Ξεκινώντας από την Κηφισιά και την «Οικία του ΟΧΙ» καταλήγουμε στον Σταθμό Λαρίσης, απ’ όπου οι στρατιώτες έφευγαν για το μέτωπο με το «χαμόγελο στα χείλη».

31

Παραμονές της εθνικής επετείου της 28ης Οκτωβρίου 1940, ακολουθούμε τα ίχνη του «ΟΧΙ» στην Αθήνα. Σημεία και χώροι στο κλεινόν άστυ, που μπορεί καθημερινά να διερχόμαστε βιαστικά από μπροστά τους, αλλά λίγοι γνωρίζουν την ιστορία που «έγραψαν» τις πρώτες μέρες του Ελληνοϊταλικού Πολέμου, πριν από 81 χρόνια ακριβώς. Ξεκινώντας βόρεια από την Κηφισιά θα κατηφορίσουμε προς το κέντρο της Αθήνας, μ’ ένα «flashback» στον χρόνο και στην ιστορία.

Οικία του «ΟΧΙ» (Στρ. Δαγκλή 10, Κηφισιά)

Στην οδό Στρατηγού Δαγκλή 10 στην Κηφισιά, βρίσκεται η «Οικία του ΟΧΙ». Το σπίτι του Ιωάννη Μεταξά, που τα ξημερώματα της 28ης Οκτωβρίου 1940 ο πρεσβευτής της Ιταλίας Εμμανουέλε Γκράτσι του επέδωσε τελεσίγραφο της φασιστικής Ρώμης, για ελεύθερη διέλευση ιταλικών στρατευμάτων στον ελληνικό χώρο.

Στο μικρό σαλόνι του ισογείου ο Μεταξάς, απάντησε στον Γκράτσι -στα γαλλικά- το περίφημο : «Alors c’ est la Guerre», «Λοιπόν, έχουμε πόλεμο» δηλαδή, που μετουσιώθηκε στο πάνδημο «ΟΧΙ» των Ελλήνων. Την Τετάρτη 28/10/2021, καιρού επιτρέποντος, ο προαύλιος χώρος της κατοικίας θα είναι ανοιχτός για το κοινό, με την εγγονή του Ιωάννη Μεταξά, ιστορικό και αρχαιολόγο κυρία Ιωάννα Φωκά, να ενημερώνει για τα γεγονότα που διαδραματίστηκαν στην «Οικία του ΟΧΙ» πριν από 81 χρόνια.

Ιταλική Πρεσβεία (Βας. Σοφίας και Σέκερη 2)

To πρωί του Σαββάτου 26/10/1940 η πρεσβεία της Ιταλίας στην Αθήνα, έλαβε ανακοίνωση πως τις επόμενες ώρες θα δεχτεί αποκρυπτογραφημένο ένα σημαντικό τηλεγράφημα. Ήταν το τελεσίγραφο του Μουσολίνι προς την Αθήνα.

Το ίδιο βράδυ και για να μην κινήσει καμία υποψία, ο πρέσβης Εμμανουέλε Γκράτσι παρέθεσε δεξίωση προς τιμήν αξιωματούχων που παρακολούθησαν την προηγούμενη μέρα στο Εθνικό Θέατρο, την παράσταση «Μαντάμ Μπατερφλάι». Καλεσμένοι ήταν όλη η «αφρόκρεμα» της Αθήνας, αλλά και ο Ιωάννης Μεταξάς που όμως δεν παραβρέθηκε. Το τηλεγράφημα από την Ρώμη κατέφτασε στη διάρκεια της δεξίωσης και όσο ο Γκράτσι και οι καλεσμένοι του χόρευαν στη μεγάλη σάλα, οι υπάλληλοι της πρεσβείας αποκρυπτογραφούσαν το φασιστικό τελεσίγραφο κατά της χώρας μας.

Υπουργείο Εξωτερικών (Βασ. Σοφίας 1)

Στις 04:30’ το πρωί της 28/10/1940 πραγματοποιήθηκε έκτακτο Υπουργικό Συµβούλιο στο υπουργείο Εξωτερικών, τ’ οποίο διήρκησε λίγα λεπτά. Ουσιαστικά ο Μεταξάς ανακοίνωσε στα μέλη της δικτατορικής κυβέρνησης την ειλημμένη απόφαση του. «Θα υποφέρωµεν τα πάνδεινα, αλλά µε το θαυµάσιο φρόνηµα του λαού, µε την οµόψυχον ένωσιν όλων των Ελλήνων, πιστεύω εις την νίκην». Πατρίου Εδάφους» κατέληγε στην ενημέρωσή του. Παράλληλα είχε καταφτάσει στο μέγαρο και ο βασιλιάς Γεώργιος Β’ που προήδρευσε του πρώτου Πολεµικού Συµβουλίου, υπογράφοντας το ∆ιάταγµα της Γενικής Επιστράτευσης αλλά και το ολιγόλογο διάγγελμά του προς τον λαό.

Ξενοδοχείο Μεγάλη Βρετανία (Πλατεία Συντάγματος)

Με την κήρυξη του Ελληνοϊταλικού Πολέμου στις 18.10.1940 το ιστορικό ξενοδοχείο, που διέθετε το ασφαλέστερο αντιαεροπορικό καταφύγιο της Αθήνας, εκκενώθηκε από τους πελάτες του και επιτάχθηκε, προκειμένου να στεγάσει την έδρα της κυβέρνησης, του βασιλέως Γεωργίου, του Γενικού Επιτελείου Εθνικής Άμυνας και των Συμμαχικών (Βρετανικών) Δυνάμεων.

Από τους χώρους του, εκδόθηκαν τα πολεμικά ανακοινωθέντα και από εδώ -δύο μέρες μετά την ιταλική επίθεση- ο Μεταξάς ενημερώνει, με μια ιδιότυπη press conference, εκδότες και αρχισυντάκτες αθηναϊκών εφημερίδων γιατί είπε «ΟΧΙ» στο τελεσίγραφο της φασιστικής Ιταλίας.

Ζάππειο Μέγαρο (Ραδιοφωνικός Σταθμός Αθηνών)

Στο υπόγειο του Ζαππείου Μεγάρου, από την πλευρά του Εθνικού Κήπου, λειτουργούσε από το 1938 ο «Ραδιοφωνικός Σταθμός Αθηνών». Από εδώ το πρωϊνό της 28ης Οκτωβρίου 1940, ακούστηκε το έκτακτο ανακοινωθέν για την έναρξη των εχθροπραξιών με την φασιστική Ιταλία του Μουσολίνι : «Εδώ Ραδιοφωνικός Σταθμός Αθηνών. Έκτακτο ανακοινωθέν. Αι ιταλικαί στρατιωτικαί δυνάμεις προσβάλλουν από της 5.30 πρωινής της σήμερον τα ημέτερα τμήματα προκαλύψεως της ελληνοαλβανικής μεθορίου. Αι ημέτεραι δυνάμεις αμύνονται του πατρίου εδάφους».

Σε όλη τη διάρκεια του Ελληνοϊταλικού Πολέμου, ο ΡΣΑ μετέδιδε τα στρατιωτικά ανακοινωθέντα, μεταφέροντας το κλίμα από το μέτωπο και εμψυχώνοντας στρατό και πολίτες.

Κέντρο Συναγερμού – Καταφύγιο Λυκαβηττού

Το υπόγειο καταφύγιο του Λυκαβηττού κατασκευάστηκε στα μέσα της δεκαετίας του 1930, κοντά στη σπηλαιοεκκλησιά των Αγίων Ισιδώρων. Η κατασκευή του αποφασίστηκε μ΄ εντολή του Ιωάννη Μεταξά, ενόψει της πολεμικής σύρραξης. Στο εσωτερικό του μεταφέρθηκαν στις 18/10/1940 η Υπηρεσία Επιτηρήσεως Συναγερμού Αέρος –Θαλάσσης (ΥΕΣΑΘ) και η Διοίκηση Αεράμυνας Αθηνών (ΔΑΑ). Ουσιαστικά εδώ ήταν το κέντρο επιτήρησης και συναγερμού, κατά τον Ελληνοϊταλικό Πόλεμο. Τα «μάτια και τ’ αυτιά» της ελληνικής πρωτεύουσας.

Εκτείνεται σε βάθος 100 μέτρων μέσα στο βράχο και διαθέτει δύο εισόδους. Οι εγκαταστάσεις αποτελούνται από δύο μεγάλες αίθουσες και κάποιες μικρότερες. Το καταφύγιο είναι συντηρημένο και λειτουργικό, αλλά δεν επιτρέπεται η είσοδος σ’ αυτό (και βέβαια μην το επιχειρήσετε γιατί είναι επικίνδυνο).

(πρώην) Στρατιωτική Σχολή Ευελπίδων

Το καλοκαίρι του 1940, οι 289 Ευέλπιδες που προβιβάστηκαν στην τρίτη τάξη της Σχολής Ευελπίδων ονομάστηκαν Ανθυπολοχαγοί και ακολούθως κατανεμήθηκαν στα όπλα ανάλογα με τον βαθμό επιτυχίας τους.

Με την κήρυξη του Ελληνοϊταλικού Πολέμου, οι περισσότεροι απ’ αυτούς βρέθηκαν στην πρώτη γραμμή, με 28 να χάνουν τη ζωή τους πολεμώντας τους εισβολείς. Τον Απρίλιο του 1941 οι πρωτοετείς που είχαν μείνει πίσω, πήραν την σημαία της Σχολής και την πήγαν στην Κρήτη να πολεμήσουν τους Γερμανούς. Το επιβλητικό συγκρότημα της πρώην Σ.Σ.Ε, που από το 1985 στεγάζει τα Δικαστήρια, την Εισαγγελία και το Πρωτοδικείο, κατασκευάστηκε την περίοδο 1890 – 1894 με χρηματοδότηση του εθνικού ευεργέτη Γεώργιου Αβέρωφ, σε σχέδια του Ερνέστου Τσίλερ

Σταθμός Λαρίσης – Φρουραρχείο Αθηνών

Αμέσως μετά την επιστράτευση χιλιάδες Αθηναίοι επίστρατοι κατέφταναν αρχικά στα φρουραρχεία Αθηνών και Ρουφ και στη συνέχεια σε κλίμα ενθουσιασμού επιβιβάζονταν, ή καλύτερα στοιβάζονταν» στον σταθμό Λαρίσης σε βαγόνια των ΣΕΚ με προορισμό το μέτωπο.

Στην επιστράτευση του 1940 ο σιδηρόδρομος έπαιξε καίριο ρόλο στη μεταφορά στρατευμάτων προς τα αλβανικά σύνορα, τόσο με τη μεταφορά επίστρατων όσο και πολεμικού υλικού.

Eθνικό Θέατρο

To νεοκλασικό της οδού Αγίου Κωνσταντίνου, που επίσης φέρει την υπογραφή του Ερνέστου Τσίλερ και άνοιξε τις πόρτες του το 1901, «έγραψε» και αυτό τη δική του ιστορία όχι μόνο κατά τον Ελληνοϊταλικό Πόλεμο με τις παραστάσεις που ανέβασε, αλλά και όσα προηγήθηκαν λίγο πριν ο Γκράτσι χτυπήσει το κουδούνι του Μεταξά στην Κηφισιά.

Στις 25/10/1940, τρεις μέρες πριν από την κήρυξη του πολέμου, δόθηκε η πρώτη επίσημη της Εθνικής Λυρικής Σκηνής, με το έργο του Τζάκομο Πουτσίνι «Μαντάμ Μπατερφλάι», παρουσία του βασιλιά Γεώργιου, του δικτάτορα Ιωάννη Μεταξά και πολλών πρεσβευτών. Στην ιστορική εκείνη πρεμιέρα, παρακολούθησαν επίσης ο γιος του συνθέτη, Αντόνιο Πουτσίνι, αλλά και ο Ιταλός πρέσβης στην Αθήνα Εμμανουέλε Γκράτσι, που εμφανίστηκε διαχυτικός και ευγενικός σα να μη συνέβαινε τίποτα.

Πανεπιστημίου και Εμμανουήλ Μπενάκη (Θέατρο Μοντιάλ)

Τα θέατρα της εποχής προσαρμόστηκαν γρήγορα στα πολεμικά γεγονότα του 1940, δίνοντας λέγοντας το δικό τους «ΟΧΙ» και πανηγυρίζοντας στη συνέχεια τις ελληνικές νίκες. Στο θέατρο «Μοντιάλ» που δεν διασώζεται σήμερα, γωνία Πανεπιστημίου και Εμμανουήλ Μπενάκη, ανέβηκε η θρυλική παράσταση «Μπέλλα Γκρέτσια» του Μίμη Τραϊφόρου. Πρωταγωνιστές ήταν η Άννα και Μαρία Καλουτά, ο Μίμης Κοκκίνης, ο Μάνος Φιλιππίδης η Γεωργία Βασιλειάδου, η Ρένα Βλαχοπούλου, στην πρώτη της εμφάνιση, κ.α.

Η Σοφία Βέμπο με το τραγούδι : «Παιδιά της Ελλάδος παιδιά», που έγινε γρήγορα δημοφιλές, εξελίχθηκε σε τραγουδίστρια της νίκης. Η Άννα Καλουτά, σ’ έναν ρόλο που τη σημάδεψε και έμεινε στην ιστορία, ξεσήκωνε τον κόσμο ντυμένη «ευζωνάκι γοργό» και τραγουδώντας : «Εν-δυό, εν-δυό, φουστανέλλα, τσαρούχι φούντα φέσ’, καμάρι λεβεντιά περηφάνεια, σωστός διπλωμένος κατηφές».

Μέγαρο City Link

Το Μέγαρο του Μετοχικού Ταμείου Στρατού ολοκληρώθηκε παραμονές του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου και ήταν το μεγαλύτερο κτίριο της Αθήνας εκείνη την εποχή. Στο ισόγειο του κτιρίου λειτουργούσε το ιστορικό καφέ Zonar’s, το οποίο μάλιστα εγκαινιάστηκε στις 15/8/1940 την ημέρα που οι Ιταλού βύθισαν στην Τήνο το «Έλλη».

Στ’ αναπαυτικά σαλόνια του Zonar’s, το μοναδικό θέμα που κυριαρχούσε στους θαμώνες ήταν οι ελληνικές νίκες στον πόλεμο αλλά και ο προβληματισμός εάν η ο Χίτλερ παρέμβει υπέρ του συμμάχου του Μουσολίνι, που τα είχε βρει «σκούρα» στην Αλβανία με τους Έλληνες.

Α’ Νεκροταφείο

Στο Α’ Νεκροταφείο Αθηνών βρίσκονται οι τάφοι πολλών πρωταγωνιστών των γεγονότων εκείνης της εποχής.

Του Ιωάννη Μεταξά, του αρχιστρατήγου Αλέξανδρου Παπάγου, του θρυλικού διοικητή της 8ης Μεραρχίας Ηπείρου Χαράλαμπου Κατσιμήτρου, της αλησμόνητης τραγουδίστριας της νίκης Σοφίας Βέμπο κ.α. Εντός του νεκροταφείου, υπάρχει και «Μαυσωλείο εν πολέμω αξιωματικών».

Πολεμικό Μουσείο Αθηνών

Μπορείτε επίσης, να επισκεφθείτε το Πολεμικό Μουσείο Αθηνών και τη μόνιμη έκθεση που είναι αφιερωμένη στα γεγονότα του 1940 – 1941. Στις αίθουσες που είναι αφιερωμένες στον Ελληνοϊταλικό Πόλεμο εκτίθενται ο βασικός οπλισμός που χρησιμοποιήθηκε στις επιχειρήσεις, πλήθος φωτογραφιών από το μέτωπο, στολές και αντικείμενα αξιωματικών που έλαβαν μέρος, καθώς και διοράματα που απεικονίζουν στιγμές των μαχών.

Ειδική θεματική υπάρχει επίσης, για τους «καλλιτέχνες του μετώπου», όπου παρουσιάζονται τα πρωτότυπα έργα των καλλιτεχνών που ακολούθησαν τον Ελληνικό Στρατό στις επιχειρήσεις, καθώς και ένα εντυπωσιακό διόραμα που σας «μεταφέρει» απευθείας στο μέτωπο. (Βασ. Σοφίας & Ριζάρη 2 – Τηλ. 210-7244464).

Μετά το «ΟΧΙ» και τις επιτυχίες στα πεδία των μαχών, η Αθήνα της κατοχής που ακολούθησε (1941-1944) ήταν πιο άγρια και πιο βίαια. Τα σημεία και οι χώροι που διασώζονται στην πόλη, και σημάδεψαν την αντίσταση και τον αγώνα κατά του κατακτητή, αποτελούν αδιάψευστους μάρτυρες της σκοτεινής περιόδου μετά την γερμανική επίθεση στην Ελλάδα, την άνοιξη του 1941. Ένα οδοιπορικό μνήμης, στους τόπους αγώνα, αντίστασης και θυσίας, θ’ ακολουθήσει σε επόμενο αφιέρωμα του travel.gr.