Στα Γρεβενά, ο χειμώνας ορίζει πάντα τη μετάβαση από τη μια χρονιά στην άλλη. Φορώντας τα σκουφιά του κι έχοντας τα σκι στην πλάτη, κοιτάζει από την κορυφή του χιονοδρομικού κέντρου της Βασιλίτσας κάτω στη Βάλια Κάλντα, συνομιλεί με τις κορυφές του Λύγκου, των Χασίων, και του Βούρινου και κρυφοπαίζει με τις λίμνες Φλέγγα στο όρος Μαυροβούνι, σε υψόμετρο 1.960 μέτρων.
Από τις πιο ορεινές περιφερειακές ενότητες της Ελλάδας, τα Γρεβενά φιλοξενούν ένα εκτενές κομμάτι του «Εθνικού Πάρκου Βόρειας Πίνδου», γεμάτο με απέραντα δάση βελανιδιάς, άφθονα τρεχούμενα νερά, λίμνες και φαράγγια. Διασχίζονται επίσης από τον Αλιάκμονα, τον μεγαλύτερο σε μήκος από τους ποταμούς της χώρας, καθώς και από τους παραπόταμούς του (κυρίως τον Βενέτικο), οι οποίοι διαμορφώνουν γωνιές ασύλληπτης ωραιότητας.
Μέσα στο εθνικό πάρκο, αλλά και σε ολόκληρη σχεδόν την περιφερειακή ενότητα, το δομημένο στοιχείο φτιάχνει τις δικές του νησίδες χειροποίητης ποίησης: τραχιά, παραδοσιακά χωριά με καταπληκτικά πετρόκτιστα σπίτια –έργο Ηπειρωτών μαστόρων– μοναστήρια, νερόμυλοι, περίτεχνα αγιογραφημένοι ναοί, πλακόστρωτες ανηφοροκατηφόρες.
Σε αυτό το αμείλικτα βουνίσιο τόπο με τα άγρια δάση και τα δυσκολοδιάβατα φαράγγια, τα Βλαχοχώρια –που μέχρι και πολύ πρόσφατα επέμεναν σε έναν ημινομαδικό τρόπο ζωής– αλλά και τα πιο άγνωστα Κουπατσοχώρια μπορούν να κρατήσουν τον ταξιδευτή όλο τον χρόνο, χάρη στις αρετές τόσο του τόπου, όσο και των ανθρώπων του.
Τα Βλαχοχώρια
Πέντε είναι τα ονομαστά Βλαχοχώρια των Γρεβενών: Περιβόλι, Αβδέλλα, Σμίξη, Κρανιά και Σαμαρίνα –οπωσδήποτε η πιο διάσημη ανάμεσά τους. Όλα φωλιάζουν ανάμεσα σε πυκνούς δρυμούς με πανύψηλα δέντρα, σκαρφαλωμένα διάσπαρτα στις πλαγιές της Πίνδου, σε υψόμετρο το οποίο υπερβαίνει τα 1.200 μέτρα.
Μέχρι και πριν 6-7 χρόνια, τα Βλαχοχώρια ερήμωναν κατά τη διάρκεια του χειμώνα. Σχεδόν αποκλειστικά κτηνοτρόφοι και υλοτόμοι, οι κάτοικοι κατέβαιναν μαζί με τα ζώα τους στα χειμαδιά της Λάρισας, ακολουθώντας έναν παραδοσιακό, ημινομαδικό τρόπο ζωής που παρέμενε γνώριμος επί αιώνες. Στα χωριά παρέμεναν ελάχιστοι μέχρι την άνοιξη, λειτουργώντας ως «φύλακες» των περιουσιών των συγχωριανών τους.
Σήμερα η κατάσταση έχει αλλάξει, λόγω της δυναμικής παρουσίας του Εθνικού Χιονοδρομικού Κέντρου της Βασιλίτσας. Χάρη σε αυτό, αναπτύχθηκαν (και συνεχίζουν να αναπτύσσονται) τουριστικές υποδομές όλων των ειδών –πολύ ωραία ξενοδοχεία και ξενώνες, εστιατόρια, καφέ, μπαράκια– με αποτέλεσμα ο χειμερινός τουρισμός να διεκδικεί σοβαρό κομμάτι από τις δραστηριότητες των κατοίκων. Επιπλέον, υπάρχουν και κάποιοι νέοι που επιλέγουν τα χωριά τους ως τόπο μόνιμης κατοικίας όχι για να ασχοληθούν με τουριστικά επαγγέλματα, αλλά για να ακολουθήσουν παραδοσιακές εργασίες, γενόμενοι π.χ. υλοτόμοι.
Το πιο φημισμένο και ζωντανό Βλαχοχώρι είναι η Σαμαρίνα, στις ανατολικές υπώρειες του Σμόλικα: σε υψόμετρο 1.450 μέτρων, φιγουράρει ως ο πιο ορεινός οικισμός σε όλα τα Βαλκάνια. Τη διασημότητά του τη χρωστάει βέβαια στο δημοτικό τραγούδι “Παιδιά της Σαμαρίνας”, το οποίο υμνεί τη δράση των κατοίκων της που πήραν μέρος στη θρυλική Έξοδο του Μεσολογγίου, το 1826: από τους 120 που έφυγαν, γύρισαν πίσω μόνο 33. Η Σαμαρίνα περιβάλλεται από πυκνόφυτα δράση και έχει ως επίκεντρο μια μεγάλη πετρόστρωτη πλατεία, με ταβέρνες τριγύρω. Τη διακρίνουν τα πέτρινα σπίτια, τα λιθόστρωτα δρομάκια, δύο ανακατασκευασμένες παλιές «ντριστέλες» (νεροτριβές) και φυσικά η εκκλησία της Μεγάλης Παναγιάς, με το ψηλό πεύκο που έχει ριζώσει στην οροφή της.
Η Σμίξη στις πλαγιές της Βασιλίτσας (σε υψόμετρο 1.220 μέτρων) και η Κρανιά στα 900 μέτρα (ανάμεσα σε Γρεβενά και Μέτσοβο) βρίσκονται πολύ κοντά στο χιονοδρομικό της Βασιλίτσας, με αποτέλεσμα να έχουν αποκτήσει μεγάλη τουριστική ανάπτυξη, διαθέτοντας ξενώνες, ξενοδοχεία και ταβέρνες. Χτισμένη σε υψόμετρο 1.300 μέτρων, μέσα σε δάση από οξιές, πεύκα και έλατα, η Αβδέλλα είναι γενέτειρα των αδελφών Μανάκη, που υπήρξαν οι πρώτοι Έλληνες κινηματογραφιστές. Μην παραξενευτείτε βλέποντας τις στέγες από λαμαρίνες στα σπίτια: το χιόνι που πέφτει εδώ είναι το κάτι άλλο. Στολίδι του χωριού η πλατεία με τα θεόρατα πλατάνια και τις βρύσες, η οποία αποτελεί αφετηριακό σημείο για την εξερεύνηση της Βάλια Κάλντα.
Το Περιβόλι είναι ένας από τους πιο παλιούς βλάχικους οικισμούς της Πίνδου. Βρίσκεται σε υψόμετρο 1.280 μέτρων και το 80% της έκτασής του καλύπτεται από δάσος. Το δυσπρόσιτο της τοποθεσίας έκανε το χωριό λημέρι κλεφτών και αρματωλών, αλλά και κοινών ληστών στα νεότερα χρόνια. Αν φτάσετε μέχρι εδώ, συστήνεται να δείτε το Αρκουδόρεμα (παραπόταμο του Αώου), μέσα σε φύση που δεν κάνει εκπτώσεις στην επίδειξη της δύναμής της.
Τα Κουπατσοχώρια
Σχεδόν άγνωστα με αυτό το συλλογικό όνομα, αποτελούν μια μεγάλη ομάδα καταπληκτικών χωριών (είναι περίπου 30), των οποίων οι κάτοικοι ασχολούνται κυρίως με τη γεωργία –σε αντίθεση με τα Βλαχοχώρια, που έχουν κτηνοτρόφους και υλοτόμους.
Κάποια από τα Κουπατσοχώρια έχουν βάλει και τον τουρισμό στη ζωή τους, στοχεύοντας σε ένα μερίδιο από το κέρδος που αφήνουν οι επισκέπτες της ευρύτερης περιοχής, χωρίς όμως να διακυβεύουν την αυθεντικότητά τους. Ορισμένοι νέοι, επίσης, τα οραματίστηκαν ως τόπο επαγγελματικών ενασχολήσεων, όπως λ.χ. ο μόλις 23 ετών Κωστής Μπατσίλας: ακολουθώντας τον πατέρα του, έστησε στο χωριό Αετιά μια φάρμα εκτροφής μαύρων χοίρων, μοσχαριών και προβάτων, ενώ ταυτοχρόνως παράγει και τυριά.
Πολύ χαμηλού προφίλ, η Αλατόπετρα είναι ένα όμορφο, νοικοκυρεμένο και δραστήριο χωριό, χτισμένο σε υψόμετρο 1.270 μέτρων. Το τριγύρω δάσος φιλοξενεί σπάνια είδη βλάστησης όπως π.χ. ίταμο, ορεινή φτελιά, αγριοφουντουκιά, κουφοξυλιά (σαμπούκος), πυξάρι, κώνειο και φλαμουριά. Χαρακτηριστικά σημεία είναι ένας νερόμυλος λίγο έξω από τα όριά της, αλλά και ο ποταμός Βενέτικος που περνά πολύ κοντά, γεφυρωνόμενος με το όμορφο Γεφύρι του Γκαβού. Στην είσοδο του οικισμού εντυπωσιάζει η πέτρινη βρύση Σιώποτος, αλλά και οι αντίστοιχες του Αγίου Παντελεήμονα, του Αγίου Γεωργίου και του Αγίου Αθανασίου. Κάτι πολύ ιδιαίτερο, επίσης, είναι ότι διατηρούνται εδώ έθιμα όπως τα Ρογκατσάρια της Πρωτοχρονιάς και ο Φανός τις Απόκριες. Τέλος, στην ενδιάμεση απόσταση προς την Αετιά, εντοπίζεται ο καταρράκτης του Τσούργιακα, ο οποίος γκρεμίζεται από ύψος 35 μέτρων σε ένα φοβερό φαράγγι, προσφέροντας μοναδικό θέαμα.
Το Σπήλαιο, ένα από τα πιο όμορφα και πιο δυσκολοπρόσιτα (τον χειμώνα) χωριά των Γρεβενών, βρίσκεται στο τέλος μιας διαδρομής όλο στροφές, δίπλα σε γρανιτένιους όγκους, στο φρύδι ενός γκρεμού. Είναι χτισμένο σε υψόμετρο 1.000 μέτρων σε μια πλαγιά του όρους Όρλιακας, αποτελώντας πύλη για να επισκεφτείτε το πανέμορφο γεφύρι της Πορτίτσας. Πετρόκτιστο, γραφικό, με απείραχτο το παραδοσιακό του χρώμα, με τη λιθόστρωτη πλατεία και το παλιό σχολείο και με μια γενικώς μυστικιστική ατμόσφαιρα, έχει χαρακτηριστεί ως «τόπος ιστορικός», με ιδιαίτερο φυσικό κάλλος.
Στην είσοδο του χωριού θα θαυμάσετε την Κοίμηση της Θεοτόκου (Μονή Σπηλιανής): στέκει εκεί από τον 17ο αιώνα και διακρίνεται για την ξυλόγλυπτη πόρτα, το επιχρυσωμένο τέμπλο και τις σπάνιες τοιχογραφίες –σημειώστε όμως ότι πρέπει να αναζητήσετε τον ιερέα για να σας ανοίξει. Στο τέλος του κήπου που περιβάλλει το μοναστήρι βρίσκεται ο απότομος βράχος Καραούλι. Η θέα από αυτό το σημείο δείχνει δραματικά την αγριότητα και την ωραιότητα του τοπίου, με τις βουνοκορφές να μοιάζουν λες και χωνεύονται η μία στην άλλη, μέσα σε αθέατα φαράγγια. Από εδώ ένας χωματόδρομος οδηγεί στον ποταμό Βενέτικο με το ονομαστό γεφύρι, στην είσοδο του φαραγγιού της Πορτίτσας. Επιπλέον, στην κορυφή του οικισμού δεσπόζει κάστρο χρονολογούμενο στην εποχή του Ιουστινιανού, το οποίο σώζεται αυτούσιο σε πολλά σημεία. Τέλος, στο Σπήλαιο βρίσκεται κι ένα από τα γευστικότερα μυστικά των Γρεβενών, η ταβέρνα «Πέρδικα» (λεπτομέρειες παρακάτω).
Το Δοτσικό, το πιο διάσημο μαστοροχώρι όλης της περιφερειακής ενότητας, είναι χτισμένο σε υψόμετρο 1.060 μέτρων. Είναι το μόνο με ένα θαυμάσιο πέτρινο γεφύρι μέσα στον οικισμό και όχι στο έμπα ή στην έξοδο, όπως είναι ο κανόνας. Το χωριό διασχίζεται από τον ποταμό Δοτσικιώτη, παραπόταμο του Βενέτικου, ο οποίος το χωρίζει σε δύο συνοικίες προικισμένες με γραφικά πετρόκτιστα σπίτια· πολλά από αυτά χρονολογούνται στο 1900. Ήταν εδώ όπου ο αείμνηστος Θόδωρος Αγγελόπουλος γύρισε σκηνές της ταινίας «Μεγαλέξαντρος» (1980), χρησιμοποιώντας ντόπιους ως κομπάρσους. Και στο Δοτσικό, κεντρικό σημείο θεωρείται η πλακόστρωτη πλατεία με τα πλατάνια και τα τραπεζάκια για καφέ και φαγητό, όπου το ασταμάτητο κελάρυσμα των νερών από το ποτάμι και τις γύρω βρύσες γίνεται μόνιμη ηχητική υπόκρουση.
Χωριά με μουσεία
Δύο χωριά που εκτός από τη φυσική τους ομορφιά παρουσιάζουν ειδικό ενδιαφέρον για τα μουσεία τους είναι ο Λάβδας και η Μηλιά.
Στον Λάβδα βρίσκεται το Μουσείο Μανιταριών (697 203 3243), στεγαζόμενο σε πέτρινο παραδοσιακό κτήριο. Σε ειδικές προθήκες παρουσιάζονται όλες οι ποικιλίες μανιταριών της περιοχής, ενώ παρέχεται επίσης οπτικοακουστικό υλικό και πλούσια βιβλιογραφία. Πασίγνωστα άλλωστε τα Γρεβενά ως «Πόλη των Μανιταριών» –ας είναι καλά ο πρωτοπόρος και ακαταπόνητος ερευνητής και συλλέκτης Γιώργος Κωνσταντινίδης, ο οποίος ανέδειξε τον πολύτιμο μύκητα και την πόλη του.
Η Μηλιά διαθέτει το εξαιρετικά ενδιαφέρον Μουσείο Φυσικής Ιστορίας (24620 61271), το οποίο φιλοξενεί παλαιοντολογικά ευρήματα από τη γύρω περιοχή. Το πιο εντυπωσιακό του έκθεμα είναι οι χαυλιόδοντες ενός μαστόδοντα (απόγονος των μαμούθ), που φτάνουν τα 5 μέτρα μήκος. Με λίγη φαντασία, άνετα μπαίνεις στη ατμόσφαιρα του γνωστού καρτούν «Η Εποχή των Παγετώνων», βλέποντάς το να διαδραματίζεται με σκηνικό την Πίνδο.
Διαμονή
La Noi
Ξενώνας με καλόγουστη διακόσμηση και πολύ ωραίο πρωινό, στη Σαμαρίνα (24620-965660, 6972862275, https://www.lanoi.gr/)
Casa La Mundi
Ξενοδοχείο στη Σμίξη με φοβερή θέα στη Βασιλίτσα, σουίτες με τζάκι και κρεβάτι με ουρανό (24620-25555 έως 7, http://www.casalamundi.gr/)
Pindos Resort Luxury Suites
Υπέροχο μικρό συγκρότημα στην Κρανιά, με έξι πετρόχτιστες βίλες στα όρια της Βάλια Κάλντα (24620-86200, http://www.pindosresort.gr)
Valia Nostra Escape Hotel
Κομψός ξενώνας στη Σμίξη, με παραδοσιακή αρχιτεκτονική και μοντέρνα διακόσμηση. Διαθέτει και θερμαινόμενη πισίνα (24620-80151, https://www.valianostra.gr/)
Amadryades Boutique Hotel
Καλοβαλμένο συγκρότημα με πέτρα και ξύλο στην Αλατόπετρα, πάνω σε ύψωμα και μέσα σε περιποιημένο περιβάλλοντα χώρο (24620-25034)
Valia Calda Hotel
Πετρόκτιστο ξενοδοχείο στο Περιβόλι με λιτή διακόσμηση και φοβερή θέα στον Εθνικό Δρυμό, στο γύρω δάσος και στο χωριό (24620-82020, http://www.valiacalda.com/residence)
Φαγητό
Βενέτικο
Σχεδόν μέσα στο δάσος, στον δρόμο για το Εθνικό Χιονοδρομικό Κέντρο Βασιλίτσας. Κρεατικά της ώρας, μαγειρευτά και σούβλα τις γιορτές και τα Σαββατοκύριακα.
Επικοινωνία: Θόδωρος Ζιάκας, 24620-85712
Ο Μπαρμπαμιχάλης
Ωραίο παραδοσιακό φαγητό στη Σαμαρίνα, πάνω στην πλατεία του χωριού, με ποικιλία εδεσμάτων (μαγειρευτά, πίτες) και κρεατικά στη σχάρα και στη σούβλα.
Επικοινωνία: Σωτήρης Χώτος, 24620-95231, 6976207717
Η Τσούργιακα
Στην Αετιά, με δικά τους ζώα βιολογικής εκτροφής. Μαγειρευτά, κρέατα στη σχάρα και στη σούβλα, λουκάνικα, αλλά και γαλακτοκομικά.
Επικοινωνία: 24620-81220, 6932451104
Πέρδικα
Βρίσκεται στο Σπήλαιο και φημίζεται για κρεατικά στη σχάρα, προβατίνα, τηγανιές, πίτες, τραχανά και μανιτάρια, αλλά και για κυνήγι, ανάλογα με τη διαθεσιμότητα κάθε εποχής.
Επικοινωνία: 24620-82234
Διαβάστε ακόμα:
Γρεβενά: Πώς μια μικρή πόλη εξελίχθηκε σε κορυφαίο προορισμό των μανιταρόφιλων
Οι top 3 χειμερινοί προορισμοί του 2022 -Απολαυστικές διαδρομές με αυτοκίνητo
