Ένας μικρός αλλά ντελικάτος συνωστισμός επικρατεί στο λιμάνι της Σκάλας κατά την άφιξη του επιβατηγού/οχηματαγωγού. Το φως της ημέρας έχει δώσει τη θέση του στον ηλεκτρικό φωτισμό, τα νυχτερινά χρώματα είναι έντονα, δίνουν μια αίσθηση κοσμοπολίτικη, ζωντανή. Το εμβληματικό κτίριο όπου στεγάζονται η αστυνομία, το τελωνείο, το ταχυδρομείο και ο Ε.Ο.Τ., κτίσμα του 1932 και πρόσφατα ανακαινισμένου εξωτερικά, φανερώνει κομάτι της αισθητικής του νησιού. Πρόλογος για την πολιτισμική αλλά και φυσική ομορφιά της Πάτμου.
23
Τα στενά της Σκάλας είναι γεμάτα κόσμο, μοιρασμένο στα καφέ της πλατείας και στα ταβερνεία μέσα στα στενά, στις όμορφες βιτρίνες των ανοιχτών καταστημάτων, στην παραθαλάσσια βόλτα αλλά και στα τσιπουράδικα με τα τραπεζάκια απλωμένα επάνω στα βότσαλα της ακτής. Το ταξίδι με το πλοίο είναι, ομολογουμένως, μακρύ, αλλά όχι κουραστικό. Η απόσταση από τον Πειραιά, η διάσχιση του μισού, σχεδόν, Αιγαίου, οι ενδιάμεσοι σταθμοί σε λιμάνια όπως της Ικαρίας ή των Φούρνων, διογκώνουν και ομορφαίνουν την αίσθηση του ταξιδιού. Της απομάκρυνσης. Της επιθυμίας για εξερεύνηση και αποκάλυψη. Της πραγματικής απόδρασης. Και η Πάτμος έχει αρκετά να προσφέρει, σε κάθε επισκέπτη της.
Μια σταλιά είναι η Πάτμος, ένα βλέμμα απόσταση, σε καθαρές ημέρες, από τα «μπαλκόνια» της Χώρας ή από το ψηλότερο σημείο των 270 μέτρων του Προφήτη Ηλία. Το ανάγλυφό της, μήκους περί τα 12 χιλιόμετρα και πλάτους στα πιο φαρδιά σημεία κοντά στα 8, εμφανίζεται ολόκληρη δαντέλα, ένα υπέροχο θέαμα ηφαιστειακής κατασκευής. Ένα πανέμορφο καφετί κομμάτι γης ξαπλωμένο επάνω στο βαθύ ελληνικό μπλε της θάλασσας, η επιτομή της απαράμιλλης ομορφιάς του Αιγαίου. Περίπου 3000 κάτοικοι ζουν μοιρασμένοι στους δύο βασικούς οικισμούς, της πανέμορφης Χώρας, ψηλά στη ράχη του νησιού, της Σκάλας, του βασικού λιμανιού και λίγων ακόμη οικισμών, του Κάμπου, της Λάμπης, του Γροίκου, των Σάψιλων αλλά και περιοχών με αρκετές κατοικίες, όπως το Διακόφτι, η Βαγιά και οι Λεύκες. Οθωμανικές, Βυζαντινές, Ενετικές, Κωνσταντινουπολίτικες, Ιταλικές αλλά και Ρώσικες επιρροές, έχουν χτίσει την ιστορία του νησιού, πολιτισμικά, αρχιτεκτονικά, εμπορικά και οικονομικά, στα βάθη των αιώνων. Και, φυσικά, το χριστιανικό ορθόδοξο στοιχείο του Ιερού Μοναστηριού του Ιωάννη του Θεολόγου, αυτού του επιβλητικού φρούριου στην κορυφή της Χώρας αλλά και του Σπήλαιου της Αποκάλυψης στα μισά της διαδρομής από τη Σκάλα προς τη Χώρα, ισχυρών πόλων έλξης επισκεπτών, θρησκευτικών αλλά και πολιτισμικών, στο νησί της Πάτμου.
Η Χώρα στέκει μοναχική και μοναδική ψηλά, πάνω από το υπόλοιπο νησί, ήσυχη και αρχιτεκτονικά άρτια, με αρχοντικά και μικρότερα «κοσμήματα» διάσπαρτα μέσα στα δαιδαλώδη στενά της. Η πλατεία Αγίας Λεβιάς, η πλατεία της Χώρας, ζωντανεύει δυνατά τους καλοκαιρινούς μήνες από τους πολυάριθμους επισκέπτες οι οποίοι λατρεύουν το φαγητό, τα ποτά, τη μουσική αλλά και τα καλόγουστα μαγαζιά και τις γκαλερί της, μέσα σε ένα υπέροχο «θεατρικό» σκηνικό. Ομορφιά παντού.
Μια εκδρομή στις παραλίες
Το φως της ημέρας εισβάλλει μέσα στο άνετο δωμάτιο του «Patmos Aktis» (www.patmosaktis.gr) από τις έξι, ξυπνώντας με πολύ πιο φυσιολογικά και γλυκά από τον ψυχρό θόρυβο ενός ξυπνητηριού. Κάτω από άλλες συνθήκες, αν δεν είχα την περιέργεια και την όρεξη να γνωρίσω το νησί από άκρη σε άκρη, δεν θα άφηνα για κανένα λόγο το τεράστιο κρεβάτι μου στον επάνω όροφο της λιτής αλλά εντυπωσιακής μεζονέτας αυτού του πεντάστερου ξενοδοχείου στον όρμο του Γροίκου που με φιλοξενεί.
Η εικόνα της παραλίας μπροστά στο ξενοδοχείο, έχει χαρακτηριστικά διαφήμισης. Τα νερά είναι ακίνητα, σαν κλειστή λίμνη και οι ράχες των λόφων τριγύρω έχουν την πορτοκαλί απόχρωση του πρωινού φωτός. Ο μικρός μόλος ακριβώς μπροστά στο ξενοδοχείο φιλοξενεί δύο υπέροχα ιστιοπλοϊκά, λικνιζόμενα απαλά, περιμένοντας ανυπόμονα να σαλπάρουν για κοντινούς προορισμούς, όπως το Τραγονήσι ακριβώς απέναντι, αλλά και το Χιλιομόδι, τις βραχονησίδες Σκλάβα και Σκλαβοπούλα αλλά και το νησιωτικό σύμπλεγμα των Αρκιών και των Λειψών λίγο μακρύτερα. Έχοντας αντισταθεί με κόπο να υπερβάλλω στην επιλογή του πρωινού από τον υπερπλήρη μπουφέ, χαζεύω απέναντι το βράχο της Καλλικατσούς αλλά και την παραλία της Πέτρας να ετοιμάζονται να υποδεχτούν τους επισκέπτες τους. Ώστε έχει παραλίες η Πάτμος; Πριν έρθω στο νησί, σχεδόν όλοι με είχαν προϊδεάσει ότι «εντάξει, δεν έχει και τις παραλίες, μην περιμένεις πολλά», κάτι που με είχε ενοχλήσει για να πω την αλήθεια.
Αποφάσισα να διαμορφώσω την ολόδική μου γνώμη. Κατευθυνόμενος βόρεια με το μηχανάκι μικρού κυβισμού με το οποίο ταξιδεύω τα καλοκαίρια, απολαμβάνω τις εναλλαγές στη διαδρομή, τους μικρούς κάμπους με τους μπαχτσέδες με τα εποχικά ζαρζαβατικά, τους διάσπαρτους οικισμούς και τα μοναχικά σπίτια στις ράχες των λόφων, τη θέα προς τη θάλασσα και από τις δυο πλευρές του δρόμου, τα μικρά ολόλευκα ξωκλήσια. Διαψεύδοντας τους κακοπροαίρετους ή και τους πολύ καλομαθημένους, οι παραλίες στο βόρειο κομμάτι της Πάτμου είναι απλά καταπληκτικές. Από την Παναγία του Γερανού, το Λιβάδι του Γερανού αλλά και τις Δίδυμες, τα νερά είναι διάφανα, κρυστάλλινα, δροσερά, με αποχρώσεις του μπλε και του τιρκουάζ, με ψιλό βότσαλο κάτω από τα αρμυρίκια και χωρίς τις «πολυτέλειες» της ξαπλώστρας-ομπρέλας-μπαρ παρά μόνο παρέα με άλλους φυσιολάτρες και τη θέα απέναντι προς τη Χώρα. Ο δρόμος είναι καλός, τα ολιγόλεπτα μονοπάτια εύκολα προσβάσιμα, οι ακτές φιλόξενες.
Λίγο πιο δυτικά, η παραλία του Κάμπου είναι οργανωμένη, με νερά ρηχά και απαλή αμμουδιά, με ομπρέλες και ξαπλώστρες πολύχρωμες αλλά και πιο λιτές, με θαλάσσια σπορ, ταβέρνες αλλά και με το «àtmos», ( www.atmospatmos.com) έναν νέο χώρο χαλάρωσης, αφτιασίδωτου, με έμφαση στην απλότητα, τα φυσικά υλικά όπως το ξύλο και το μάρμαρο, ένα beach bar αρχιτεκτονικά και καλλιτεχνικά άρτιο με την αίσθηση του απλού τρόπου ζωής του νησιού, των διακοπών αλλά και του καλού φαγητού.
Κατευθυνόμενος νότια πια, προσπερνώντας τη Σκάλα και το Γροίκο, αποφασίζω να περπατήσω το μονοπάτι προς την πιο διάσημη παραλία του νησιού, την Ψιλή Άμμο στα νοτιοδυτικά. Παρκάρω το μηχανάκι σε ένα σημείο όπου μπορεί κάποιος να μετρήσει πόσους ανθρώπους περίπου θα συναντήσει στην παραλία μετά το μισάωρο, περίπου, μονοπάτι, από τον αριθμό των παρκαρισμένων οχημάτων. Το μονοπάτι είναι εύκολο, ελαφρά ανηφορικό, ολίγον κακοτράχαλο σε κάποια σημεία, σίγουρα προτείνεται παπούτσι αθλητικό και ένα μπουκαλάκι νερό στο σακίδιο. Ο ήλιος και το ελαφρύ αεράκι, ζωγραφίζουν στη μνήμη το Καλοκαίρι, τα διάσπαρτα ερίφια τα οποία βόσκουν ελεύθερα, τα αρώματα από τα άγρια βότανα αλλά και το στεγνό χώμα κάτω από τα ανάλαφρα βήματα, προετοιμάζουν τις αισθήσεις για τον προορισμό. Από την κορυφή του μονοπατιού, πίσω από κάποια χαλάσματα και μια ξερολιθιά, εμφανίζεται ο όρμος της Ψιλής Άμμου, κάτω, χαμηλά. Η παραλία που ονειρεύεται το Καλοκαίρι. Η ψιλή άμμος ξεκινά να μπαίνει στα παπούτσια αρκετά μέτρα πριν την άφιξη εκεί που σκάει το κύμα, φωνές χαρούμενες ξεπηδούν από το ταβερνάκι το οποίο είναι χτισμένο κυριολεκτικά στην άμμο, πηχτά αρμυρίκια δημιουργούν φιλόξενη σκιά στους λάτρεις αυτής της πρωτόγονης ομορφιάς, τα κύματα σκάνε ρυθμικά και καθόλου εχθρικά στην προστατευόμενη φυσική παραλία. Η Πάτμος έχει παραλίες.
Ο δυνατός, πρωινός αέρας, ταράζει την επιφάνεια της θάλασσας. Τα σύννεφα τρέχουν βιαστικά να διασχίσουν τον ελληνικό εναέριο χώρο χωρίς να τον παραβιάζουν. Από το ύψωμα πάνω από τα Σάψιλα, φαίνονται λαμπερά, αρόδο στον όρμο της Σκάλας, πολυτελή κρουαζιερόπλοια, συχνοί επισκέπτες στο νησί της Πάτμου. Η θερμοκρασία είναι ακόμη κάτω από τα επίπεδα αναζήτησης μιας παραλίας για την απαραίτητη δροσιά. Ο δρόμος με βγάζει και πάλι στη βόρεια πλευρά του νησιού, εύκολα και γρήγορα, χωρίς να το καταλάβω. Οι αποστάσεις είναι μικρές, μοιρασμένες σε μικρότερα κομμάτια των 2-3 χιλιομέτρων. Οι πινακίδες κατευθύνσεων βρίσκονται παντού, είναι αδύνατο να χαθεί κανείς. Από την πλατεία του χωριού Κάμπος, μπροστά από τη λαμπερή εκκλησία του Ευαγγελισμού, στρίβω αριστερά με κατεύθυνση βορειοδυτική. Αφήνοντας τα τελευταία σπίτια του Κάμπου πίσω μου, η εικόνα αλλάζει. Τοπίο στεγνό, βραχώδες, σκληρό, με τον άνεμο, ελεύθερο από εμπόδια, να επιβάλλεται. Αφήνω στα αριστερά μου την κορυφή Αετοφωλιά και τα 165 μέτρα του ύψους της και φτάνω μπροστά σε μια περίτεχνη καγκελόπορτα, κάτω από μια πέτρινη αψίδα. Παρκάρω από έξω και περπατώ το φαρδύ διάδρομο μέχρι η μυρωδιά από ξύλο και τα μικρά σύννεφα από πριονίδι να επιβληθούν στην ατμόσφαιρα. Πίσω από τα γυαλιά προστασίας, ο Πέτρος Γιαμαίος σταματάει την πριονοκορδέλλα για να με οδηγήσει στο διπλανό Ιερό Ναό του Αγίου Νικολάου Εύδηλου, ένα ξωκλήσσι παλαιότερο της Ιεράς Μονής στη Χώρα της Πάτμου, με μια εντυπωσιακή εικόνα του Αγίου.
Μαζί του στο ξυλουργείο, ο Κώστας Χωριανόπουλος, τεχνίτης μάστορας και ο ίδιος, αναγνωρίζει αμέσως την περιέργεια και το ενδιαφέρον μου για εξερεύνηση της Πάτμου και προτείνει μια επίσκεψη στο Διακόφτι και τη μαρίνα εκεί, την “Patmos Marine” ( www.patmosmarine.com ) όπου κατασκευάζονται, επισκευάζονται, ανακαινίζονται, συντηρούνται παραδοσιακά ξύλινα σκάφη και δημιουργούνται νέα τεχνολογικά και περιβαλλοντικά εγχειρήματα. Η περιέργειά μου είναι πολύ μεγαλύτερη από την απόσταση μέχρι το Διακόφτι και, μετά από πολύ σύντομη διαδρομή, μυρωδιά από βερνίκι, μπογιές αλλά και η γνώριμη οσμή του ξύλου, με οδηγούν στο χώρο του καρνάγιου. Σκάφη κάθε είδους , έξω από τα νερά τους, περιμένουν τη σειρά τους υπομονετικά για τη διευθέτησή τους. Τα αδέρφια Καμίτση, ο Σώζων και ο Πέρος, συνεχίζουν και αναπτύσσουν την εταιρία που ίδρυσε ο πατέρας τους, Ελευθέριος το 1985. Έχουν κατασκευάσει και ανακατασκευάσει στη διάρκεια λειτουργίας του ναυπηγείου καΐκια, τρεχαντήρια, βάρκες αλλά και ταχύπλοα ξύλινα σκάφη τα οποία τραβούν το βλέμμα. Ακολουθώντας τα σημεία και τις επιταγές της εποχής, εδώ κατασκευάστηκε εξαρχής και παραδόθηκε τον Ιούλιο του 2021 στον ιδιοκτήτη του, ένα σκάφος παραδοσιακής μορφής τύπου Βαρκαλάς μήκους 9,5 μέτρων το οποίο αποκλειστικά κινείται με σύστημα ηλεκτρικής προώθησης χρησιμοποιώντας την ηλιακή ενέργεια. Πάντα ανήσυχοι, έχουν ως σχέδιο για το μέλλον την επιδίωξη μίας γραμμής παραγωγής ενός eco solar boat σκάφους “Kamitsis E” ιδίου με το πρότυπο που κατασκευάστηκε πρόσφατα, όπως επίσης και η ναυπήγηση – παράδοση ενός σκάφους πιστό αντίγραφο σκάφους τύπου τσερνικοπεράματος μήκους 11 μέτρων για λογαριασμό του Μουσείου ναυπηγικών και Ναυτικών Τεχνών Αιγαίου που εδρεύει στο Ηραίο Σάμου.
Η βόλτα μέσα στο καταπληκτικό και προσιτό αυτό ναυπηγείο, με αφήνει με εικόνες πρωτόλειας εργασίας, ικανών μαστόρων, τεράστιας αγάπης για τα σκάφη και τη θάλασσα, της μυρωδιάς από νέφτι και μπογιές, αλλά και μια καλογυαλισμένη, σα βερνίκι, άποψη για την ομορφιά της ναυπηγικής.
Πίσω στην περιοχή της Πέτρας, όχι μακριά από τη θάλασσα, λίγο πριν τα σύννεφα δώσουν τη θέση τους μόνιμα στο λαμπερό ήλιο, ξεναγούμαι στο κτήμα Πάτοινος ( www.patoinos.ch ) από τη γεωπόνο και αμπελουργό Ειρήνη Δαούκα. Κάτω από την «ομπρέλα» της συννεφιάς, η αίσθηση του πλούσιου, καταπράσινου και ζωηρού αμπελώνα, καθώς και του περιποιημένου οικήματος με το τεράστιο κυπαρίσσι να δροσίζει τους επισκέπτες με την πηχτή σκιά του, μοιάζει με περιοχές της κεντρικής Ιταλίας. Στην αμμοπηλώδη σύσταση του χώματος, καλλιεργούνται αγροοικολογικά οι ποικιλίες ασύρτικο και μαυροθήρικο, εμφιαλώνοντας κάθε χρόνο περί τις 5000 φιάλες εξαιρετικού οίνου. Οι έννοιες του slowfood, της βιοδυναμικής καλλιέργειας, της φυσικής λίπανσης του χώματος από τις ελεύθερα βόσκουσες κότες στο κτήμα αλλά και της παραγωγής ελαιόλαδου από τον ελαιώνα που υπάρχει επίσης στο όμορφο κτήμα, βρίσκουν την έκφρασή τους στα περίπου 30 στρέμματα γης που φιλοξενούνται. Ποτέ δεν είναι κακή στιγμή για μία γευστική δοκιμή σε έναν χώρο φτιαγμένο με μεράκι αλλά και μια ταπεινή αφοσίωση στην απλότητα. Πως αλλιώς;
Άνθρωποι κινούνται ασταμάτητα στην πλατεία της Σκάλας, κάτω από το κτίριο της αστυνομίας, του Ε.Ο.Τ., του ταχυδρομείου και του Τελωνείου. Στο χρωματιστό τραπεζάκι του «Houston» (www.houston.gr ) λιβανίζω έναν πρώην παγωμένο καφέ, χωρίς καλαμάκι, αφού από εδώ, από τα καθίσματα του πρώτου καφενείου της Πάτμου, τα ίχνη του οποίου εντοπίζονται κάπου στα τέλη του 19ου αιώνα, έχει κανείς την πιο στρατηγική θέση παρατήρησης, συνάντησης, ραντεβού, στη Σκάλα.
Ακριβώς δίπλα, χώρος καλόγουστος και νέος, «The Patmians» ( https://www.facebook.com/the patmians/ ) προσφέρει μουσικές, ατμόσφαιρα και κοκτέιλ μέσα στη συμπαγή μπάρα του αλλά και έξω, στα τραπεζάκια που μοιράζονται και αυτά την πολύβουη αλλά ολοζώντανη πλατεία.
Το όμορφο wine bar του Μιχάλη Μαραβέλια στα στενά της Σκάλας/ Photo: Νίκος Κόκκας
Δυο ανάσες πιο δίπλα, σε ένα ξέφωτο μέσα στα στενά της Σκάλας, ο Μιχάλης Μαραβέλιας, ακολούθησε ένα όνειρό του αλλά και τα σημάδια που του φανερώθηκαν και άνοιξε τη «Σαραμπελού», ένα όμορφο και καλά ενημερωμένο wine bar. Η ιστορία του ονόματος έχει και αυτή την ομορφιά της, αφού η μητέρα του Μιχάλη, η Άννα, ακούγοντας την επιθυμία του γιου της για τη δημιουργία ενός σύγχρονου κρασάδικου, θυμήθηκε τη Σαραμπελού, τη νονά της, η οποία χρησιμοποιούσε ακριβώς αυτόν το χώρο ως αποθήκη κρασιών. Γνώστρια και η ίδια των οίνων, πήρε αυτό το όνομα από τα σαράντα αμπέλια που είχε στο Λιβάδι του Γερανού.
Όλα ήρθαν και έδεσαν, σκέφτομαι, καθώς απολαμβάνω ένα μαυροθήρικο παρέα με το Μιχάλη. Η γη, οι όμορφες παραλίες, οι γεύσεις, η κατάνυξη, η απόλαυση, η εύκολη καλοκαιρινή διάθεση.
