Η παρότρυνση ήταν «γράψε για την Αφρική. 1.500 λέξεις.». Η απάντησή μου σε αυτή την πρόταση ήταν καταφατική και άμεση, με την ίδια χαρά που σε αντιμετωπίζει ένα παιδάκι στην Αιθιοπία, όταν του χαρίζεις μια μπάλα ή του δίνεις ένα μπουκαλάκι νερό. Αυτό, κρατήστε το -και πρακτικά, αλλά και για το τέλος αυτού του κειμένου.
Αλήθεια, πώς χωράει η δεύτερη μεγαλύτερη ήπειρος του πλανήτη σε έκταση, σε τόσες λίγες λέξεις; Η αλήθεια είναι πως η Αφρική χωράει μόνο στα όσα έζησες εκεί, στο μυαλό και στην καρδιά σου. Αν και όταν φεύγεις από εκεί, ένα μέρος της μένει εκεί πίσω, για πάντα.
Αφρικανικές συστάσεις
Πολλοί επιστήμονες υποστηρίζουν πως η Αφρική είναι η «μητέρα ήπειρος», ο πυρήνας απ’ όπου προήλθαν όλες οι άλλες ήπειροι, έπειτα από τον διαχωρισμό τους, πριν από εκατομμύρια χρόνια. «Αυτό σημαίνει πως πάντα κάτι σε τραβάει πίσω, εδώ από όπου μπορεί να έχεις κι εσύ καταγωγή», θα σου εξηγήσει, καπνίζοντας με απόλαυση, ένας σοφός ψαράς στη λίμνη Τσαντ με το γλυκό νερό, στα σύνορα με τη βορειοανατολική Νιγηρία και το Καμερούν. Άλλωστε, ο παλαιότερος Homo sapiens βρέθηκε στην Αιθιοπία, 200.000 χρόνια πριν.
Η Αφρική κρύβει αμέτρητες πιστευτές και απίστευτες ιστορίες σε μια έκταση, περίπου 30 εκατομμυρίων τετραγωνικών χιλιομέτρων, καταλαμβάνοντας το 6% της συνολικής επιφάνειας του πλανήτη και το 20% της συνολικής έκτασης της στεριάς της Γης. Ιστορίες με χαρές και πίκρες από 1.340.598.000 κατοίκους -περίπου το 16% του παγκόσμιου πληθυσμού.
Τόσοι άνθρωποι σε μια ήπειρο η οποία περιβάλλεται από τη Μεσόγειο Θάλασσα στα βόρεια, από τη Διώρυγα του Σουέζ και την Ερυθρά Θάλασσα κατά μήκος της Χερσονήσου του Σινά στα βορειοανατολικά, τον Ινδικό ωκεανό στα νοτιοανατολικά, τον Ατλαντικό ωκεανό στα δυτικά. Έχει 54 πλήρως αναγνωρισμένα κυρίαρχα κράτη, εννιά περιοχές και δύο de facto ανεξάρτητα κράτη, με περιορισμένη αναγνώριση. Αφρική είναι η Αίγυπτος, η Αιθιοπία, το Κονγκό, η Νοτιοαφρικανική Δημοκρατία, το Σουδάν, με τη μεγαλύτερη χώρα σε έκταση να είναι η Αλγερία και σε πληθυσμό, η Νιγηρία. Αφρική σε 1.500 λέξεις, είπαμε;
Μορφολογία από καρέ στο σινεμά
Πάντως, είναι θαυμαστό, αλλά και μαγικό το πώς μπορείς να θυμάσαι τόσες λεπτομέρειες από μια ήπειρο. Αυτό δεν συμβαίνει επειδή έχεις αποτυπώσει στο μυαλό σου τόσα πράγματα μόνο από τις συχνές επισκέψεις σου στην Αφρική, αλλά επειδή οι αναμνήσεις από αυτά τα εδάφη είναι έντονες, δυνατές, σαν ένα καρέ από κινηματογραφική ταινία η οποία γυρίστηκε εκεί. Η μορφολογία της Αφρικής είναι αμέτρητα pixel σε σκληρούς δίσκους, εκεί όπου κάθε ενσταντανέ είναι από μόνο του μία καρτ ποστάλ. Αρκεί να μη σου καεί ο σκληρός και τα έχεις μόνο στο μυαλό σου.
Στη νοτιοδυτική ακτή υπάρχουν τα όρη του Καμερούν που φτάνουν τα 4.070 μέτρα. Στα νότια, στη Νοτιοαφρικανική Δημοκρατία, υπάρχουν τα όρη των Δρακόντων που έχουν ύψος 3.482 μέτρα. Στα ανατολικά, στην περιοχή της Τανζανίας και της Κένυας υπάρχει το Κιλιμάντζαρο με τα χιόνια, που είναι και το ψηλότερο στην Αφρική – ποιος είπε ότι η «μητέρα ήπειρος» είναι φλατ; Ίσως κάποιος ο οποίος έχει δει μόνο μία όψη της Αφρικής, τις χρυσαφένιες αμμουδιές, τις σαβάνες, τον Νείλο, ενώ του έχουν διαφύγει τα υψίπεδα της Αβησσυνίας, η οροσειρά του Άτλαντα – αρχίζει από την Τυνησία και καταλήγει στο Μαρόκο.
Εκεί, στους πρόποδες των βουνών του Άτλαντα, κάνε βόλτα στην αυτοκρατορική πόλη του Μαρακές, τη γνωστή και ως «Κόκκινη Πόλη» ή «Αλ Χάμρα». Ναι, πρέπει να τη δεις, να την περπατήσεις, φυσικά και πρέπει να πας στις Πυραμίδες.
«Πρέπει» από την Αφρική
Στην Αφρική το «πρέπει» δεν σε ενοχλεί, εκτός κι αν φέρεις στο μυαλό σου το απαρτχάιντ και το στομάχι σου δεθεί κόμπος. Πρέπει, λοιπόν, να ανέβεις σε καμήλα, πρέπει να μάτια σου να αναζητούν την όαση, πρέπει να ζήσεις όλες τις εποχές του έτους εκεί, να νιώσεις τη ζέστη στη Σαχάρα, χωρίς τσάι, να βιώσεις το μικροκλίμα στην έρημο Καλαχάρι, σκεπασμένος με μαντήλα. Πρέπει να μουσκέψεις από ανελέητη βροχή πάνω στο κορμί σου στο τέλος του φθινοπώρου και να δεις πώς είναι η ζωή σε μια μεγάλη περίοδο ξηρασίας.
Η ζωή, έτσι κι αλλιώς, πάντα ήταν δύσκολη εκεί και αυτό θα μπορούσες να το ακούσεις δια ζώσης από κάποιον στο Σοβέτο, στην πόλη που είναι λίγο έξω από το Γιοχάνεζμπουργκ, που ιδρύθηκε το 1886 από εργαζόμενους σε ορυχεία της περιοχής. Το γκέτο όπου ζουν περίπου 12 εκατομμύρια άνθρωποι αποτελεί σύμβολο ελευθερίας για τους ντόπιους, καθώς από εκεί ξεκίνησε το κίνημα των μαύρων κατά του ρατσισμού, της αθλιότητας, της φτώχειας. Δεν είναι εύκολο να πας εκεί, αλλά στην οδό Βιλακάζι είναι το μόνο μέρος στον πλανήτη στο οποίο υπάρχουν οι οικίες δύο νομπελιστών: του Νέλσον Μαντέλα που έχει μετατραπεί σε μουσείο και του επισκόπου Ντέσμοντ Τούτου – δύο ανθρώπων που δίδαξαν στα έθνη ανθρωπιά. Και για να μην υπάρχουν άγνωστες λέξεις, το όνομα Σοβέτο είναι αρκτικόλεξο της αγγλικής ονομασίας “South West Townships”.
Για την Αφρική τα περισσότερα είναι γνωστά, αλλά πολλά παραμένουν αξιοπερίεργα. Εντός ή εκτός εισαγωγικών. Για παράδειγμα, γύρω από τη Σαχάρα υπάρχουν τεράστια αποθέματα πετρελαίου. Στον νότο, αντίθετα, βγαίνει το 98% της παγκόσμιας παραγωγής διαμαντιών και το 77% της παγκόσμιας παραγωγής χρυσού. Θα περίμενε κάποιος πως η αφρικανική ήπειρος είναι η πιο πλούσια στον κόσμο, αλλά υπάρχει τόση φτώχεια. Αλλά και άλλη τόση χαρά.
Χαρά από το παραμικρό, ακόμα κι όταν έρχεσαι σε επαφή με την άγρια Αφρική, βλέποντας ελέφαντες, γαζέλες και λοιπούς πρωταγωνιστές και τοπικούς ήρωες στο πιο live ντοκιμαντέρ της ζωής σου.
Σε αυτό, χωρίς cut, πάντα σε ζωντανή μετάδοση, θα πρέπει να συνεχίσεις να γνωρίζεις κομμάτια από έναν άλλον πολιτισμό, ακόμα κι αν τρως κοτόπουλο ή βοδινό με εξωτικές σάλτσες στο Κέιπ Τάουν κάνοντας “braai” – η νοτιοαφρικάνικη εκδοχή του μπάρμπεκιου. Να κάνεις βόλτα σε κάποια υπαίθρια αγορά τροφίμων για παραδοσιακό, αλλά και street food. Αν έχεις τα άντερα να το φας. Κυριολεκτικά.
Σκέφτεσαι «Αφρική» και σου έρχεται στο μυαλό η Ζανζιβάρη με τις τιρκουάζ παραλίες της, το Ακρωτήριο Καλής Ελπίδας με τα φονικά κύματα – λέγε με και «Ακρωτήρι των Καταιγίδων». Αν πας στη Νότια Αφρική πρέπει -νάτο, πάλι- να κάνεις μια επίσκεψη στους καταρράκτες Βικτόρια, που με το μέγεθός τους (έχουν διπλάσιο ύψος απ’ τους καταρράκτες του Νιαγάρα) θα νιώσεις το δέος στην πιο αρχέγονη μορφή του. Οι ντόπιοι το λένε “Mosi oa Tunya”, το οποίο σημαίνει «καπνός που βροντά» – πώς αλλιώς να περιγράψεις τους τόνους νερού που πέφτουν και κάνουν αυτόν τον θόρυβο που δεν μπορείς να περιγράψεις, αφού είναι ένας ήχος που ακούς για πρώτη φορά στη ζωή σου.
Τι είπαμε πως είναι η Αφρική;
Η Αφρική είναι διαφορετικοί ήχοι στα αφτιά σου. Είναι γέλια εφήβων που καταβρέχονται για να δροσιστούν, με τη διαφορά ότι το αφρικανικό μπουγέλο δίνει στην κυριολεξία ζωή.
Είναι εικόνες με παιδάκια που σου πουλάνε ένα «αυτοσχέδιοχάρτινοκάτι_παιχνιδάκι» κοιτώντας σε στα μάτια για να τους δώσεις κέρματα για να φάνε. Είναι οι αγέρωχες γυναίκες που σπάνε καρπούς με πέτρες στη μέση του χωμάτινου δρόμου, είναι οι παραδοσιακές φορεσιές σαν έργα τέχνης από την Tate.
Αφρική είναι ο ορισμός της άγριας φύσης που παλεύει να προσαρμοστεί, να εξελιχθεί και να επιβιώσει τρώγοντας κάποιο άλλο είδος, ενώ σε πολλά σημεία άνθρωποι πεθαίνουν σε ανούσιους εμφυλίους, την ίδια ώρα που κάποιοι -στην ίδια ήπειρο- ζουν ειρηνικά. Που τηρούν ακόμα τα έθιμα της περιοχής τους, που συνεχίζουν να καλλιεργούν τη γη τους όπως οι προγονοί τους, που ξυπνάνε το ξημέρωμα χωρίς ξυπνητήρι αφού ο ήλιος αρχίζει να χαϊδεύει τα μάτια τους.
Η Αφρική είναι άνθρωποι που στέκουν όρθιοι για να προασπίσουν κάθε κομμάτι που νιώθουν ότι τους ανήκει, Αφρική είναι και άνθρωποι γονατιστοί που προσεύχονται όλοι μαζί, στραμμένοι προς το ίδιο σημείο, σε μια άλλη κουλτούρα, μια διαφορετική νοοτροπία, μια ξένη προς εσένα θεώρηση των πραγμάτων. Η μητέρα ήπειρος είναι τα φαγητά που μαγειρεύονται και αναδύουν μυρωδιές που ίσως δεν έχουν φτάσει ποτέ ξανά στα ρουθούνια σου. Αφρική είναι εικόνες μοναδικές, με το πιο όμορφο ηλιοβασίλεμα που έχεις δει ποτέ στη ζωή σου, με αυτά τα χρώματα που δεν θα ξεχάσεις ποτέ, έχοντας στη βαλίτσα σου μικρά έργα τέχνης από έβενο και κομμάτια από το δέντρο μπαομπάμπ.
Αφρική είναι αυτός ο θόρυβος του κινητήρα diesel από το αρχαίο Land Rover που σε κουβαλά τίμια και αγόγγυστα σε ερήμους, σαβάνες, στο πιο παράξενο χώμα που έχεις δει ποτέ στη ζωή σου. Και το θέμα είναι, μην τα λέμε ξανά, πως η Αφρική έχει ακόμα πιο πλούσιο υπέδαφος.
Έτσι κι αλλιώς, όταν φεύγεις από εκεί, βάζεις μέσα χώμα από εκεί σε ένα μπουκάλι -στο μπουκαλάκι από νερό, που έγραφα στην αρχή- ως μια υποθήκη και βαθιά υπόσχεση προς τον εαυτό σου ότι κάποτε θα γυρίσεις ξανά στην Αφρική. Εκεί, στη θορυβώδη ήπειρο των αντιθέσεων, στην υπέροχα χαοτική, εξωτική, διαφορετική, συναρπαστική. Στην ήπειρο η οποία γιγαντώνεται μέσα από τις έντονες αντιθέσεις της, στην πιο διαφορετική ήπειρο που υπάρχει στον χάρτη, στην ήπειρο η οποία δεν γίνεται να χωρέσει μέσα σε μόνο 1.500 λέξεις ενός κειμένου.
Όπως, άλλωστε, η ελπίδα και η κρυφή ευχή σου πως κάποτε θα πας ξανά εκεί, πως κάτι αδιόρατο σε περιμένει…
