκέπτη σε εκείνη την εποχή.
Τελευταίος σταθμός μας στα Κορέστεια, το χωριό Μελάς περίπου 13 χλμ Ν.Α. του Νέου Οικισμού. Είναι η παλιά Στάτιστα, που στις 13/10/1904 σκοτώθηκε από τουρκικό βόλι ο Παύλος Μελάς. Το σπίτι που έχασε τη ζωή του ο πρωτεργάτης του Μακεδονικού Αγώνα διασώζεται, έχει αναπαλαιωθεί και λειτουργεί ως μουσείο (Τηλ. : 2467084554)
Οι κάτοικοι ασχολούνται με την γεωργία και την κτηνοτροφία. Σε κεντρικό σημείο του χωριού δεσπόζει η προτομή του Παύλου Μελά, ενώ σε κοντινή απόσταση υπάρχει το κενοτάφιο του. Το σημείο που αρχικά είχε ταφεί η ακέφαλη σορός του ήρωα αμέσως μετά τον θάνατό του.
Τα Κορέστεια και τα σπίτια τους πρέπει να πάρουν και πάλι ζωή ως ζωντανό παράδειγμα παραδοσιακής βιο-κλιματικής αρχιτεκτονικής και ως ένας τόπος μνήμης και πολιτισμού.
Τα Κορέστεια στον χάρτη
Τα Κορέστεια βρίσκονται στο Β.Δ. άκρο της Καστοριάς. Απέχουν από την Αθήνα 498 χλμ. (6 ω 6 λεπτ.) και από την Θεσσαλονίκη 207 χλμ. (2 ω 23 λεπτ.). Εάν βρεθείτε στην Καστοριά (24 χλμ/24 λεπτ.) ή στις Πρέσπες (24 χλμ/27 λεπτ.) συμπεριλάβετε σίγουρα την επίσκεψή σας στα πλινθόκτιστα χωριά, που εντυπωσιάζουν και ξυπνούν μνήμες. Στην περιοχή λειτουργεί ένας μικρός ξενώνας (Νέος Οικισμός) και μικρές ταβέρνες. Εναλλακτικά διαμονή και φαγητό στην όμορφη πόλη της Καστοριάς.
Πληροφορίες :
• www.kastoria.gov.gr/
• Γραφείο Τουρισμού δήμου Καστοριάς – Tηλ. : 2467026777
• www.lovatsis.net (ιστότοπος με πληροφορίες για τα Κορέστεια)
Πολύτιμος οδηγός μας στο οδοιπορικό μας στα Κορέστια, ήταν το βιβλίο του Αγγελου Σινάνη: «Κορέστεια: Τα Xωριά της Λήθης» (Διάθεση : Εκδόσεις Ανάβαση / Τηλ. 210 3210152). Μέσα από τις σελίδες του, παρουσιάζεται συνοπτικά η κοινωνική και ιστορική διαδρομή του τόπου και των κατοίκων του.
Διαβάστε ακόμα:
Δισπηλιό Καστοριάς: Ξενάγηση σε έναν προϊστορικό οικισμό ηλικίας 7.000 ετών
Παλιά Πλαγιά: Το επισκέψιμο χωριό-φάντασμα της Αιτωλοακαρνανίας
